Του Γιάννη Ν. Καλαντζή
Στη μάχη του Μαραθώνα, που διεξήχθη τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ., 10.000 Αθηναίοι και 1.000 Πλαταιείς με αρχηγό τον στρατηγό Μιλτιάδη (οι Σπαρτιάτες προσήλθαν καθυστερημένα),αντιμετώπισαν τον περσικό στρατό (50.000 πεζοί και ιππείς) υπό τον Δαρείο και τους νίκησαν. Η νίκη των Ελλήνων, σπουδαίοκατόρθωμα στρατιωτικό, λειτούργησε ως σταθμός στην εξέλιξη της ανθρωπότητας, διότι στάθηκε εμπόδιοστην εξάπλωση της ασιατικής αυτοκρατορίας στην Ευρώπη.
Χολωμένος ο Δαρείος (550-486) από αυτή τη δεύτερη ήττα του στρατού του, άρχισε την προετοιμασία της τρίτης εκστρατείας εναντίον της Ελλάδος, δίδονταςεντολή να τον ξυπνούν κάθε πρωί με τη φράση «Μέμνησο των Αθηναίων». Δεν ολοκλήρωσε,όμως, τις προετοιμασίες. Πέθανε από βαρύ καημό, επειδή δεν πρόλαβε να υποτάξει τους Ελληνες, τους «Ρωμαίους, τους φρικτότατους εχθρούς».Πάντως, η ανάληψητης εξουσίας του αχανούς περσικού κράτους από τον γιο του Ξέρξη, ήταν ευτύχημα για την Ελλάδα. Τον νέο βασιλιά,τον διέκρινε ματαιοδοξία, αλαζονική αυτοπεποίθηση, παιδιάστικη υπεροψία και αδυναμία να εκτιμά τις καταστάσεις. Ηταν κατώτερος του πατέρα του, ήταν και δειλός.Τελειώνοντας την τετράχρονη γιγαντιαίαπροετοιμασία,ξεκίνησε να κατακτήσει την Ελλάδα.
Πριν από 2.500 χρόνια, αρχές του 480, 2.500.000 οπλίτες, ιππείς και πληρώματα πλοίων 46 εθνώνεισήλθαν στον ελλαδικό χώρο, μιατεράστια στρατιωτική δύναμη, – άλλοι τόσοι ήταν οι είλωτες.Αρχές Αυγούστου στρατοπέδευσαννότια της Θεσσαλίας, κοντά στην Τραχίνια, πριν από τις Θερμοπύλες, ενώ δίπλα στη θάλασσα αγκυροβόλησαν πολυάριθμα πολεμικά πλοία 8 εθνών.
Εν όψει της περσικής απειλής, οι ηγεσίες 30 ελληνικών πόλεων, με πρωτοφανές αίσθημα πολιτικής ενότητας, αποφάσισαν να δράσουν από κοινού. Οχύρωσαν το στενό των Θερμοπυλών και ανέμεναντην κάθοδο των εκατομμύριων Περσών. Ηταν η πρώτη φορά που οι Ελληνες (14.000 άνδρες με αρχηγούς τους Σπαρτιάτες, Λεωνίδα στην ξηρά και Ευρυβιάδη στη θάλασσα), βρέθηκαν απέναντι από τέτοιο πολυπληθή στρατό. Ηδη, το κλίμα μεταξύ των αντιπάλων ήταν τεταμένο, γιατί τους κήρυκες, που είχε στείλει τον χειμώνα ο Ξέρξης να ζητήσουν «Γη και Υδωρ», οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες τους σκότωσαν.
Ο Ξέρξης, ωστόσο, επιμένει. Ζητά από τον Λεωνίδα να καταθέσει ταόπλα, αλλά ο Λακεδαιμόνιος βασιλιάς, αγέρωχος, απαντά «Μολών λαβέ», εκφράζοντας με αυτή την ιστορική, λακωνική φράση, την υπερηφάνεια και τον πατριωτισμό, δυο εκ των υψηλών ιδανικών της σπαρτιατικής αγωγής. Υστερα, ο Πέρσης ηγέτης για να τρομάξει τον Ελληναπολέμαρχο, διεμήνυσε «ο ήλιος θα κρυφτεί, μόλις οι τοξότες μου ρίξουν τα βέλη εναντίον σας»!Η απάντηση του Λεωνίδαήταν περιπαικτική, ήταν και αντρίκια: «Καλύτερα, έτσι θα πολεμήσουμε υπό σκιά»!Η μάχη στις Θερμοπύλες έγινε το τελευταίο δεκαήμερο του Αυγούστου του 480 π.Χ., αν δεχθούμε τους ιστορικούς, οι οποίοι έλαβαν υπ’ όψιν τους τις γιορτές των Καρνείων και την 75η Ολυμπιάδα.
Ο Λεωνίδας εκμεταλλεύθηκε άριστα τη μορφολογία του χώρου. Κατά τη συμπλοκή, η φάλαγγα του σώματος των 300 επίλεκτων οπλιτών, κατευθυνόταν προς τις γραμμές των Περσών,αλλά όταν αυτοί έκαναν την επίθεση, οι Σπαρτιάτες υποχωρούσαν προσποιητά. Τα περσικά στρατεύματα, επιτιθέμενα, έχαναν τη συνοχή τους και μόλις έφθαναν στο στενότερο σημείο του περάσματος, οι ενισχυμένες σπαρτιατικές δυνάμεις διέκοπταν ξαφνικάτην οπισθοχώρηση και,οργανωμένα, χτυπούσαν τις πρώτες γραμμές του εχθρού. Οι Πέρσες οπισθοχωρούσαν με πολλές απώλειες.
Μετά τις επιτυχίες των δυο ημερών, στο ξημέρωμα της τρίτης, ήρθαν τα κακά μαντάτα. Ο περσικός στρατός, έχοντας ως οδηγό τονΜαλιέαπροδότηΕφιάλτη, έναν βοσκό που ήξερε τα περάσματα της περιοχής, οδηγήθηκε μέσω της Ανοπαίας ατραπού, ένα δύσβατο άγνωστο μονοπάτι, περικύκλωσε αιφνιδίως τους 1.000 Φωκείς και τους διέλυσε. Ο Λεωνίδας,μόλις πληροφορήθηκε την άσχημη για τα ελληνικά στρατεύματα εξέλιξη, διέταξε την άμεση αποχώρηση των υπολοίπων μονάδων από το χώρο των Θερμοπυλών, για να αποφύγουν την βεβαία καταστροφή. Παρέμεναν οι 700 Θεσπιείς με αρχηγό τον Δημόφιλο, ενώ οι400 Θηβαίοι απεχώρησαν αμαχητί ή παραδόθηκαν. Οίδιος και οι 300 Σπαρτιάτεςπαρέμεναν στη θέση τους.Δεν ήθελαν να χαρακτηριστούν δειλοί.
Ο αρχηγός, προκειμένου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον εχθρό, διέταξε τους Σπαρτιάτες και τους 700 Θεσπιείς να καταλάβουν θέσεις στην πλατύτερη τοποθεσία.Οι Πέρσες, όμως, με πλήθος στρατιωτών και συνεπικουρούμενοι, δεύτερη φορά, με τους«Αθάνατους», επιτέθηκαν με ορμή, κατέβαλαν την αντίσταση των αμυνομένων και κατήγαγαν συντριπτική νίκη. Οι Ελληνες έπεσαν μέχρις ενός. Σε αυτό το σημείο της συμπλοκής σκοτώθηκε και ο Λεωνίδας…
Στις Θερμοπύλες μετρήθηκαν νεκροί 4.000 Ελληνες, όπως επαληθεύεται και από το επίγραμμα, που χαράχτηκε με διαταγή των αμφικτυόνων: «Κάποτε εδώ πολέμησαν τους μυριάδες/, τριακόσιοι και τέσσερις χιλιάδες από την Πελοπόννησο». Αργότερα, δίπλα σε αυτό, γράφτηκε συμπληρωματικό επίγραμμα, κυρίως προς τιμήν των Σπαρτιατών: «Ξένε, να πεις στους Λακεδαιμονίους ότι εδώ/ είμαστε θαμμένοι, πιστοί στα δικά τους λόγια». Τον φονιά του προδότη Εφιάλτη, οι Σπαρτιάτες τον τίμησαν ως ευεργέτη της πατρίδος.
Ο Λεωνίδας, σύμβολο ηρωισμού και πατριωτισμού (από το 488 βασιλιάς των Λακεδαιμονίων), πατέρας ανήλικου γιου, όπως ήταν και οι 300, στη μάχη αυτή έκανε αυτό που έπρεπε, χωρίς να λάβει διαταγή να το κάνει από κανέναν, παρόλο που η υπόθεση ήταν χαμένη από χέρι. «Κοιμήθηκε» ήρεμος. Ο μόνος που, ανήσυχος, δεν μπορούσε να κοιμηθεί ατέλειωτες νύχτες ήταν ο Θεμιστοκλής, ο οποίος παραπονιόταν, λέγοντας, «Ουκ εά με καθεύδειν το του Μιλτιάδουτρόπαιον». Ηρεμος κοιμήθηκε μετά τη νικηφόρα ναυμαχία στη Σαλαμίνα, ένα μήνα αργότερα.
Ο στοχαστικόςΚων/νος Καβάφης, θεωρώντας υποχρέωσή του να τιμήσει όλουςεκείνους, που καθημερινά αγωνίζονται για τη φύλαξη των ιερών και των οσίων της πατρίδος, συγκινημένος, κυρίως, από την αυτοθυσία των Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες, συνέθεσε το ομώνυμο δίστροφο ποίημά του, που αρχίζει με αυτούς τους δυο στίχους:
«Τιμήσ’ εκείνους όπου στην ζωή των/ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες…».
