Γράφει ο Γιάννης Ν. Καλαντζής
Τις Κυριακές εκκλησιάζομαι συχνά στον ιερό ναό της Αναλήψεως του Κυρίου και επειδή ξυπνώ από τα άγρια χαράματα λόγω ηλικίας, η προσέλευσή μου εκεί γίνεται λίγο μετά από την έναρξη του όρθρου. Είτε στο ανδρικό τμήμα, είτε στο γυναικείο, οι εκκλησιαζόμενοι, κυρίως οι έχοντες πολλά χρόνια στην πλάτη, προσερχόμενοι στο ναό καταλαμβάνουμε την ίδια θέση-καρέκλα, την οποία χρησιμοποιούμε όταν το επιτρέπει η εξέλιξη της λατρευτικής τελετής. Αφού καλημερίσω, ψιθυριστά ή με κίνηση του κεφαλιού, όσους έχουν προηγηθεί, καταλαμβάνω τη θέση μου, που βρίσκεται στην πλευρά του διαδρόμου.
Η καρέκλα στα δεξιά μου είναι άδεια εκείνη την ώρα και την τρίτη την έχει ήδη καταλάβει, όπως κάθε Κυριακή, ο κ. Παύλος, ένας ευγενικός, πολυταξιδεμένος άνδρας, πάρα πολύ θρησκευόμενος, όχι όπως η αφεντιά μου. Στο τελευταίο εξάμηνο, ο κ. Παύλος είχε προκαλέσει την προσοχή μου, διότι κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, τον έβλεπα να στρέφει συχνά το κεφάλι του και να κοιτάζει προς τα αριστερά, στο γυναικείο τμήμα. Την τελευταία Κυριακή, όμως, παρατήρησα σημαντικές αλλαγές. Εκείνος καθόταν στην καρέκλα δίπλα μου, ενώ στην τρίτη, δίπλα του, καθόταν η σύζυγός του!
Όπως μου εξήγησε, την έφερε κοντά του, γιατί η άμοιρη γυναίκα, μια συμπαθέστατη ηλικιωμένη κυρία, υπέφερε από το Αλτσχάιμερ. «Γι’ αυτό κοιτούσα συνεχώς», συμπλήρωσε ο κ. Παύλος, «τόσους μήνες προς το γυναικείο τμήμα. Να μη φύγει ξαφνικά και τη χάσω, όπως έγινε πριν λίγες μέρες». Εχοντας, πλέον, τη σύζυγό του κοντά μας, λύθηκε η απορία μου, τα λοξοκοιτάγματα προς το γυναικείο τμήμα σταμάτησαν, στενοχωρήθηκα, όμως, πάρα πολύ με όσα άκουσα.
«Η άτιμη νόσος», εκμυστηρεύτηκε ο κ. Παύλος, «έχει προσβάλει τον εγκέφαλό της, με αποτέλεσμα να απολέσει τη μνήμη της, να αδυνατεί να αναγνωρίσει πρόσωπα». Η διανοητική σύγχυση, το γνωρίζουμε αυτό οι περισσότεροι, επιδεινώνει την αδυναμία προσανατολισμού, ενώ υπάρχει ηυξημένο ενδεχόμενο εκδήλωσης επιθετικότητας και διαφόρων εμμονών.
Το Αλτσχάιμερ, η επιδημία του 21ου αι., δεν είναι εύκολη υπόθεση για τον ασθενή, ούτε για τους οικείους του. Για να αντιμετωπιστεί χρειάζεται μεγάλη αφοσίωση, ατελείωτη υπομονή, ανάλογη εκπαίδευση. Παγκοσμίως, 50.000.000 άνθρωποι υποφέρουν από το Αλτσχάιμερ, στην Ελλάδα περί τις 200.000. Σύμφωνα με επικρατούσα θεωρία, ο νευροεκφυλισμός, που προκαλεί την άνοια, οφείλεται στις εγκεφαλικές εναποθέσεις μιας πρωτεΐνης, της β-αμυλοειδούς, η οποία είναι νευροτοξική και καταστρέφει τα νευρικά κύτταρα, όπου εδράζονται οι νοητικές μας λειτουργίες.
Η άνοια δημιουργείται και από την άπνοια, που προκαλείται από μη οξυγόνωση των αναπνευστικών οδών, με αποτέλεσμα το συνεχές ξαφνικό ξύπνημα του ανθρώπου. Επίσης, η κατάθλιψη, μια παθολογική κατάσταση, που εκδηλώνεται με αισθήματα βαθιάς απογοήτευσης και απαισιοδοξίας για τη ζωή, υποτίμηση της προσωπικής αξίας του πάσχοντος και μείωση των δραστηριοτήτων του ανθρώπου, εν ολίγοις η εκφύλιση των περιοχών που ελέγχουν τη διάθεση, δημιουργεί άνοια.
Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Κώστα Λυκέτσο, ηγετική μορφή διεθνώς στον αγώνα κατά του Αλτσχάιμερ, «Πολλοί ερευνητές αποδίδουν την έλλειψη αποτελεσματικών θεραπειών της ασθένειας στο γεγονός, ότι οι δομές, λειτουργίες και νόσοι του εγκεφάλου είναι πολύ πιο πολύπλοκες, συγκριτικά με εκείνες άλλων οργάνων». Τι μπορούμε να κάνουμε για να καθυστερήσουμε την εκδήλωση της νόσου; Για τον δρ. Ιωάννη Ταρνανά, «ασπίδα εναντίον της νόσου αποτελούν μικρές αλλαγές του τρόπου ζωής. Τα μέχρι τώρα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι, αν κάποιος κρατά π.χ. δραστήριο τον εγκέφαλό του μέσω πνευματικών ασκήσεων, μπορεί να μειώσει κατά 50% τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. Αυτή είναι μια μικρή αλλαγή του τρόπου ζωής, που μπορεί, όμως, να κάνει μεγάλη διαφορά».
Ο κ. Λυκέτσος υποστηρίζει ότι «σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της νόσου παίζει ο έλεγχος των αγγειακών παραγόντων κινδύνου (υπέρταση, διαβήτης, αυξημένη χοληστερίνη, κάπνισμα, παχυσαρκία), που επιτυγχάνεται με φαρμακευτική αγωγή, υγιεινή διατροφή και συστηματική άσκηση. Επίσης, η αποφυγή του στρες, η ενεργή κοινωνική ζωή, η ενασχόληση με την τέχνη κ.ά…».
Το ερώτημα για τον Γάλλο φιλόσοφο Μισέλ Μαλέρμπ, που ασχολήθηκε με τη νόσο και συνέγραψε το φιλοσοφικό δοκίμιο-προσωπική μαρτυρία, “Αλτσχάιμερ. Η ζωή, ο θάνατος, η αναγνώριση”, δεν είναι αν τον αναγνωρίζει η γυναίκα του Αννι, αλλά αν αυτός την αναγνωρίζει, αν αυτός αναγνωρίζει στο ζωντανό πλάσμα, που επισκέπτεται, τη γυναίκα του, τη γυναίκα που αγάπησε. «Πώς να αναγνωρίσεις τον άνθρωπο που πάσχει από Αλτσχάιμερ;», αναρωτιέται. «Πώς να αναγνωρίσεις σε εκείνη με το απλανές βλέμμα, που μασάει με σοβαρότητα μια τρίχα από τα μαλλιά της, τη γυναίκα σου; Πώς να αναγνωρίσεις σε έναν άνθρωπο μια ταυτότητα, όταν δεν μπορεί ο ίδιος να την αναγνωρίσει στον εαυτό του, όταν ο ίδιος δεν ξέρει ποιός είναι; Πώς να αναγνωρίσεις τη γυναίκα σου, όταν εκείνη δεν σε αναγνωρίζει;». Κάθε επίσκεψη κλείνει με τη φράση, η σημαντικότερη του βιβλίου: «Αύριο θα ξαναπάω στην Αννι».
Στην κινηματογραφική ταινία, «Το ημερολόγιο (The Note Book)», (σκηνοθέτης ο Νικ Κασσαβέτης), είναι φανερή η αγωνία του άνδρα, που καθημερινά συναντά τη γυναίκα με τη νόσο Αλτσχάιμερ, προσπαθώντας να γλυκάνει τη ζωή της, κυριότατα να καταφέρει να ζωντανέψει τη μνήμη της. Πρόκειται για τους ίδιους ανθρώπους, που έζησαν ερωτευμένοι τα χρόνια της νεότητας, έναν έρωτα αγνό και θυελλώδη, που δεν τελεσφόρησε λόγω της άρνησης των γονιών της νέας να δεχθούν στην πλούσια οικογένεια τον νεαρό άνδρα-εργάτη.
Ο κ. Παύλος περνάει έναν Γολγοθά με την ασθενή σύζυγό του. Ενθυμούμενος την εικόνα, που κράτησε η μνήμη μου, όταν τους είδα να απομακρύνονται από το ναό, πιασμένοι χέρι χέρι, συνήθεια, προφανώς και από την περίοδο του νεανικού τους έρωτα, ασυναίσθητα ευχήθηκα να βρεθεί, αύριο κιόλας, το φάρμακο γι’ αυτή την ύπουλη αρρώστια. Συναντώ τις Κυριακές τον κ. Παύλο, στον οποίο εύχομαι να μη χάσει το κουράγιο, να μην απελπίζεται.
