Του Τάκη Παντελόπουλου
Βασική παιδευτική παράμετρος για τους παράγοντες αγωγής και παιδείας είναι και η παρουσίαση προτύπων, από τους οποίους οι νέοι εκπαιδευόμενοι αντλούν όχι μόνο παράδειγμα, αλλά και αξιόλογα πνευματικά εφόδια, παρέχοντας διεξόδους στις δικές τους ανησυχίες στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους.
Ερευνώντας αυτή την παιδαγωγική αξία, με τη βοήθεια των μέσων της σύγχρονης πληροφορίας, στο διαδίκτυο, καθώς και μέσω των αρχείων, συναντάμε πλήθος πνευματικών δημιουργών, που πληρούν τους όρους των προτύπων και μας παρέχουν τη δυνατότητα επιλογής. Στην ερευνητική αυτή διαδρομή συναντήσαμε έναν «Διαβάτη» της λογοτεχνίας, που ακουμπά τη δική μας στοχαστική σκέψη. Είναι ο Ιωάννης Κονδυλάκης, καθώς φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τον θάνατό του. Παλιά μορφή που το έργο του επενδύει με αξιώσεις την παιδαγωγική παράμετρο του προτύπου και καλύπτει τις ανάγκες της επικαιρότητας. Λογοτέχνης, δημοσιογράφος, ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος της Ενώσεως Ελλήνων Συντακτών είναι οι βασικές του ιδιότητες.
Γεννήθηκε το 1862 στην Ανω Βιάννο της Κρήτης. Χαρακτηριστικό το βιωματικό του σημείωμα για τη γενέτειρά του: «Η μεγάλη πηγή της Βιάννου, ο Γαμπριγέλες εκρέει από έναν μεγάλο βράχο. Ομοίως από βράχον εκρέει και ο Κρυγιός, ποταμός υπέρ το χωριό Κεφαλοβρύσι. Κατά τους εαρινούς μήνας τας κοιλάδας στολίζουν όλα τα χρώματα και τα αρώματα των ανθέων… Εκτός των άλλων κι οι μενεξέδες φύονται αυτοφυείς. Μακάρι να ήταν έτσι και τώρα η φύση της Βιάννου».
Με αυτά τα λόγια ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο λόγιος των γραμμάτων, περιγράφει γνωρίσματα της ιδιαίτερης πατρίδας του, με την οποία δέθηκε πολύ και η ζωή του ήταν ένας κύκλος, με αρχή και τέλος γύρω απ’ αυτόν. Στην ψυχή του και στο έργο του η παρουσία της Βιάννου γίνεται διαρκώς αισθητή. Γονείς του ο Δημήτριος Κονδυλάκης και η Ρηγινιώ, με καταγωγή από οικογένεια οπλαρχηγών του 1821. Νήπιο ακόμη η οικογένειά του εγκαταστάθηκε για τρία χρόνια στον Πειραιά και το 1869 επέστρεψαν στη γενέτειρα, όπου τελείωσε το Δημοτικό. Φοίτησε για λίγα χρόνια στο Γυμνάσιο του Ηρακλείου και μετά μετακόμισαν στην Αθήνα, όπου τελείωσε το Γυμνάσιο στη Βαρβάκειο. Γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, για οικονομικούς λόγους δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Στην Κρήτη εργάστηκε ως δάσκαλος στο Μόδι της Κυδωνίας, σύντομα παραιτήθηκε και ασχολήθηκε με την δημοσιογραφία. Ακολουθούν διάφορες μετακινήσεις μεταξύ Αθήνας και Κρήτης και το 1889 εγκαθίσταται οριστικά στην Αθήνα αρχίζοντας τις δημιουργικές του ενασχολήσεις.
Συνεργάστηκε με πολλές εφημερίδες, όπως «Εστία», «Αστυ» και «Εμπρός» και πάνω από 20 χρόνια έγραφε χρονογραφήματα με το ψευδώνυμο «Διαβάτης», ενώ ο Νιρβάνας τον ονόμασε «πατέρα του χρονογραφήματος». Στη λογοτεχνία εμφανίζεται επίσημα το 1884, όταν κυκλοφόρησε η πρώτη συλλογή διηγημάτων, με τον γενικό τίτλο «Διηγήματα» και μετά το πρώτο του μυθιστόρημα « Οι Αθλιοι των Αθηνών».
Ακολούθησαν τα έργα « Η Γραμβούσα επανάστασις εν Κρήτη», «Η ολοκαύτωσις του Αρκαδίου», «Πρώτη αγάπη», «Οταν ήμουν δάσκαλος», «Ενώ διάβαινα», «Ο Πατούχας»,« Ζαμπελίου και Κριτοβουλίδου, ιστορία Κρητικών επαναστάσεων», «Ημέραι κινδύνων και φόβου». Εργα βιωματικά που με την άξια γραφίδα του και την πλοκή των εμβληματικών διηγήσεων, διεγείρουν τον αναγνώστη και τον βοηθούν να επενδύσει σε γνώση και ιδέες στο δικό του ιστορικό οπλοστάσιο. Στα γραπτά του αναδύονται στοιχεία της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του, για τα οποία ο άλλος μεγάλος των ελληνικών γραμμάτων Κώστας Βάρναλης στο βιβλίο του «Ζωντανοί άνθρωποι», σημειώνει για τον Κονδυλάκη: «Αν ο Κονδυλάκης έκανε επίδειξη από ικανότητες, που δεν τις είχε πια, όμοια έκανε επίδειξη και από κακίες που δεν τις είχε ποτές του. Παράσταινε τον άγριο, τον πονηρό και τον καβγατζή, ενώ στο βάθος ήταν ο πιο καλόβουλος, ο πιο αγαθός, ο πιο ήρεμος άνθρωπος». «Στόλιζε τον εαυτό του με όλα αυτά τα στίγματα, γιατί τα θεωρούσε απαραίτητα όπλα για την άμυνα της ζωής του και της ηθικής του ακεραιότητας ανάμεσα σε συνανθρώπους» θα μας πει η Μαρία Αντωνιάδου σε πρόσφατο δημοσίευμα.
Το 1914 μαζί με άλλους 33 δημοσιογράφους ιδρύει την Ενωση Συντακτών και γίνεται ο πρώτος πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ. Το 1920 προσβλήθηκε από ημιπληγία και πέθανε στο Πανάγιο Νοσοκομείο του Ηρακλείου. Πνευματικοί δημιουργοί του Κονδυλάκη δεν λησμονούνται, κατακτούν μια θέση στη λίστα των αθανάτων, εξασφαλίζουν μνήμη αιώνια και το κληροδότημά τους γίνεται φάρος ζωντανός που φώτισε και συνεχίζει να φωτίζει τη νέα γενιά της πατρίδας μας, που το έχει ανάγκ
