Του Ιωάννη Γκουμάκη,
πτυχιούχου Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων,
μεταπτυχιακού φοιτητή Πολιτικής Επικοινωνίας, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, ΑΠΘ
Από την αρχή του Συριακού εμφυλίου, το 2011, το προσφυγικό – μεταναστευτικό κύμα που γιγαντώνονταν στα νοτιοανατολικά μας, παρείχε τα δείγματα πως θα μεταμορφωθεί σε ένα φλέγον ζήτημα, το οποίο εκτός από τις γειτονικές της Συρίας χώρες, σύντομα θα επηρέαζε και την Ευρώπη. Στην ακμή του προσφυγικού, το 2015, πρώτος σταθμός των ανθρώπων που συνέρεαν αθρόα προς τα ανατολικά με κατεύθυνση τη Δύση αναζητώντας μία καλύτερη ζωή στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήταν και είναι η Τουρκία. Δεύτερος και για πολλούς πρόσφυγες, τελευταίος, η χώρα μας. Ήταν η εποχή που τα Ευρωπαϊκά κράτη και κυρίως, η Ελλάδα, βίωναν για πρώτη φορά μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μία μεγάλη κρίση που είχε τις ρίζες της πρωτίστως στην οικονομία και δευτερευόντως στην πολιτική και την κοινωνία.
Η πρώτη αντίδραση των κρατών της Βορειοανατολικής Ευρώπης απέναντι στο μεταναστευτικό ρεύμα, εκδηλώθηκε με το κλείσιμο των συνόρων τους. Η πολιτική ηγεσία της Ε.Ε. καλούνταν να διαχειριστεί τόσο τις εισερχόμενες ροές ανθρώπων που εποφθαλμιούσαν το «ευρωπαϊκό διαβατήριο», όσο και εσωτερικές προστριβές με συντηρητικούς πολιτικούς αρχηγούς κρατών –μελών που αρνούνταν να επωμιστούν έστω και κατά το ελάχιστο το βάρος αυτής της νέας κρίσης. Σε συνδυασμό με τις ευρωσκεπτικιστικές τάσεις και την ανοδική πορεία της ακροδεξιάς στο εσωτερικό της, η Ένωση προτίμησε αντί να «αλλάξει» και να ανανεωθεί, δυσαρεστώντας μέλη της Ευρωπαϊκής οικογένειας, να επιδοθεί σε ένα «τζόγο», που όχι μόνο δεν της απέδωσε τα επιθυμητά κέρδη μακροπρόθεσμα, αλλά την οδηγεί σήμερα σε ένα τέλμα άνευ προηγουμένου, ίσως με δυσθεώρητες συνέπειες. Η Ευρώπη πόνταρε για λύση της προσφυγικής κρίσης στο φαινομενικά «δυνατό άλογο». Σε εκείνο που ξεκινάει από την εσωτερική πλευρά του στίβου, πιο κοντά στον τερματισμό. Δεν υπολόγισε όμως το αλλοπρόσαλλο του αναβάτη.
Το 2016, ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου συναντάται μυστικά με την Καγκελάριο της Γερμανίας, Άγκελα Μέρκελ και τον Πρωθυπουργό της Ολλανδίας, Μάρκ Ρούτε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μαρτίου. Απόρροια της συνάντησης είναι μια συμφωνία, βάσει της οποίας οι αιτούντες άσυλο που έφταναν στην Ελλάδα θα επιστρέφονταν στην Τουρκία, εάν η αίτηση τους δεν γινόταν δεκτή. Σαν αντάλλαγμα, η συμφωνία προέβλεπε βοήθεια 6,4 δισ. δολ. προς την Τουρκία και εγγυήσεις για την ενταξιακή της πορεία στην ΕΕ. Η συμφωνία αρχικά αποδίδει καρπούς, όμως πολύ σύντομα διενεργείται απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Προέδρου Ερντογάν, γεγονός που τερματίζει την όποια συζήτηση για ένταξη της γείτονος στην Ε.Ε. Η συνέχεια γνωστή: οι προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη δυναμώνουν και πολλά ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου γίνονται φυλακές ψυχών για χιλιάδες ανθρώπους.
Στις αρχές του 2016, η Ελλάδα, σε σύγκριση με την Τουρκία, είναι ένα «άτι κουτσό». Κλονισμένη από μία πολυετή πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση, η οποία δε δείχνει σημάδια υποχώρησης. Στην ελληνική κρίση, τα γεγονότα που αφορούν το πολιτικό πεδίο της Τουρκίας λειτουργούν καταστροφικά, αφού λόγω των αυξημένων πλέον μεταναστευτικών ροών, προστίθεται επιπλέον βάρος, το οποίο υπερβαίνει κατά πολύ τις αντοχές της χώρας. Η Ένωση όμως, ακόμη και σε αυτό το σημείο, συνεχίζει στην ίδια κατεύθυνση, διατηρώντας τους πρόσφυγες μακριά από τον πυρήνα της.
Η Τουρκία την ίδια περίοδο, έχοντας εισβάλει στα βόρεια της Συρίας, συνεχίζει τον πόλεμο κατά του Ισλαμικού κράτους και των Κούρδων. Ακόμη κι όταν οι γείτονες επιλέγουν τη συμπαράταξη με τη Ρωσία, η Ευρωπαϊκή πολιτική παραμένει αμετάβλητη, συχνά εις βάρος της Ελλάδας και των αξιών του ίδιου της του οικοδομήματος. Είναι η εποχή, όπου παρουσιάζεται μία πρωτοφανής, συνεχής, Τουρκική προκλητικότητα, προς πάσα κατεύθυνση, η οποία από το 2018, προσβάλλει ευθέως και την Ελλάδα, χώρα του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. Στο 2019, η Τουρκία πλέον παραβιάζει κατάφωρα το διεθνές δίκαιο και τα συμφέροντα της γειτονιάς της σχεδόν καθημερινά: σύμφωνο για κοινή ΑΟΖ με τη Λιβύη, παραβιάσεις των Ελληνικών και Κυπριακών χωρικών υδάτων, καθημερινές παραβιάσεις του Ελληνικού εναερίου χώρου είναι μόνο μερικά σημάδια που η Δύση επέλεξε να παραβλέψει, στηρίζοντας την Τουρκία και διαιωνίζοντας ένα πρόβλημα που είχε αρχίσει ήδη να την κατατρώει. Στο διάστημα των τελευταίων έξι μηνών, η Ένωση αρκείται στο να καταδικάζει λεκτικά τα κακώς κείμενα των γειτόνων, δίχως κάποια ουσιώδη κύρωση ή έστω κάποια εύνοια προς τη χώρα μας, η οποία μοιάζει απομονωμένη εντελώς.
Την 28η Φεβρουαρίου 2020, με εντολή του προέδρου Ρ. Τ. Ερντογάν, η Τουρκία άνοιξε τα σύνορα της, εξαπολύοντας κύμα χιλιάδων αιτούντων ασύλου προς την Ευρώπη, αντίθετα στο πνεύμα της ισχύουσας συμφωνίας για το προσφυγικό. Άνθρωποι οι οποίοι συρρέουν στα σύνορα με την Ελλάδα, βρίσκουν τις πύλες της Ευρώπης κλειστές, παγιδευμένοι σε μία ουδέτερη ζώνη λίγων εκατοντάδων μέτρων.
Η Ευρώπη εξακολουθεί να παραμένει δυσκίνητη και σιωπηλή απέναντι στην κορύφωση μιας κρίσης που αν και δε δημιούργησε η ίδια, οδήγησε μεθοδικά στη διόγκωση της. Η στρατηγική της απέτυχε οικτρά και εύκολη λύση δεν υπάρχει. Ούτε υπήρξε ποτέ λόγω έλλειψης θέλησης και διορατικότητας από πλευράς της.
Κάτι πρέπει να αλλάξει, ωστόσο. Και σύντομα.
