ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

500 Μαργαριτάρια στον Βυθό

500-μαργαριτάρια-στον-βυθό-186826

Του Θωμά Στραβέλη, συγγραφέα – πανεπιστημιακού

7ο

Στον διάλογο του Πλάτωνα «Περί βασιλείας», βλέπουμε τον Σωκράτη να συγκρούεται με έναν Ελεάτη, που τον αποκαλεί Ξένο. Η συζήτηση, πάνω στην πολιτική τέχνη (ή επιστήμη), διεξάγεται με την πιο αυστηρή διαλεκτική μέθοδο. Ο Ξένος κατορθώνει να κατατάξει τον πολιτικό μεταξύ των κατόχων μιας επιστήμης. Η επιστήμη αυτή έχει τούτο το ιδιαίτερο, ότι ασκείται στους ανθρώπους, που αποτελούν μέρος τού ζωϊκού είδους – ανθρώπους που, στην κυριολεξία, είναι «άπτερα και άνευ κεράτων δίποδα». Κατά τον Ξένο, θα πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ μιας κυβέρνησης, την οποία αποδέχεται ο λαός, και της τυραννίας. Αλλά και η διάκριση αυτή δεν επαρκεί. Χρειάζεται ακόμη η διάκριση της πολιτικής τέχνης από τις άλλες, που συνδέονται μ’ αυτή, όπως, για να καθορίσει κανείς την τέχνη τού υφαντού, πρέπει να την ξεχωρίσει από τις κατώτερές της τέχνες: τη νηματουργία, λόγου χάρη, για να καταλήξει στην συμπλεκτική τέχνη, που είναι η τέχνη τής μέτρησης. Με τη μέτρηση καθορίζεται η τελειότητα. Ο Ξένος επανέρχεται στο διάλογο για να τονίσει την καθαυτό πολιτική και τις δευτερεύουσες τέχνες, που εξαρτώνται από αυτή, όπως είναι η μελέτη των αγαθών, η οικονομική ζωή, κτλ. Όσο για τις μορφές τών κυβερνήσεων, αυτές είναι οι εξής πέντε: η «μοναρχία», η οποία μπορεί να εκφυλιστεί σε «τυραννία», η «αριστοκρατία», που μπορεί να διαφθαρεί και να μετατραπεί σε «ολιγαρχία» και η δημοκρατία. Μία επιστήμη, όμως, τόσο δύσκολη, όπως είναι η πολιτική, δεν μπορεί να εφαρμοστεί ως δημοκρατία. Κατά τον Ξένο, πρέπει να ασκείται από ένα και μόνο άτομο ή από λίγους. Αλλά είναι πάντα καλύτερα,για το κοινό καλό, να αποφασίζουν οι πολλοί. Είναι, όμως, δύσκολο να γίνει κανείς άνθρωπος του καλού, και, ακόμα δυσκολότερο, να ‘ναι κανείς καλός. Βέβαια, «ουδείς εκών κακός», άμα σφυρηλατήσουμε την ενότητα τεσσάρων αρετών: της δικαιοσύνης, της αγιότητας, της σοφίας και της γνώσης. Ο Πλάτωνας εξαίρει την αρμονία και την αγία πενία. Η γνώση είναι η προίκα αυτών, που θα διοικούν το κράτος. Ο στρατός θα έχει τη δύναμη, η οποία θα ανήκει στο κράτος και η οποία συνίσταται στο τι πρέπει κανείς να τολμάει. Η σοφία θα είναι η ρυθμίστρια του πνεύματος των διοικούντων, καθώς και των διοικουμένων. Η δικαιοσύνη, τέλος, θα είναι η αρμονία τού συνόλου το οποίο, με την τοποθέτηση του καθενός στην κατάλληλη γι αυτόν θέση, θα εκτελεί τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του. Ο Πλάτωνας, λοιπόν, δίνει στον διάλογο τούτο το πανόραμα των στοχασμών του.

8ο

Εκείνο που πρέπει να ενδιαφέρει έναν ηγέτη είναι το καλό των υπηκόων του και, όταν αισθάνεται ο ίδιος άξιος να έχει στα χέρια του την ηγεσία ενός λαού, τότε να μπορεί ν’ αλλάζει τους νόμους, γι αυτόν ακριβώς το σκοπό. Σε μία τέλεια διακυβέρνηση, εξάλλου, ο νόμος δε θα είχε σημασία. Εκτός αυτού, αν είναι αμετακίνητος, θα εμποδίζει την πρόοδο. Γενικά, σ’ όλες τις κυβερνήσεις, επειδή δεν είναι τέλειες (από ανθρώπους συγκροτούνται), ο νόμος χρησιμεύει για την προστασία των υπηκόων από τις αυθαιρεσίες και τα κάθε είδους εγκλήματα. Το καλύτερο, λοιπόν, είναι να διατηρούνται οι νόμοι, που είναι τουλάχιστον καρποί πείρας και γνώσης. Με βάση το νόμο, ο ηγέτης έχει το δικαίωμα να καταδικάζει την τυραννία, την ολιγαρχία, το φασισμό και την αναρχία. Μεταξύ όλων των θεσμών, που εφαρμόζονται ως τώρα, καλύτερος είναι ο θεσμός τής δημοκρατίας, η οποία διέπεται από νόμους, και χειρότερος ο θεσμός τής τυραννίας. Η δημοκρατία πρέπει να εναρμονίζει τις αρετές ενός λαού – αρετές που βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους και τις οποίες η δημοκρατία οφείλει ν’ αναπτύξει, μέσα από μία διαλεκτική λογική. Οι άνθρωποι είχαν πάντα έναν ποιμένα. Ήταν, όμως, θείας φύσης, όταν η ανθρωπότητα βρισκόταν ακόμα, κάτω από την άμεση εξουσία των θεών. Είναι φανερό ότι η πρωτόγονη ανθρωπότητα έζησε, κάτω από τη φύλαξη ενός θείου ποιμένα. Οι άνθρωποι, όμως, για να μπορούν να ζουν μαζί, έχουν την ανάγκη τής δικαιοσύνης και της συστολής, βάσεις τής πολιτικής αρετής, που είναι έμφυτη, αλλά και διδάσκεται, γιατί, εκτός εξαιρέσεων, ο πατέρας τη μεταδίδει στο γιο. Αλλά όλα, δικαιοσύνη, συστολή και αρετή, πρέπει να υπαχθούν στη σοφία, ως κοινή αρχή και δρόμος προόδου.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου