Της Πηνελόπης Ι. Παπαθανασίου,
LLM Διεθνές και Ευρωπαϊκό Οικονομικό Δίκαιο,
Δικηγόρου, Υπεύθυνης της ΧΕΝ Βόλου
Η αλλαγή του επωνύμου, σε αντίθεση με την απόκτηση αυτού με τη γέννηση του τέκνου, μπορεί να επιτευχθεί μέσω της διοικητικής οδού. Ειδικότερα, στον Νόμο ορίζεται μεταξύ άλλων ότι: «1. Η πρόσληψη και αλλαγή επωνύμου, καθώς και η πρόσληψη πατρωνύμου και μητρωνύμου σε παιδιά γεννηθέντα χωρίς νόμιμο γάμο των γονέων τους ή αγνώστων γονέων γίνεται με απόφαση του νομάρχη».
Επιπλέον καθορίζεται η διαδικασία που ακολουθείται για την πρόσκτηση ή αλλαγή του επωνύμου του ενδιαφερόμενου και ειδικότερα ορίζονται τα εξής: «1. Για την αλλαγή επωνύμου υποβάλλεται στον νομάρχη αίτηση του ενδιαφερομένου … στην οποία πρέπει να ορίζεται λεπτομερώς ο σκοπός για τον οποίο επιδιώκεται η μεταβολή και να δηλώνεται το επώνυμο του οποίου ζητείται η πρόσληψη». Επισημαίνεται δε, ότι με το άρθρο 94 παρ. 6 του ν. 3852/2010, η αρμοδιότητα για την έκδοση των σχετικών με την πρόσληψη και αλλαγή επωνύμου πράξεων μεταφέρθηκε στα όργανα των οικείων Δήμων.
Επιπλέον, η διάταξη του άρθρο 1505 του Αστικού Κώδικα (ΑΚ) ορίζει ότι οι γονείς υποχρεούνται να έχουν προσδιορίσει το επώνυμο των τέκνων τους με κοινή αμετάκλητη δήλωσή τους, ενώ σε περίπτωση που παραλείψουν να δηλώσουν το επώνυμο των τέκνων τους, σύμφωνα με τους όρους των προηγούμενων παραγράφων, τα τέκνα έχουν για επώνυμο το επώνυμο του πατέρα τους. Αν και η εν λόγω διάταξη είναι αναγκαστικού δικαίου και, ως ειδικότερη, εφαρμόζεται σε περίπτωση αμφιβολίας σχετικά το επώνυμο του τέκνου, εντούτοις είναι δυνατόν να υπάρξει αλλαγή στο επώνυμο του τέκνου εφόσον συντρέξουν σοβαροί λόγοι. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, ο ενδιαφερόμενος ακολουθεί την διοικητική οδό, προκειμένου να επιτύχει την πρόσκτηση ή αλλαγή του επωνύμου του.
Από την πάγια ερμηνεία των ανωτέρω διατάξεων από το Συμβούλιο της Επικρατείας, προκύπτει ότι το επώνυμο, ναι μεν αποτελεί στοιχείο της προσωπικότητας του ατόμου, πλην, όμως η πρόσκτηση ή η αλλαγή του δεν απόκειται στην ιδιωτική βούληση, αλλά ενδιαφέρει τη δημόσια τάξη, στο μέτρο ασφάλειας των συναλλαγών και των εννόμων εν γένει σχέσεων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου του ατόμου. Το αρμόδιο διοικητικό όργανο, οφείλει σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, να εκτιμά τους λόγους που επικαλείται ο αιτών για τη μεταβολή του επωνύμου του και να αποφαίνεται ενόψει της σοβαρότητας των λόγων αυτών, εάν ενδείκνυται ή όχι να εγκριθεί η ζητούμενη μεταβολή, αιτιολογώντας ειδικά, την απόφασή του.
Συνεπώς, το άρθρο 1505 του ΑΚ που ορίζει ότι με κοινή δήλωση των γονέων καθορίζεται το επώνυμο του τέκνου τους, δεν αποκλείει τη μεταβολή του επωνύμου αυτού, ακόμη και με την αντικατάσταση του αρχικού επωνύμου με το επώνυμο του άλλου γονέα, εφόσον συντρέχουν σοβαροί λόγοι προς τούτο, που δικαιολογούν, κατά την αιτιολογημένη κρίση του οργάνου, την αιτούμενη μεταβολή.
Αναλυτικότερα, ο ενδιαφερόμενος νομιμοποιείται να αιτηθεί την πρόσληψη ή την αλλαγή του επωνύμου του, εφόσον συντρέχει στο πρόσωπό του έννομο συμφέρον, το οποίο θεμελιώνεται στην ύπαρξη σοβαρού λόγου για την αλλαγή του επωνύμου του. Ο λόγος αυτός ο οποίος συνήθως είναι ψυχολογικός, ενδέχεται να δημιουργεί προβλήματα στην κοινωνική ζωή του τέκνου, τα οποία δύνανται να απορρέουν από το κακόηχο του επωνύμου, το οποίο προκαλεί θυμηδία και περιφρόνηση εις βάρος του τέκνου, ή την κακή φήμη που έχει ήδη αποκτήσει το εν λόγω επώνυμο, συνεπεία πράξεων άλλου προσώπου.
Περαιτέρω, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να θεμελιώσει έννομο συμφέρον για αλλαγή του επωνύμου του, επικαλούμενος ψυχολογικούς λόγους που στηρίζονται στην ανυπαρξία συναισθηματικού δεσμού με τον έναν από τους δύο γονείς. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η απόφαση του Δ’ Τμήματος του ΣτΕ (βλ. 1852/2016), με την οποία κρίθηκε ότι η ανυπαρξία συναισθηματικού δεσμού του τέκνου με τον πατέρα του συνιστά καταρχήν ικανό λόγο που δικαιολογεί τη ζητηθείσα μεταβολή του επωνύμου, χωρίς να τίθεται θέμα προστασίας του θεσμού της οικογένειας που είχε δημιουργηθεί από τον γάμο των γονέων του αιτούντος, καθώς ενόψει των συγκεκριμένων πραγματικών περιστατικώς της κρινόμενης περίπτωσης, η εν λόγω ανυπαρξία συναισθηματικού δεσμού αποδείχθηκε και από τη μη επίδειξη ενδιαφέροντος εκ μέρους του πατέρα του αιτούντος για την αλλαγή του επωνύμου του τέκνου του.
Συμπερασματικά, παρατηρείται ότι η αλλαγή του επωνύμου του ενδιαφερόμενου, μπορεί να γίνει εφόσον συντρέχουν στο πρόσωπο του ενδιαφερόμενου σοβαροί λόγοι, ανεξαρτήτως του εάν η διατήρηση του υφιστάμενου επωνύμου εξυπηρετεί τη δημόσια τάξη και τις συναλλαγές των ατόμων στις Δημόσιες Υπηρεσίες.
Ουσιαστικά, διαμορφώνεται η τάση της προστασίας του ενδιαφερόμενου πολίτη, που επιθυμεί την αλλαγή του επωνύμου του, ως δείγμα προστασίας του ατομικού δικαιώματος της προσωπικότητας του πολίτη, εν αντιθέσει με την προστασία του δημόσιου συμφέροντος, μέσω της διατήρησης του επωνύμου προς χάριν εξυπηρέτησης των συναλλαγών αυτού.
