ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Πορταριά: Μνήμες από την Ιταλική Κατοχή

πορταριά-μνήμες-από-την-ιταλική-κατοχ-316203

Ο καλόκαρδος «Ιταλιάνος» και ο ηρωικός Γιάννης Γ. Παγωνάρης, που έσωσε πολλές ζωές

Του Βασίλη Κοντορίζου

Λίγες είναι οι ζωντανές προσωπικές μου αναμνήσεις από τη μαύρη εποχή της φασιστικής (ιταλικής) και ναζιστικής (γερμανικής) κατοχής στην πατρίδα μας και ειδικά στο χωριό μου, την Πορταριά, γιατί τότε ήμουν μικρό παιδί. Τα υπόλοιπα τα γνωρίζω από τις αφηγήσεις μεγαλυτέρων μου.

Τότε, το 1940, από την αρχή της Ιταλικής κατοχής, στην Πορταριά είχαν στρατοπεδεύσει ένα σύνταγμα Ιταλών στρατιωτών και μια αστυνομική μονάδα (Καραμπινιερία). Αρχικά η Διοίκηση του συντάγματος έδρευε στο Δημοτικό Σχολείο, στην θέση όπου βρίσκεται και το σημερινό. Ο Ιταλός Συνταγματάρχης Διοικητής (Κολονέλος), λέγεται ότι ήταν καλός άνθρωπος. Είναι γεγονός ότι οι Ιταλοί δεν διέπραξαν ακρότητες, όπως οι Γερμανοί Ναζί, είχαν μάλιστα οργανώσει και συσσίτια για τους πεινασμένους Πορταρίτες. Δεν έπαυαν, όμως, να είναι ξένοι κατακτητές.

Το μαγαζί του πατέρα μου (καφενείο-ταβέρνα) ήταν κοντά στο Σχολείο και πολλοί αξιωματικοί σύχναζαν και διασκέδαζαν σ’αυτό. Εγώ περιφερόμουν ανάμεσά τους. Εκείνον που θυμάμαι καθαρά, ήταν ένας Ιταλός αξιωματικός, ο οποίος μόλις με έβλεπε με έπαιρνε στην αγκαλιά του και με «σεργιάνιζε» (με πήγαινε βόλτα) κι εγώ άγγιζα τα αστέρια του στρατιωτικού βαθμού του, που είχε στο πέτο. Εκείνος τα έλεγε «στέλλε» στα ιταλικά, «σταλέτ» ή κάπως έτσι έμεινε σε μένα η παιδική ακουστική ανάμνηση. Φαίνεται ότι θα είχε μάλλον αφήσει κάποιο παιδάκι της ηλικίας μου στην πατρίδα του, γι’ αυτό και η αδυναμία του σε εμένα. Το ιταλικό σύνταγμα αργότερα μετακινήθηκε στην Αγία Τριάδα, ένα χιλιόμετρο έξω από το χωριό και στη συνέχεια στα Χάνια.

Θυμάμαι μια Μεγάλη Παρασκευή, οι Ιταλοί έκαναν «μπλόκο» στο χωριό. Η μητέρα μου με τη γειτόνισσα μας Λουκία Μελιτζανά τότε, κυρία Σπασοπούλου αργότερα, εκεί που κάθονταν ήρεμες, ξαφνικά πετάχτηκαν με άρπαξαν και τρέχοντας κατευθυνθήκαμε προς την πηγή «Μάννα». Δεν μπόρεσα ποτέ να καταλάβω πώς αντιλήφθηκαν τον κίνδυνο. Στο δρόμο ακούγαμε τα πολυβόλα των Ιταλών να βάλλουν προς κάθε κατεύθυνση από τη («Βίγλα»= το ψηλότερο σημείο του χωριού) οι σφαίρες περνούσαν πάνω από τα κεφάλια μας. Όταν πλησιάσαμε σε μια σπηλιά, ακούσαμε να μας φωνάζει ένας άνδρας που ήταν κρυμμένος εκεί: «Ελάτε γρήγορα εδώ, θα σας σκοτώσουν». Τρέξαμε να κρυφτούμε. Εκεί αναγνωρίσαμε τον συγχωρεμένο Νίκο Χούστη. Ο Νίκος έφυγε για να κρυφτεί αλλού, γιατί η σπηλιά δεν μας χωρούσε όλους.

Ο Ιταλικός στρατός εισέβαλε στο χωριό από την ανατολή και από το βορρά. Στην πλατεία εκτέλεσαν τον κουρέα «Μπουρανή» (ήταν το παρατσούκλι, το φαιδρό παρωνύμιό του), το πραγματικό του όνομα ήταν Γιώργος Βαγενάς. Ο Γιώργος ήταν το μόνο θύμα της Ιταλικής κατοχής και μάλιστα εντελώς άδικα. Το Σάββατο του Λαζάρου, μια ομάδα του ΕΛΑΣ κατέβηκε στο χωριό και αφού συγκέντρωσε στο «Θεοξένεια» κάποιες κοπέλες, (για τις οποίες λεγόταν ότι είχαν ερωτικές σχέσεις με Ιταλούς), τις κούρεψαν «γουλί» δια χειρός του άτυχου κουρέα «Μπουρανή». Τι να έκανε ο άνθρωπος; Μπορούσε να αρνηθεί στους ένοπλους αντάρτες; Οι Ιταλοί, λοιπόν, για ν’ ανταποδώσουν και να εκδικηθούν, ξέσπασαν στον δύστυχο κουρέα, αφού δεν βρήκαν και κανέναν άλλον. Τον έστησαν στον τοίχο και τον εκτέλεσαν. Μια άλλη εκδοχή της εκτέλεσης του Γιώργου Βαγενά, κάνει λόγο για ερωτική αντιζηλία. Ένας Ιταλός, ονόματι Τζούλιο, ήταν ερωτευμένος με μια κοπέλα υπάλληλο του «Θεοξένεια». Λέγεται ότι η κυρία «έπαιζε» παράλληλα και με τον κουρέα. Έτσι, ο Τζούλιο εξαφάνισε τον αντεραστή του.

Θα είχαμε πολύ περισσότερα θύματα εκείνη την ημέρα, αν ένα πραγματικό παλικάρι, ένας πραγματικός ήρωας, δεν αποφάσιζε να δράσει, με κίνδυνο της ζωής του. Πρόκειται για τον Γιάννη Παγωνάρη του Γεωργίου. Ο αείμνηστος Γιάννης εργαζόταν στα μαγειρεία του ιταλικού συντάγματος και εκτελούσε όλες τις βαριές δουλειές, εξασφαλίζοντας το φαγητό του, αυτή ήταν η αμοιβή του. Εκείνη τη Μ. Παρασκευή οι Ιταλοί κατεβαίνοντας από τα Χάνια για το «μπλόκο», σταμάτησαν στις κατασκηνώσεις του Ερυθρού Σταυρού. Εκεί ο Γιάννης άκουσε (γνώριζε κάπως τα ιταλικά) τον φασίστα αξιωματικό Διοικητή του Λόχου να λέει: «Πηγαίνετε μέσα στο χωριό και όποιον βρείτε συλλάβετέ τον ή εκτελέστε τον». Ο νεαρός τότε Γιάννης Παγωνάρης δεν έχασε χρόνο, έφυγε κρυφά από εκεί και τρέχοντας, με κίνδυνο της ζωής του να τον ανακαλύψουν οι εχθροί φώναζε: «φύγετε κρυφτείτε, έρχονται οι Ιταλοί, θα σας σκοτώσουν» Η πλατεία, λόγω της αργίας, ήταν γεμάτη κόσμο. Μόλις έφτασε ο Γιάννης, λαχανιασμένος, ουρλιάζοντας, έγινε πανικός. Όλοι εξαφανίστηκαν τρέχοντας να σωθούν. Και σώθηκαν χάρη στην ηρωική αυτή πράξη του ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΓΩΝΑΡΗ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ.

Το περιστατικό αυτό μου διηγήθηκε ο φίλος μου Κυριαζής Κουνάρας, ο οποίος ήταν ένας από τους ευρισκομένους εκείνη τη στιγμή στην πλατεία, φεύγοντας διασώθηκε. Και συμπληρώνει ο Κυριαζής: «Ο Γιάννης Παγωνάρης είναι ένας ήρωας. Ποιος ξέρει πόσοι από εμάς θα είχαν σκοτωθεί, αν δεν μας ειδοποιούσε! Ο Γιάννης έσωσε πολλούς συγχωριανούς μας, ένας απ’ αυτούς είμαι και εγώ, του χρωστώ τη ζωή μου. Αιωνία του η μνήμη»…

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου