Της Πηνελόπης Ι. Παπαθανασίου,
LLM Διεθνές και Ευρωπαϊκό Οικονομικό Δίκαιο,
Δικηγόρου, Υπεύθυνης της ΧΕΝ Βόλου
Η χρήση ηλεκτρονικών αποδεικτικών μέσων στο δικαστήριο έχει απασχολήσει εδώ και καιρό την ελληνική νομολογία και θεωρία. Aποδεικτικά μέσα που παραβιάζουν το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα ή το δικαίωμα στην ελεύθερη ανταπόκριση και επικοινωνία έρχονται σε αντίθεση, αρχικά με τις διατάξεις του Συντάγματος.
Το Σύνταγμα εγγυάται το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων και το απόρρητο των επικοινωνιών απαγορεύοντας τη χρήση οποιουδήποτε μέσου έχει αποκτηθεί κατά παράβαση του δικαιώματος στην ιδιωτικότητα και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων ή του δικαιώματος στην ανταπόκριση και την επικοινωνία.
Η συνταγματική διάταξη έχει υποστεί κριτική εξαιτίας της αυστηρότητάς της, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη το δικαίωμα των διαδίκων να προσκομίζουν αποδεικτικά μέσα σε μία δίκη, προκειμένου να θεμελιώσουν τους ισχυρισμούς και τις αξιώσεις τους. Ο Άρειος Πάγος (ως Ποινικό Δικαστήριο) έχει ερμηνεύσει αυτή την απαγόρευση συσταλτικά λαμβάνοντας υπόψη τη συνταγματική αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας. Έχει αποφανθεί ότι σε περίπτωση που το μόνο αποδεικτικό μέσο που αποδεικνύει την αθωότητα του κατηγορουμένου παραβιάζει τη συγκεκριμένη συνταγματική απαγόρευση, αυτή δεν εφαρμόζεται και το αποδεικτικό μέσο μπορεί να χρησιμοποιηθεί.
Έτσι διατυπώνεται το ερώτημα κατά πόσον η δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών από ένα χρήστη του Διαδικτύου σε δημοσίως προσβάσιμο μέσο κοινωνικής δικτύωσης δύναται να θεωρηθεί ως τεκμήριο της βούλησής του/της να καταστεί η πληροφορία δημόσια. Σε αυτή την περίπτωση, τέτοια μηνύματα δε θα μπορούσαν να θεωρούνται στο εξής ως παρανόμως αποκτηθέντα αποδεικτικά μέσα. Στο ερώτημα αυτό έδωσε απάντηση το Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο Ηρακλείου σε μία υπόθεση που αφορούσε την ηλεκτρονική εφαρμογή και πλατφόρμα συνομιλιών του Facebook.
Πραγματικά περιστατικά και απόφαση του Δικαστηρίου
Σε υπόθεση που αφορούσε τα εγκλήματα της παραγωγής και κατοχής υλικού παιδικής πορνογραφίας μέσω της τεχνολογίας των πληροφοριών και των επικοινωνιών, της αποπλάνησης ανηλίκου και της παράνομης οπλοκατοχής, ο συνήγορος υπεράσπισης προσκόμισε φωτογραφίες από μία σελίδα στο Facebook και πρωτόκολλα συνομιλιών- Messenger. Η φωτογραφία που απεικόνιζε το θύμα της αποπλάνησης και οι συνομιλίες προσκομίσθηκαν προς απόδειξη του ισχυρισμού του κατηγορουμένου ότι η πρώτη δεν κατέρρευσε ψυχολογικά από την φερόμενη αποπλάνησή της από αυτόν. Ο συνήγορος πολιτικής αγωγής ζήτησε τα εν λόγω έγγραφα να μην ληφθούν υπόψη από το δικαστήριο, καθόσον αποτελούσαν, παράνομο αποδεικτικό μέσο και επιπλέον αμφισβήτησε τη γνησιότητα των εγγράφων, θεωρώντας ότι το περιεχόμενό τους ενδέχεται να αποτελεί προϊόν συρραφής.
Το δικαστήριο επικαλέστηκε διάταξη του ΚΠΔ, που προβλέπει ότι αποδεικτικά μέσα που έχουν αποκτηθεί με αξιόποινες πράξεις ή μέσω αυτών, δεν λαμβάνονται υπόψη στην ποινική διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι η χρήση παρανόμου αποδεικτικού μέσου προσβάλλει το δικαίωμα υπεράσπισης του κατηγορουμένου και εξ αυτού προκαλείται απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας. Το δικαστήριο απεφάνθη ότι το γραπτό μήνυμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι και αυτό υπηρεσία της κινητής τηλεφωνίας, με την οποία ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να αποστείλει ή να παραλάβει σύντομο γραπτό μήνυμα από άλλους χρήστες και να το διαβάσει στην οθόνη του κινητού του τηλεφώνου ή του υπολογιστή. Τα σύγχρονα κινητά τηλέφωνα, πρέπει να θεωρούνται ως ηλεκτρονικοί υπολογιστές, καθώς έχουν τη δυνατότητα πραγματοποίησης τηλεφωνικών κλήσεων, σύνταξης ηλεκτρονικών εγγράφων παντός τύπου, πλοήγησης στο Διαδίκτυο κλπ. Τα γραπτά μηνύματα θεωρούνται ως ηλεκτρονικά μηνύματα, εφόσον αποτελούν σύνολο δεδομένων τα οποία ενεγράφησαν στον μαγνητικό δίσκο της υπολογιστικής μικρομονάδας του κινητού τηλεφώνου, και ως εκ τούτου έτυχαν ηλεκτρονικής επεξεργασίας από την κεντρική μονάδα και αποτυπώθηκαν με βάση τις εντολές του προγράμματος κατά τρόπο αναγνώσιμο από τον άνθρωπο στην οθόνη του τηλεφώνου. Τα γραπτά μηνύματα μπορούν να αποθηκευθούν στη μνήμη του κινητού τηλεφώνου του παραλήπτη και έτσι μπορούν να ανασυρθούν ανά πάσα στιγμή. Η εν λόγω δυνατότητα τελεί σε γνώση του αποστολέα του μηνύματος συνεπώς υπάρχει τεκμαιρόμενη συναίνεση του αποστολέα να καταστήσει τον παραλήπτη κάτοχο του μηνύματος. Τα γραπτά μηνύματα αντιμετωπίζονται ως επιστολές
Συνεπώς, το δικαστήριο απεφάνθη ότι τα μηνύματα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, δεν πρέπει να θεωρούνται παράνομα αποδεικτικά μέσα όταν προσκομίζονται από τους ίδιους τους αντιδίκους και συνάμα συνομιλούντες μέσω αυτών. Αντιθέτως, όταν τρίτος προσκομίζει στο δικαστήριο μηνύματα, αυτά θα πρέπει να θεωρούνται παράνομο αποδεικτικό μέσο, εκτός εάν ο επικαλούμενος αυτά διάδικος δεν έχει άλλο αποδεικτικό μέσο προς απόδειξη των ισχυρισμών του.
Όσον αφορά τη χρήση φωτογραφιών που έχουν δημοσιευθεί στο Facebook ως αποδεικτικού μέσου, το δικαστήριο έκρινε ότι η χρήση αυτή συνιστά επεξεργασία εμπίπτουσα στο ρυθμιστικό πεδίο του Γ.Κ.Π.Δ. και η προβλεπόμενη εξαίρεση δεν τυγχάνει εφαρμογής στην υπόθεση καθώς στην περίπτωση που η φωτογραφία ενός προσώπου προσκομίζεται με σκοπό την αποδεικτική θεμελίωση ενός ισχυρισμού σε δίκη, εξέρχεται από την ιδιωτική σφαίρα του υπευθύνου της επεξεργασίας, και έτσι δεν μπορεί να θεωρηθεί ως επεξεργασία στο πλαίσιο αποκλειστικά προσωπικής ή οικιακής δραστηριότητας.
Οι χρήστες του Facebook αποδέχονται τους προδιατυπωμένους όρους και έτσι λαμβάνουν γνώση του γεγονότος ότι κάθε χρήστης έχει δυνατότητα πρόσβασης σε περιεχόμενο που έχει κοινοποιηθεί σε σελίδα του Facebook και μπορεί να το συλλέξει, να το αποθηκεύσει, να το αναδιανείμει και να το χρησιμοποιήσει. Βάσει αυτών, το δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών από τον ίδιο τον χρήστη σε δημοσίως προσβάσιμο μέσο κοινωνικής δικτύωσης είναι τεκμήριο υπέρ της επιθυμίας του/της για δημοσιοποίηση και όχι για περιφρούρηση και προστασία των πληροφοριών αυτών επιτρέποντας την προσκόμιση γραπτών μηνυμάτων στο Facebook Messenger και φωτογραφιών που δημοσιεύθηκαν σε σελίδα του Facebook ως αποδεικτικών μέσων.
