Του Γιάννη Ν. Καλαντζή
Τα δυο συμβάντα, δυο ιστορικά γεγονότα, έλαβαν χώρα την ίδια χρονιά, το 1942, τότε που όλα στην Ελλάδα τα πλάκωνε η σκλαβιά και κυριαρχούσε η δυστυχία, ο πόνος, αλλά δεν συνέπεσε η έναρξή τους. Το πρώτο έγινε στην αρχή, το άλλο στα μέσα του έτους, ενώ η κατάληξή τους ήταν διαφορετική. Ενας από τους δυο πρωταγωνιστές, δολοφονήθηκε. Την περίοδο της δράσης δεν συναντήθηκαν ποτέ, δεν συνεργάσθηκαν ποτέ, αν και θα μπορούσε σε ξένοιαστες εποχές να είναι ζευγάρι. Στα χρόνια της αγωνίας και της αβεβαιότητας, στα χρόνια του αντιστασιακού αγώνα, δεν γνώρισε ποτέ ο ένας τον άλλο.
Την εποχή εκείνη υπήρχε μια διώροφος μονοκατοικία, εκεί στη στροφή του Τροκαντερό, στο Παλαιό Φάληρο. Σ’ αυτό το στρατηγικό σημείο, βρισκόταν το σπίτι της 14χρονης, τότε, Μαρίας Μίκελσον, το μπαλκόνι της οποίας είχε απρόσκοπτη θέα στη βάση των Γερμανών, όπου επισκεύαζαν τα υδροπλάνα τους. Η Μαρία με τη δροσερή ομορφιά, δεν ήταν χαζοκόριτσο. Αν και έφηβη, η εικόνα της έδειχνε μια σοβαρή δεσποινίδα, που σεβόταν τους γονείς της, μια ανήσυχη νεαρή γυναίκα, έτοιμη να τα βάλει με τον καθένα, κάθε στιγμή. Το όνειρό της δεν ήταν ρευστό. Να ζήσει ελεύθερη και ευτυχισμένη ήθελε.
Κυλούσαν οι μέρες, αλλά ούτε η ίδια, ούτε οι γονείς της είχαν αντιληφθεί τους άνδρες μυστικών υπηρεσιών, που τους παρακολουθούσαν από καιρό. Μια μέρα, δυο από αυτούς, χτύπησαν την πόρτα του σπιτιού και ζήτησαν τη συγκατάνευση του πατέρα να στρατολογήσουν τη 14χρονη κόρη του. Εκπληκτος, αρχικά, εκείνος, στη συνέχεια υπερήφανος για το παιδί του, τελικά συμφώνησε. Εξάλλου, δεν ζήτησαν από τη Μαρία να βγει στους δρόμους και να συμμετέχει, διακινδυνεύοντας τη ζωή της, σε νυχτερινά σαμποτάζ ή σε επικίνδυνες αποστολές. Ηταν άλλου είδους η προτεινόμενη συνεργασία.
Της έδωσαν σκίτσα με όλα τα μοντέλα των υδροπλάνων, ζήτησαν να τα μάθει και να τα αναγνωρίζει, παρακολουθώντας τα από το μπαλκόνι της και, το κυριότερο, να καταγράφει ποιά και πότε προσθαλασσώνονταν ή αναχωρούσαν. Η θαρραλέα Μαρία δέχτηκε την αποστολή με ενθουσιασμό και, προκειμένου να πετύχει καλύτερα αποτελέσματα, χρησιμοποίησε και το ταμπεραμέντο της. Με πρόφαση τη νεανική της αφέλεια, γνωρίστηκε με νεαρούς Γιουγκοσλάβους εργάτες της γερμανικής βάσης, όσοι διέμεναν στη γειτονιά, συγκέντρωνε όλες τις πληροφορίες, τις κατέγραφε και ύστερα τις μετέδιδε με έναν κωδικό, σαν νότες μουσικής, που η ίδια είχε εφεύρει!
Οταν την ειδοποίησαν ότι κινδύνευε, δεν δίστασε να ακολουθήσει τον άγνωστο άνδρα στο σκοτάδι, ο οποίος την οδήγησε, μετά από ώρες, σε ένα υπόγειο, σε άγνωστη περιοχή όλο χωράφια. Κλεισμένη εκεί, πέρασε τρεις μήνες χωρίς φως, μόνο με λίγο φαγητό, αυτό που της άφηναν στη γωνιά, κάθε σούρουπο. «Δεν ρώτησα ποτέ τι είχε συμβεί. Τους είχα εμπιστοσύνη και απλά έκανα ό,τι μου έλεγαν», δήλωσε αργότερα. Μετά την απελευθέρωση, αγάπησε και παντρεύτηκε έναν Αμερικανό στρατιωτικό, έζησε κοσμοπολίτικα, ταξίδεψε με το σύζυγό της στον κόσμο, αλλά δεν απέκτησε παιδιά.
Η Μαρία Μίκελσον έφυγε από τη ζωή, πλησιάζοντας τα εννενηκοστά γενέθλια, το Νοέμβριο 2017. Στην κηδεία της παραβρέθηκαν και την αποχαιρέτησαν για τελευταία φορά τα ανήψια της, ο αδελφός της Στέλιος Ζαμάνος και κάποιοι καλοί φίλοι. Στο φέρετρο είχαν τοποθετήσει το μετάλλιο για τις υπηρεσίες, που αθόρυβα είχε προσφέρει στην πατρίδα της… ***
Στα μέσα του 1942, το εργοστάσιο Μαλτσινιώτη στον Υμηττό της Αθήνας (εργοστάσιο ΠΥΡΚΑΛ αργότερα), επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, στο οποίο τέσσερεις γερμανικές εταιρείες συντηρούσαν και επισκεύαζαν κινητήρες των μαχητικών αεροπλάνων «Στούκας» και «Μέσερμιντ». Μπροστά σε αυτό το εργοστάσιο στεκόταν, καθημερινά, ένας ζητιάνος, ο οποίος ζητιάνευε πενταροδεκάρες και χόρταινε την πείνα του με σταφίδες, που του έδιναν οι εργάτες. Υστερα έπιανε κουβέντα μαζί τους στο κοντινό ταβερνάκι.
Καθώς οι μήνες περνούσαν, οι κινητήρες των αεροπλάνων παρουσίαζαν, όλο και συχνότερα, βλάβες. Το περίεργο ήταν πως, ενώ στις δοκιμές οι μηχανές λειτουργούσαν σωστά, κατά τη διάρκεια των ελιγμών στον αέρα πάθαιναν εμπλοκή. Μέχρι να καταλάβουν οι Γερμανοί τη δολιοφθορά, κατέπεσαν 400, περίπου, αεροπλάνα. Η σπουδαία αντιστασιακή δράση αποδόθηκε στον φημισμένο Πολωνό κατάσκοπο και σαμποτέρ Γεώργιο Ιβανώφ. Αυτός ήταν ο ζητιάνος έξω από το εργοστάσιο!
Πώς τα κατάφερε; Εργάτες του εργοστασίου Μαλτσινιώτη, μέλη του δικτύου που είχε δημιουργήσει ο Ιβανώφ, έριχναν ρινίσματα σιδήρου μέσα στους κινητήρες, οι οποίοι στην οριζόντια θέση δεν έβγαζαν κάποιο πρόβλημα, στην κάθετη, όμως, κατεύθυνση τα ρινίσματα έμπαιναν στα έμβολα και ο κινητήρας πάθαινε εμπλοκή. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα, στα οποία κατέληξε ο εργαζόμενος για 30 χρόνια στην ΠΥΡΚΑΛ Παν. Μοσχολιός μετά από έρευνά του στις εφημερίδες «Ασύρματος» του ’45 και «Απογευματινή» του ’54, ο αρχηγός του δικτύου συνεργάστηκε με εννέα άτομα του εργοστασίου, από τα οποία οι Γερμανοί συνέλαβαν τέσσερα και εκτέλεσαν τα τρία.
Ο Γεώργιος Ιβανώφ Σαϊνόβιτς, γιος του Ρώσου αξιωματικού Βλαντιμίρ Ιβάνωφ και της Λεονάρδας Σαϊνόβιτς, γεννήθηκε στη Βαρσοβία το 1911. Στη Θεσσαλονίκη ήρθε το 1922 με τη μητέρα του και τον νέο σύζυγο της, τον έμπορο Ιωάννη Λαμπριανίδη, πήγε δε στο Βέλγιο το 1933 για σπουδές γεωπονίας. Γνώστης έξι γλωσσών, υπήρξε αθλητής του «Ηρακλή», διακρίθηκε και στο στίβο. Το «Ιβανώφειο» στάδιο από το επίθετό του πήρε το όνομα!
Στον πόλεμο, έχοντας πάρει την πολωνική υπηκοότητα, βοηθούσε συμπατριώτες του να περάσουν στη Μ. Ανατολή. Στην κατοχή, λέγεται ότι στρατολογήθηκε από τη βρετανική υπηρεσία πληροφοριών και, αφού οργάνωσε δίκτυο κατασκοπίας στην Αθήνα, επιδόθηκε σε σαμποτάζ. Η δράση του περιβλήθηκε και με θρύλους. Συνεργάστηκε με την αντιστασιακή ομάδα «Οργάνωση Ανάστασης του Γένους», προκάλεσε δολιοφθορές σε αποθήκες καυσίμων, ναρκοθέτησε γερμανικά πλοία στις ακτές της Αττικής, ενώ μεγαλύτερη επιτυχία του θεωρήθηκε η καταστροφή του υποβρυχίου U-133 στο Σαρωνικό κόλπο, το οποίο βυθίστηκε «κάτω από άγνωστες συνθήκες», σύμφωνα με τις επίσημες αναφορές. Ο τολμηρός ζητιάνος συνελήφθη, μετά από προδοσία, τον Δεκέμβριο του 1942, καταδικάστηκε από τους Γερμανούς σε θάνατο και εκτελέστηκε στην Καισαριανή τον Ιανουάριο του 1943.
