Το ξεχωριστό είδος πατριωτών, που από αγάπη πρόσφεραν στη γενέτειρά τους υπηρεσίες και περιουσίες
Του Βασίλη Κοντορίζου
Είναι ίδιον του Ελληνα πατριώτη όχι απλώς η αγάπη προς την πατρίδα και η θυσιαστική του προσφορά σ’ αυτήν, όποτε η εθνική χρεία το απαιτήσει. Αλλά, κυρίως η άσβεστη μνήμη και ο πόθος του ξενιτεμένου έλληνα για επιστροφή στην πατρίδα, την οποίαν εξ ανάγκης εγκατέλειψε. Γι’ αυτό, πολύ σωστά λέγεται πως οι ξενιτεμένοι μας είναι δυο φορές Ελληνες. Στα πεδία των μαχών γεννιούνται οι ήρωες και από τον Ελληνισμό της διασποράς προέρχονται οι ευεργέτες. Το έργο και η προσφορά τους είναι εθνικής σημασίας, επαινετό, και αξιοθαύμαστο, καθώς απόδημοι απ’ όλες τις γωνιές της ελληνικής γης προσέφεραν και προσφέρουν πάρα πολλά, τόσο στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, όσο και σε ολόκληρη την χώρα. Φυσικά από το πάνθεον αυτών των ευεργετών δεν θα μπορούσε να λείπουν και οι εκ Πηλίου καταγόμενοι. Εγώ, όμως, με βάση όσα γνωρίζω από την επί 44… χρόνια θητεία μου ως κοινοτάρχης και δήμαρχος Πορταριάς θ’ αναφερθώ στους ευεργέτες που έχει αναδείξει μόνον η ιδιαίτερη πατρίδα μου.
Οι ευεργέτες εκ Πορταριάς, πλούτισαν στην ξενιτιά, κατά βάση στην Αίγυπτο. Εκεί, μάλλον, αναγκάστηκαν να βρεθούν αρχικά, ως οικονομικοί μετανάστες και με την εξυπνάδα τους και τη δουλειά τους δημιούργησαν πλούτο. Η Πορταριά δεν έχει να επιδείξει μόνο τους παλιούς ευεργέτες της, αλλά και πολλούς σύγχρονους, όπως ο Απόστολος Δράκος, ο Θεμιστοκλής Δράκος, ο Νίκος Παναγούλιας, η Χρυσούλα Ζώγια, η Δήμητρα Γόντικα -Ριζοδήμου, η Σεράινα Σακελλαρίδη, ο Σπύρος Πορφύρης, ο Νίκος Μπρισίμης, η Αφροδίτη Πορλίγκη κ.ά. Ας μου επιτραπεί να αναφέρω ότι οι σύγχρονοι ευεργέτες, (όλους, όσοι ανέφερα, τους γνώρισα προσωπικά) είχαν βέβαια την πρόθεση και την καλή διάθεση, να δωρίσουν περιουσίες ή να βοηθήσουν ποικιλοτρόπως τον τόπο τους, είχαν όμως και τη βεβαιότητα, ότι όσοι διακονούσαμε τότε την Αυτοδιοίκηση της Πορταριάς θα διαχειριστούμε τα ακίνητα ή τα χρήματα που άφησαν στο χωριό κατά τον πιο σωστό και τίμιο τρόπο. Πιστεύω ότι τους εμπνεύσαμε εμπιστοσύνη.
Κάθε χρόνο στο Κεντρικό Ναό της Πορταριάς τελείται μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των ευεργετών και δωρητών του περιώνυμου αυτού χωριού. Οι συμπατριώτες μας αυτοί έζησαν μία ολόκληρη ζωή στην ξενιτιά, δούλεψαν σκληρά εκεί, μα ποτέ δεν ξέχασαν την πατρίδα τους. Με μεγάλα χρηματικά ποσά, όσο ζούσαν, αλλά και με τις διαθήκες και τα κληροδοτήματα τους αργότερα, φρόντισαν για την κατασκευή έργων και για τις σπουδές των παιδιών της γενέτειράς τους. Αν σκεφθεί κάποιος, ότι σε παλιότερους καιρούς πλήρους φτώχειας και ανέχειας δεν ήταν, ούτε θεωρούνταν – όπως σήμερα – αυτονόητο το να έχει κάθε παιδί δικαίωμα σε σπουδές ή να υπάρχουν αμαξιτοί δρόμοι, αντί για τα επικίνδυνα τότε μονοπάτια, αντιλαμβάνεται, ασφαλώς, το μέγεθος της προσφοράς, αλλά και το ψυχικό μεγαλείο των ευεργετών και δωρητών του τόπου μας. Η διαφορά με το σήμερα είναι ότι στην εποχή μας υπάρχουν φορείς, όπως οι Δήμοι, οι οποίοι με τις δομές τους, μπορούν να βοηθήσουν τους άλλους που έχουν ανάγκη. Πριν από 160 περίπου χρόνια, οπότε αρχίζει η ιστορία των κληροδοτημάτων και των δωρεών, οι πλούσιοι άνοιγαν τα χρηματοκιβώτια τους χάριν του κοινού καλού. Υπάρχουν, όμως, και σήμερα εν ζωή ευγενείς δωρητές του τόπου. Ευτυχώς υπάρχουν και αυτοί.
Η ιστορία των ευεργετών της Πορταριάς, αρχίζει στα μέσα του 19ου αιώνα με τον Δημήτριο Πλατυγένη, έναν ταπεινό έμπορο, ο οποίος στη διαθήκη του ζητούσε «ο ενταφιασμός του να γίνη μ’ όλην την απλότητα ως ο τελευταίος εις την γήν ευρισκόμενος». Στη γενέτειρά του Πορταριά, άφηνε 4000 φιορίνια για την ίδρυση Σχολείου. Τον ίδιο καιρό περίπου ευημερεί στην Αίγυπτο ο Αθανάσιος Αθανασάκης, ο οποίος με διαθήκη του είχε εξασφαλίσει την ισόβια μισθοδοσία μιάς δασκάλας για το Νηπιαγωγείο. Το έργο του συνέχισαν τα παιδιά του Γεώργιος, Δημήτριος και Αλέξιος, δημιουργοί του ιστορικού και εμβληματικού ξενοδοχείου «Θεοξένεια». Το έτος 1904 ίδρυσαν το «Αθανασάκειο Νηπιαγωγείο», το οποίο έκαψαν το 1944 οι Γερμανοί Ναζί και αναστηλώθηκε το έτος 1976. Σήμερα στεγάζεται εκεί το Περιφερειακό Ιατρείο, το ΚΔΑΠ και ο Πολιτιστικός και Αθλητικός Σύλλογος «Ορμίνιον» Πορταριάς. Ο τέταρτος αδελφός ο Ιωάννης, ο οποίος έζησε 100 χρόνια, δημιούργησε τις κατασκηνώσεις του Ερυθρού Σταυρού στην Πορταριά.
Ενα άλλο κληροδότημα που λειτουργεί ώς τις μέρες μας είναι του Ιωάννη Σφογγόπουλου, με το οποίο σπουδάζουν άποροι αριστούχοι μαθητές του τόπου.
Ο Πανταζής Βασσάνης κληροδότησε, με τη διαθήκη του, στο ελληνικό κράτος το 60% της περιουσίας του (48.000 χρυσές λίρες Αγγλίας). Μέρος του ποσού διατέθηκε για την ανέγερση της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων του Πολεμικού μας Ναυτικού, η οποία αρχικώς και προς τιμήν του ονομαζόταν «Βασσάνειον Ιδρυμα». Με το υπόλοιπο 40% της περιουσίας που κατέλιπε, χρηματοδοτήθηκε η κατασκευή της αμαξιτής οδού Βόλου – Πορταριάς. Αλλά και, εν ζωή ο αείμνηστος Βασσάνης, κατασκεύασε δρόμους και πλατείες. Να σημειώσω ότι η αμαξιτή αυτή οδός αρχικά δεν εξυπηρετούσε κανένα άλλο χωριό στη διαδρομή της. Πολύ τοπικιστικό για την εποχή θα έλεγε κάποιος, αν γινόταν σήμερα θα το λέγαμε… ρατσιστικό. Δεν υπάρχει εξήγηση για ποιο λόγο το έκανε αυτό ο Βασσάνης, ίσως ζήτησε από τα άλλα χωριά να συμβάλουν και του αρνήθηκαν.
Από την πλευρά του, Δήμος Ζούλιας, ιδρύει «Επαγγελματική Σχολή Αγροτοπαίδων» και κάνει πάμπολλα έργα στο χωριό. Ο Κωστής Τσιμώνος, αφήνει κληροδότημα για την προικοδότηση κάθε χρόνο, ενός απόρου κοριτσιού από την Πορταριά. Επίσης, κληροδότημα που λειτουργεί ώς τις μέρες μας, για την προικοδότηση κοριτσιών της Πορταριάς, είναι κι εκείνο του Ιωάννου Χατζάκου ή Χατζηιωάννου. Χρηματοδοτείται από τα ενοίκια δέκα γραφείων και δύο καταστημάτων, στην πολυκατοικία που κατασκευάσαμε, με αντιπαροχή, στο οικόπεδο Χατζάκου (που προέκυψε από την κατάρρευση των εκεί καταστημάτων, μετά τους σεισμούς) στην οδό Ιωλκού – Γαλλίας, στον Βόλο.
Μία άλλη οικογένεια ευεργετών, είναι οι Τσοποταίοι. Σημαντικότερος, ο Νικόλαος Τσοποτός. Ιδρυσε, ζώντας ακόμη, το «Τσοπότειον Σχολαρχείον». Ο ίδιος το προικοδότησε για να λειτουργεί και να συντηρείται. Πρόκειται για το διδακτήριο του σημερινού Δημοτικού Σχολείου Πορταριάς. Στους τοίχους του Σχολαρχείου υπήρχαν γραμμένα τα παρακάτω ονόματα Πορταριτών ευεργετών και ενισχυτών των σχολείων της Πορταριάς: Ν. Τσοποτός, Απόστολος Χριστοδούλου, Αθανάσιος Δημητρίου, Αργύριος Κανταρτζής, Αναγνώστης Ριζοδήμος, Κ. Χατζηαργυρός, Κ. Αμπράζης, Κ. Γράμμος, Ζησάκης, Κώστας Μαστορογιάννης και Ιωάννης Μπάιλας.
Αλλος δωρητής και ευεργέτης υπήρξε ο Γεώργιος Τσαξίρης, ο οποίος εξελέγη τρείς φορές βουλευτής Λαρίσης (εκεί υπαγόταν τότε, διοικητικά ο Νομός Μαγνησίας). Συμμετείχε στην πρώτη γραμμή των Βαλκανικών Πολέμων και πέθανε σε ηλικία μόλις 29 χρόνων. Δώρισε στη γενέτειρά του το σπίτι του για να γίνει κοινοτικό κατάστημα και στεγάσθηκε εκεί το Δημαρχείο Πορταριάς. Η Μαριγώ Μελάκη, ίδρυσε το «Μελάκειο Παρθεναγωγείο», αντίστοιχο ίδρυμα θηλέων του «Τσοπότειου Σχολαρχείου». Η Μελάκη ήταν μαία στο επάγγελμα, όπως μαία ήταν και η Χαρίκλεια Καραγιάννη, που προσέφερε χρηματικό ποσό για να αγορασθεί κοινοτικό κρεοπωλείο, με το μίσθωμα του οποίου να σπουδάζουν άπορα παιδιά.
Τον καιρό της Γερμανικής Κατοχής, πραγματικός ευεργέτης της Πορταριάς, αναδείχθηκε ο Δημητρός Τσιμπανούλης, πρόεδρος του χωριού το 1933 και πατέρας του δικηγόρου Γιώργου Τσιμπανούλη, στον οποίο οφείλουμε αρκετές πληροφορίες για τη μεσοπολεμική Πορταριά. Ο Γιώργος Τσιμπανούλης είχε αναλάβει όλες τις νομικές υποθέσεις της Κοινότητας, είτε αυτές ήταν ποινικές ή αστικές, χωρίς να ζητήσει ποτέ χρήματα. Δικαιωματικά θα πρέπει να κατατάξουμε και τον Γιώργο μεταξύ των δωρητών. Ο Δημητρός Τσιμπανούλης, πλούσιος κτηνοτρόφος, έσωσε κόσμο απ’ τον εκ πείνας θάνατο στα μαύρα εκείνα χρόνια. Ουρές σχημάτιζαν οι εξουθενωμένοι Πορταρίτες έξω απ’ το μαγαζί του, μ’ ένα τσίγκινο ντενεκεδάκι στο χέρι, για να πάρουν – εντελώς δωρεάν – το πολύτιμο γάλα, που μοίραζε.
Σημαντική, όμως, ήταν και η προσφορά στο χωριό του αείμνηστου Νίκου Παναγούλια, πολιτικού μηχανικού. Ο Παναγούλιας ήταν γαμπρός στην Πορταριά. Αγάπησε όμως το χωριό όσο ελάχιστοι. Ηλθε ως επιβλέπων μηχανικός στο έργο της κατασκευής του εθνικού δρόμου Πορταριάς – Ζαγοράς. Διέμεινε στο σπίτι της Ελένης Γαλλή. Ο νεαρός, τότε μηχανικός, ερωτεύτηκε την κόρη της Ελένης, Τριανταφυλλίτσα και την παντρεύτηκε. Εφτασε, μετά από χρόνια, στον βαθμό του επιθεωρητή Δημοσίων Εργων, διετέλεσε ειδικός σύμβουλος υπουργού Δημοσίων Εργων και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΟΑΕΔ. Χάρη στη θέση του στο Υπουργείο και με το κύρος που διέθετε, φρόντισε, ώστε, με τσιμεντενέσεις, να σταματήσουν οι διαρροές του φράγματος της πηγής «Μάνα». Επρόκειτο για πρωτοποριακό και γιγαντιαίο για την εποχή του έργο (έτος 1963).Το παραλάβαμε το 1964. Μου είχε κάνει εντύπωση, τότε, ο σεβασμός που έδειχνε ο Ιταλός μηχανικός στον Παναγούλια. Υπογράψαμε το πρωτόκολλο παράδοσης – παραλαβής, εγώ ως κοινοτάρχης – εργοδότης και ο Ιταλός ως εργολάβος. Μόλις τελειώσαμε με τις υπογραφές, ο Παναγούλιας, λέει, αστειευόμενος, στον Ιταλό: «Τώρα δεν θέλω να σε ξέρω». Γελάσαμε όλοι, μαζί και ο ξένος, ο οποίος καταλάβαινε αρκετά ελληνικά. Ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΟΑΕΔ, ο Παναγούλιας ενήργησε, ώστε να διατεθούν στην Κοινότητα, μεγάλες πιστώσεις, για την ανακατασκευή και διάσωση των λιθόστρωτων δρόμων της Πορταριάς. Τεράστιας σημασίας πολιτιστικό έργο, αλλά και μεγάλη εξυπηρέτηση για την κυκλοφορία των κατοίκων. Εργο το οποίο συνεχίσαμε και εμείς με πιστώσεις των τακτικών εσόδων.
Εξάλλου, η Δήμητρα Γόντικα το γένος Ριζοδήμου με διαθήκη της που συντάχθηκε την 1η Μαΐου 1983, κληροδότησε στην Κοινότητα Πορταριάς την οικία της με το αναλογούν οικόπεδο «όπως την χρησιμοποιήσει για Πολιτιστικό Κέντρον ή ό,τι άλλο είναι χρήσιμο εις το χωριό, χωρίς να δύναται να την πωλήσει και να μείνει ως δωρεά εις το όνομα Νικολάου και Μαρίας Ριζοδήμου». Η οικία στεγάζει, για χρόνια, το Νηπιαγωγείο Πορταριάς. Άλλη σημαντική σύγχρονη δωρήτρια της Πορταριάς είναι η Σεράινα Σακελλαρίδη. H δωρήτρια, η οποία υπήρξε αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, μαζί με τον αδελφό της Νικόλαο έφυγαν από την Πορταριά. Νέος ο Νικόλαος ξενιτεύτηκε στην Αίγυπτο, εκεί άσκησε το ιατρικό επάγγελμα, και αργότερα στην Αθήνα. Επιθυμία του Νικολάου και της Σεράινας Σακελλαρίδη ήταν να δωρίσουν ένα οικόπεδό τους, πίσω από το Δημοτικό Σχολείο, στην Κοινότητα Πορταριάς. Την δωρεά υλοποίησε η Σεράινα, μετά τον θάνατο του αδελφού της. Στο οικόπεδο αυτό δημιουργήθηκε πάρκο και παιδική χαρά και ονομάστηκε «Πάρκο Νικολάου και Σεράινας Σακελλαρίδη». Επίσης για τη δωρεά αυτή το Κοινοτικό Συμβούλιο Πορταριάς τίμησε την Σεράινα Σακελλαρίδη με ασημένια τιμητική πλακέτα.
Περισσότερο γνωστοί είναι οι επίσης σύγχρονοι δωρητές, Χρυσούλα Ζώγια και Απόστολος Δράκος. Η πρώτη δώρισε στην Κοινότητα Πορταριάς 44 πίνακές της που κοσμούν το Μουσείο Πορταριάς, ένα διαμέρισμα στον Βόλο στην οδό Δημάρχου Γεωργιάδου, είκοσι εκατομμύρια δραχμές για την αναστήλωση του Μουσείου, καθώς και μεγάλο μέρος του αρχείου της – χειρόγραφα κι αποκόμματα – κυρίως ιστοριών που διηγούνταν στα καφενεία αλλά και ταξιδιωτικές της εντυπώσεις. Το αρχείο Ζώγια το εξέδωσε ο Δήμος Πορταριάς σε βιβλίο. Επίσης της προσφέρθηκε ένας λιτός κι απέριττος τάφος, στο Κοιμητήριο και η υπάρχουσα πλατεία παρά την «Αδάμαινα» έλαβε το όνομά της. Από την πλευρά του, ο Απόστολος Δράκος, που καταγόταν από την Πορταριά και δημιούργησε περιουσία στην Αίγυπτο, έχασε τα κτήματά του στο Ζαγαλίκ της χώρας αυτής, με την απαλλοτρίωση των ξένων περιουσιών, που κήρυξε τότε ο Νάσερ και ξαναγύρισε στον Βόλο. Εδώ, μ’ ένα εξάδελφό της μητέρας του, δημιούργησαν απ’ το μηδέν σχεδόν, τη Βαμβακουργία Βόλου. Πέθανε το 2001. Με διαθήκη του άφησε την ψιλή κυριότητα οκτώ διαμερισμάτων στον τότε Δήμο Πορταριάς και την επικαρπία στον αδελφό του Θεμιστοκλή. Στον Δήμο δώρισε και το 50% της πατρικής του οικίας στην Πορταριά. Ο αδελφός του Αποστόλου Θεμιστοκλής Δράκος, ο οποίος ζει από το 1949 στην Ελβετία δώρισε το άλλο 50% της πατρικής του οικίας στον Δήμο, που έγινε πλέον εξ ολοκλήρου κύριος του διωρόφου σπιτιού. Το σπίτι αυτό αρχίσαμε να το επισκευάζουμε με σκοπό να το μετατρέψουμε σε Σχολείο, προκειμένου να στεγαστεί εκεί το Νηπιαγωγείο. Μετά, όμως, τον καταστροφικό για την Αυτοδιοίκηση «Καλλικράτη», έμεινε εκεί που το αφήσαμε: Ημιτελές. Αργότερα, ο Θεμιστοκλής Δράκος παραχώρησε το 50% των διαμερισμάτων του στην οδό Κ. Καρτάλη. Προς τιμήν του δωρητή ο δρόμος μπροστά από το πατρικό του σπίτι ονομάστηκε οδός Αποστόλου Δράκου και ο Θεμιστοκλής Δράκος αναγορεύτηκε σε επίτιμο δημότη Πορταριάς. Επίσης το Δημοτικό Συμβούλιο Πορταριάς αποφάσισε να δωριστεί στον κ. Θεμιστοκλή Δράκο ο οικογενειακός τάφος, που ζητούσε, για να μεταφέρει τα οστά των συγγενών του.
Αλλος δωρητής της Πορταριάς, υπήρξε ο στρατηγός Σπυρίδων Πορφύρης, ο οποίος πρόσφερε προσωπικά του ενθυμήματα και αντικείμενα σε ξεχωριστή αίθουσα του Μουσείου μας. Τα όπλα του που εκτίθενται εκεί είναι των αρχών του 19ου αιώνα. Αλλά και ο σπουδαίος γιατρός Νικόλαος Μπρισίμης πρόσφερε, εκτός από τις κατά καιρούς, πολύτιμες συμβουλές και εξυπηρετήσεις, το 50% ενός κτήματος στην Αγία Τριάδα, στη γενέτειρά του, την Πορταριά. Αφησα τελευταία, αλλά όχι έσχατη, την αείμνηστη Αφροδίτη Πορλίγκη. Η Αφροδίτη Πορλίγκη, λάτρις της παράδοσης και του εξωραϊσμού της γενέτειράς της, προσέφερε σεβαστό ποσό για την κατασκευή καλαίσθητης βρύσης, στο πάνω διάζωμα του κοιμητηρίου του χωριού. Το Δημοτικό Συμβούλιο Πορταριάς της πρόσφερε οικογενειακό τάφο.
Τέλος, ας μου επιτραπεί να αναφερθώ στον Σεφέρη ο οποίος έγραψε: «Οφείλουμε να είμαστε περισσότερο σκληροί στη μνήμη. Δεν πρέπει να ξεχνούμε αυτούς που μας θυμήθηκαν σε δύσκολα χρόνια». Οντως, η μνήμη ευγνωμοσύνης είναι το λιγότερο που οφείλουμε στους ευεργέτες και τους δωρητές της Πατρίδας και της Κοινωνίας μας, οι οποίοι πέραν από τα υλικά τους κληροδοτήματα, άφησαν στους νεότερους ένα απείρως σπουδαιότερο ηθικό κληροδότημα: Το παράδειγμα της δικής τους ανιδιοτελούς προσφοράς ως σκοπόν ζωής, που ζητεί άξιους συνεχιστές και μιμητές…
