Του Δημήτρη Χρυσόπουλου, Φιλόλογου – Ιστορικού
Στη σύγχρονη υλιστική εποχή που διανύουμε, αναντίρρητα, η ψυχική υγεία όλο και περισσότερων ανθρώπων, ειδικά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, διαταράχθηκε -και συνεχίζει να διαταράσσεται- σε μεγάλο βαθμό λόγω των όσων συμβαίνουν γύρω μας σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Μένοντας, όμως, στις διαπιστώσεις και τα ευχολόγια που εκφράζουμε πολύ συχνά οι περισσότεροι, ξεχνάμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα κατάματα και συνεχίζουμε να ζούμε μ’ αυτό…
Σίγουρα αρκετά μουντός για πρόλογος, απόλυτα συνυφασμένος όμως με τα στοιχεία που αφορούν την ψυχοκοινωνική υγεία των εφήβων στη χώρα μας, όπως αυτά προκύπτουν από τις ανακοινώσεις του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας (ΕΠΙΨΥ) με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 2019 την Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 2019. Τα ευρήματα της έρευνας μάλιστα αποκτούν μεγαλύτερη σημασία καθώς προκύπτουν από τις απαντήσεις των ίδιων των εφήβων (αυτοαξιολόγηση) σε ανώνυμο ερωτηματολόγιο.
Αρχικά, πριν παραθέσουμε ορισμένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της έρευνας, σκόπιμο κρίνεται να αναφερθεί ότι ως εφηβεία ορίζουμε την περίοδο της μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία η οποία έχει για κέντρο της την ήβη. Σαν όρος δηλαδή, αφορά στο σύνολο των ψυχικών λειτουργιών που συντελούνται επί της ήβης για να μπορέσει το άτομο να ενσωματώσει ψυχικά τις μεγάλες αλλαγές που προκύπτουν απ’ αυτήν. Τα όριά της χρονικά είναι αρκετά ασαφή. Μπορούμε να προσεγγίσουμε την εφηβεία βλέποντάς την σαν μία «δεύτερη γέννηση», που γίνεται όμως προοδευτικά. Μια «δεύτερη γέννηση» που δυστυχώς όμως -σε μεγάλο βαθμό- δεν φαίνεται να ικανοποιεί τους εφήβους ως προς το επίπεδο της ζωής τους.
Ειδικότερα, λοιπόν, όπως αναφέρει η έρευνα και όσον αφορά την ικανοποίηση των εφήβων από τη ζωή τους, προκύπτει πως περισσότεροι από δύο στους πέντε εφήβους δεν είναι ικανοποιημένοι από αυτή. Η χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή αυξάνεται στη διάρκεια της εφηβείας, ενώ διαχρονικές συγκρίσεις με τα αντίστοιχα ευρήματα προηγούμενων ερευνών δείχνουν αύξηση του ποσοστού χαμηλής ικανοποίησης από τη ζωή από το 2002 στο 2018 (από 30,3% σε 43,2%).
Οσον αφορά στην αυτοαξιολόγηση που κάνουν για την υγεία τους, ένας στους δώδεκα εφήβους αξιολογεί την υγεία του ως «μέτρια» ή «κακή». Όπως και για την ικανοποίηση από τη ζωή έτσι και για την αξιολόγηση της υγείας, οι αναφορές για μέτρια ή κακή υγεία αυξάνονται με την ηλικία από τα 11 και 13 στα 15 έτη.
Επιπρόσθετα, ένα ακόμη συμπέρασμα που βγαίνει από τη συγκεκριμένη έρευνα, είναι ότι η ικανοποίηση από τη ζωή και την υγεία φαίνεται να συνδέονται με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας των εφήβων. Έτσι, περισσότεροι από τους μισούς εφήβους των οποίων η οικογένεια ανήκει στο κατώτερο οικονομικό στρώμα, αναφέρουν χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή, έναντι των δύο στους πέντε των οποίων η οικογένεια ανήκει στο μεσαίο οικονομικό στρώμα και ενός στους τρεις των οποίων η οικογένεια ανήκει στο ανώτερο. Αντίστοιχα, ένας στους εννέα εφήβους των οποίων η οικογένεια ανήκει στο κατώτερο οικονομικό στρώμα, αξιολογεί την υγεία του ως «κακή» ή «μέτρια», έναντι ενός στους δεκατρείς όσων η οικογένεια ανήκει στο μεσαίο οικονομικό στρώμα και ενός στους δεκαπέντε των οποίων η οικογένεια ανήκει στο ανώτερο στρώμα.
Εξίσου ανησυχητικά είναι και τα συμπεράσματα της έρευνας για τα ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα καθώς, όπως τονίζεται, η παρουσία συμπτωμάτων στην εφηβεία αποτελεί δείκτη κακής υγείας και ύπαρξης ψυχολογικών συγκρούσεων και στρεσογόνων καταστάσεων. Επιπρόσθετα,
το καταθλιπτικό συναίσθημα αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της εφηβείας, το οποίο αποχωρεί προοδευτικά με την έξοδο από αυτήν. Ωστόσο, τα καταθλιπτικά συμπτώματα σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να δηλώνουν την παρουσία κατάθλιψης η οποία χρήζει θεραπευτικής αντιμετώπισης. Η έγκαιρη αναγνώριση της κλινικής κατάθλιψης και της έγκαιρης αντιμετώπισής της, είναι εξαιρετικά σημαντική.
Επιπλέον μέσα από όλα αυτά τα στοιχεία δεν θα μπορούσε να απουσιάζει και το χρόνιο άγχος το οποίο φαίνεται ότι έχει ένα ευρύ φάσμα επιπτώσεων, τόσο στη σωματική όσο και την ψυχολογική υγεία των εφήβων και συνδέεται με πλήθος χρόνιων νοσημάτων στην ενήλικη ζωή.
Τα στοιχεία σίγουρα έρχονται να επιβεβαιώσουν τα όσα λέγονται κατά καιρούς για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος έφηβος… Μαγικά ραβδιά να τα εξαφανίσουν δεν υπάρχουν, σίγουρα όμως η πρόληψη και η ενημέρωση από γονείς και εκπαιδευτικούς, προκειμένου να προληφθεί έγκαιρα η εξέλιξή τους σε ψυχικές διαταραχές, αποτελούν ζητήματα μείζονος σημασίας. Θα πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί ότι η καλή ψυχοκοινωνική υγεία των εφήβων, δεν προκύπτει μόνον από την απουσία ασθενειών και συμπτωμάτων, αλλά κυρίως από την παρουσία παραγόντων που ενισχύουν το «καλώς έχειν» και την ευεξία των εφήβων.
Οι συνέπειες της μη έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης των προβλημάτων ψυχικής υγείας στους εφήβους επεκτείνονται στην ενήλικη ζωή, με δυσμενείς συνέπειες τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική τους υγεία καθώς και στη δυνατότητά τους να εκπληρώσουν τα σχέδια και τα όνειρά τους ως ενήλικες.
Έτσι, λοιπόν, η προαγωγή και η προστασία της ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων έχει πλεονεκτήματα, όχι μόνο στην υγεία τους αλλά και στην κοινωνία συνολικά. Με υγιείς νέους ανθρώπους επιτυγχάνεται η ανάπτυξη και η ευημερία της κοινωνίας σε κάθε επίπεδο. Γι’ αυτό και είναι αναγκαία η δημιουργία ενός συστήματος που θα νοιάζεται και θα φροντίζει τους νέους με κοινό σκοπό την ενίσχυση της ψυχικής ευεξίας των παιδιών και εφήβων και παράλληλα την καλλιέργεια της ψυχικής τους ανθεκτικότητας… Εκπαιδευτικοί και γονείς, σίγουρα μπορούμε να σταθούμε δίπλα στα παιδιά, να αφουγκραστούμε τις ανάγκες τους, τα προβλήματά τους, να τα εμψυχώσουμε, να τα κατευθύνουμε, να τα βοηθήσουμε και να μην τα φέρουμε απέναντί μας με ανέξοδη και μόνο κριτική…
Ωραίες οι συζητήσεις για τα προβλήματα της εκπαίδευσης, τα εξεταστικά συστήματα, τα νέα βιβλία και όσα μας απασχολούν καθημερινά, όσο ξεχνάμε όμως ότι δίχως ψυχική και σωματική υγεία όλα τα υπόλοιπα είναι ανώφελα, τόσο θα συνεχίζουμε να βαδίζουμε σε ένα δρόμο που με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί σε αδιέξοδο…
