Με αφορμή την απελευθέρωση του Βόλου στις 19 Οκτώβρη 1944
Του Θανάση Κ. Βογιατζή,
πρόεδρου ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ Βόλου, συγγραφέα, δημοσιογράφου
Βιώνουμε καθημερινά την προσπάθεια παραχάραξης ή ξαναγραψίματος της Ιστορίας. Η καταστροφή της μνήμης ή η συζήτηση με όρους θρησκοληψίας και φόβου αποδεικνύουν πως οι κυρίαρχοι του συστήματος προσπαθούν να υποτάξουν κάθε λαϊκή ή εργατική διεκδίκηση στο όνομα του μάταιου, του αδύνατου, της ενσωμάτωσης και της καταστολής.
Ομως είναι κι αυτές οι μέρες που έρχονται καταπάνω στη θύμηση με αφορμή την επέτειο της Απελευθέρωσης της πόλης του Βόλου από τον ΕΛΑΣ, που ανταριάζουν τα όνειρα και την προσδοκία ότι ο κόσμος δεν είναι στάσιμος και η Ιστορία δεν χάθηκε από τη μνήμη των ανθρώπων.
Εβδομήντα πέντε χρόνια πέρασαν από εκείνη την μέρα… Ομως η ιστορία η μνήμη είναι ακόμη διάσπαρτη μέσα στην πόλη και λες και φωνάζει και αναζητεί τη δικαίωσή της.
«…Αυτή την στιγμή, ώρα 5.10 το απόγευμα κανείς Γερμανός δεν πατά το πόδι στον Βόλο…» ήταν τα λόγια από την άλλη άκρη του ασυρμάτου από κάποιο σημείο της πόλης του Βόλου προς τη διοίκηση του 54ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ σε άγνωστο σημείο στο Πήλιο, εκείνο το απόγευμα της 19ης Οκτώβρη του 1944.
Κάτω στην πόλη του Βόλου όλα τα κτίρια τα οποία κατείχαν οι Γερμανοί, από ώρα τα είχαν εγκαταλείψει. Όλοι τους με τα πράγματα φορτωμένα σε καροτσάκια, ποδήλατα και ότι άλλο είχαν επιτάξει τις προηγούμενες μέρες από τους κατοίκους, τα έσπρωχνα άρον – άρον και αφού πέρασαν από το Δημοτικό Θέατρο, μπήκαν στα Παλιά, πέρασαν τον Φόρο, προσπέρασαν το Καπακλί και προχωρούν. Την ίδια στιγμή, που οι Γερμανοί φεύγουν, άνδρες του Εφεδρικού ΕΛΑΣ μέσα στην πόλη, φρουρούν το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής. Πολιτοφύλακες φρουρούν τα κτίρια όπου οι Γερμανοί είχαν εγκαταστημένες τις διάφορες υπηρεσίες τους. Δυνάμεις του 9ου λόχου του 54ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ κατέλαβαν τα πυροβολεία της Γορίτσας, Οι πρώτοι που αρχίζουν να κατηφορίζουν από το Πήλιο προς τον Βόλο είναι ο 10ος και 11ος λόχος του 54ου και η 3η πυροβολαρχία και μαζί τους ο γραμματέας του ΕΑΜ Θεσσαλίας και μέλος του πολιτικού γραφείου του ΚΚΕ Κώστας Καραγιώργης. Μαζί του ο επικεφαλής της Πολιτοφυλακής Φώτης Συρινιώτης, ο εθνοσύμβουλος Κ. Παπακώστας, ο γραμματέας της περιφερειακής επιτροπής Βόλου – Πηλίου του ΚΚΕ Αδάμ Μουζενίδης. Μέσα από μονοπάτια κατηφορίζουν και πλησιάζουν τον Βόλο.
Το ΚΚΕ υπήρξε η ψυχή, η καθοδηγητική δύναμη και ο κύριος αιμοδότης της ΕΑΜικής Αντίστασης. Το ΕΑΜ έσωσε το λαό από την πείνα. Χάρη στη δράση του ΕΑΜ δε στάλθηκε ούτε ένας εργάτης για να δουλέψει στα γερμανικά εργοστάσια, με εξαίρεση αυτούς που είχαν συλλάβει ομήρους οι Γερμανοί. Δεν στάλθηκε ούτε ένας για να πολεμήσει κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Αναπτύχθηκαν λαϊκοί θεσμοί διοίκησης από την περίοδο της Κατοχής, που μέχρι τότε κανείς δεν είχε φαντασθεί. Το επαναστατικό κίνημα έδωσε στον αγώνα τα καλύτερα παιδιά του.
Ομως η πάλη του λαού για να είναι νικηφόρα πρέπει να είναι ταυτόχρονη απέναντι σε ντόπιους και ξένους δυνάστες και να φτάνει ώς το τέλος, ως την ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας και την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Μόνο μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι αγώνες και τα επιτεύγματα της εργατικής τάξης και του φτωχού λαού μπορούν να κατοχυρωθούν οριστικά και αμετάκλητα. Μόνο μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μπορούν να τιμωρηθούν τα καπιταλιστικά εγκλήματα.
Ο ταξικός φόβος της αστικής τάξης απέναντι σε αυτή την απελευθέρωση και ότι αυτή είχε φέρει που δεν ήταν άλλο παρά η ανατροπή των πολιτικών και κοινωνικών συσχετισμών, δεν της είχε περάσει ούτε 20 χρόνια μετά, αφού συνέλαβε όσους προσπάθησαν να επαναφέρουν στην μνήμη της πόλης εκείνη την ανεπιθύμητη Απελευθέρωση.
Αυτά τότε… Και σήμερα τι…;
Ιδιαίτερα για τον αγώνα του λαού και τη μαζική του συμμετοχή στην Εαμική Εθνική Αντίσταση κατά των Ιταλών, Γερμανών και Βουλγάρων ναζιστών και φασιστών χύνεται πολύ μελάνι και η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι αρκετά γαλαντόμα στη χρηματοδότηση πολλών ερευνητικών προγραμμάτων αναθεώρησης και ξαναγραψίματος της ιστορίας.
Το τελευταίο ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου αποτελεί έναν ακόμη σταθμό της εκστρατείας παραχάραξης της μνήμης των λαών, με πιο πρόσφατα επεισόδια το αντικομμουνιστικό συνέδριο στην Εσθονία, το 2017, και τη διακήρυξη του Σιμπίου, όπου ανήμερα της 74ης επετείου της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών οι εκπρόσωποι του “φωτός και του σκότους”, όλων των δεξιών, κεντρώων και σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων της ΕΕ, πανηγύρισαν αδελφωμένοι το γκρέμισμα του “σιδηρού παραπετάσματος”.
Είναι αλήθεια ότι η μνήμη των ευρωπαϊκών λαών έχει μεγάλη σημασία για το μέλλον. Ομως άλλο είναι το μέλλον που ονειρεύονται οι λαοί και άλλο αυτό που απεργάζονται οι κυρίαρχες τάξεις. Αυτός είναι ο πραγματικός λόγος που ο αστικός συνασπισμός της Ευρωπαϊκής Ενωσης δουλεύει ακούραστα για την εξάλειψη αυτής της μνήμης και το ξαναγράψιμο της Ιστορίας, κάτι που δε θα μπορούσε να συμβεί την περίοδο που τα γεγονότα ήταν νωπά και οι λαοί έβρισκαν στήριγμα στο παγκόσμιο σοσιαλιστικό σύστημα.
Η ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος εγκαινίασε μια νέα, μακρά περίοδο επίθεσης στα λαϊκά δικαιώματα και ελευθερίες, μια νέα περίοδο πολεμικών συγκρούσεων και ανταγωνισμών για το ξαναμοίρασμα του κόσμου. Σε αυτές τις συνθήκες επιχειρείται να επιβληθεί στην κοινωνία και κυρίως στις νεότερες γενιές, οι οποίες δεν έζησαν άμεσα τα γεγονότα, η στρεβλή και ανιστόρητη άποψη περί «ολοκληρωτισμών», η ταύτιση του φασισμού – ναζισμού με το άλμα προς την απελευθέρωση ολόκληρης της ανθρώπινης κοινωνίας, που σηματοδότησε η σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Θέλουν να «χωρίσουν» στα δύο τη μνήμη της πόλης.
Από κάποιους ντροπαλούς αντικομμουνιστές, ιδιαίτερα σήμερα, δεν λείπει ο ισχυρισμός ότι «…το Καζανάκι αφορά περισσότερο στους κομμουνιστές…, ενώ η Κίτρινη Αποθήκη σε όλους».
Τι θέλουν να πουν και δεν το λένε…; Οτι το ΕΑΜ σήμερα θα δεχόταν τις βάσεις του θανάτου, θα ψήφιζε μνημόνια, όπως έχουν κάνει η Ν.Δ., ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΙΝΑΛ, οι κυριλέ ή μη νεοναζί…
Γιατί άραγε οι συλλήψεις, οι βασανισμοί, οι εκτελέσεις στην Κίτρινη Αποθήκη έχουν διαφορετικό χαρακτήρα από τις εκτελέσεις στο Καζανάκι…;
Ομως και στις δύο περιπτώσεις των αγωνιστών που εκτελέσθηκαν τόσο στην Κίτρινη Αποθήκη, όσο και στο Καζανάκι, έγιναν, διότι οι αγωνιστές και στην μία και στην άλλη περίπτωση αγωνίζονταν για έναν κόσμο χωρίς εκμετάλλευση, για έναν κόσμο το ίδιο δίκαιο για όλους, είχαν βγει έξω από τα όρια του χθεσινού κόσμου και ήθελαν την ανατροπή του…
Περιήγηση σε χώρους του αγώνα
Kίτρινη Αποθήκη: Η Κίτρινη Αποθήκη, εμβαδού 7.500 τ.μ., κατασκευάσθηκε λίγο πριν το 1930. Οι χώροι της φιλοξένησαν εκείνα τα χρόνια τον ιδρώτα της εργασίας χιλιάδων καπνεργατών και καπνεργατριών, που πέρασαν ώρες ατελείωτες πουλώντας όλη την ικμάδα της δύναμής τους για ένα μεροκάματο καθημερινής ζωής. Οι ίδιοι χώροι έγιναν μάρτυρες των εργατικών συγκρούσεων με τα αφεντικά και τη Χωροφυλακή κατά τη διάρκεια των μεγάλων αγώνων την περίοδο της οικονομικής κρίσης, των προσδοκιών τους για ένα καλύτερο κόσμο χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, των αιτημάτων τους για καλύτερη ζωή.
Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής (1941-44) χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή και στο κτίριο φυλακίσθηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν Έλληνες πατριώτες, μέλη και στελέχη, άνδρες και γυναίκες του ΕΑΜ, του ΚΚΕ, της ΕΠΟΝ, του ΕΛΑΣ από τους Γερμανούς ναζί και τους ντόπιους συνεργάτες του, τη γνωστή φασιστική οργάνωση ΕΑΣΑΔ που δημιουργήθηκε, χρηματοδοτήθηκε και καθοδηγήθηκε από τους βιομηχάνους του Βόλου και εκπροσώπους των αστικών κομμάτων της εποχής. Στα υπόγεια του κτιρίου υπάρχουν ακόμη οι ειδικοί χώροι βασανιστηρίων και εκτελέσεων. Το κτίριο της Κίτρινης Αποθήκης, παρά την εγκατάλειψη και τη μη υλοποίηση παλιότερων σχεδιασμών για την ανακαίνισή του, αξιοποίηση και μετατροπή του σε Μουσείο Εθνικής Αντίστασης σε ζωντανό κομμάτι της πόλης και της πρόσφατης ιστορίας της, παραμένει και σήμερα ζωντανό για την Ιστορία του Βόλου .
Η δημιουργία «Innovation Hot Spot Επιχειρηματικής Καινοτομίας, Τεχνολογίας και Διεπιστημονικής Έρευνας» στο χώρο της Κίτρινης Αποθήκης είναι μία επιλογή που θα αλλοιώσει τον χαρακτήρα του κτιρίου και θα υπονομεύσει την ιστορική μνήμη.
Χρειάζεται να μην αλλοιωθεί ο χαρακτήρας του ιστορικού μνημείου που αφορά όλο το κτίριο, μιας και σε κάθε όροφο και γωνιά του υπάρχουν τεκμήρια του γεμάτου αίμα και θυσία αποτυπώματος των εκατοντάδων βασανισμένων και δολοφονημένων αγωνιστών από τους ναζί και τους ντόπιους συνεργάτες τους, αυτούς που τους όπλισαν, τους καθοδήγησαν για να καταστείλουν τον αγωνιζόμενο λαό του Βόλου. Να αναδειχτούν όλα αυτά τα σημεία με τον τρόπο που αρμόζει και με την αντίστοιχη λειτουργικότητα ώστε να είναι προσβάσιμοι σε σχολεία, φοιτητές, περιηγητές, ώστε να διατηρηθεί άσβεστη η ιστορική μνήμη.
Φυλακές Αλεξάνδρας (διασταύρωση των οδών Ιωλκού με Αλεξάνδρας): Το κολαστήριο που δημιούργησαν οι Ιταλοί από τις πρώτες μέρες της Κατοχής κι απ’ όπου πέρασαν χιλιάδες Βολιώτες ήταν οι φυλακές Αλεξάνδρας, οι οποίες λειτούργησαν μέχρι και το τέλος του εμφύλιου πολέμου. Εκεί φυλακίστηκαν αυτοί που απελευθέρωσαν τη χώρα, αγωνιστές του ΕΑΜ, μαχητές του ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝίτες και Κου- Κουέδες. Το κτίριο ήταν ιδιοκτησίας Χατζηκυριαζή, είχε υπόγειο και περιβάλλοντα χώρο, προστατευμένο από τοίχο ύψους τουλάχιστον δύο μέτρων. Όταν οι Γερμανοί ανέλαβαν τη διοίκηση ύστερα από την ιταλική κατάρρευση, ήταν αρχές Σεπτέμβρη του ’43. Τότε βρήκαν τις φυλακές άδειες, αφού είχαν απελευθερωθεί οι κρατούμενοι από το αντιστασιακό κίνημα. Στις φυλακές της Αλεξάνδρας οι Γερμανοί εγκατέστησαν τμήμα των Ες-Ντε (Εθνική Αστυνομία), που υπαγόταν στην Γκεστάπο του Βόλου. Στον πάνω όροφο, το δεύτερο, εγκαταστάθηκε η διοίκηση των φυλακών, που επικεφαλής ήταν κάποιος Βάλτερ. Πάνω στον τοίχο που περιέβαλε τις φυλακές, οι Γερμανοί τοποθέτησαν αγκαθωτό σύρμα και γυαλιά ώστε να είναι αδύνατη η απόδραση, ενώ ενίσχυσαν περαιτέρω τα πυροβολεία που είχαν κατασκευάσει οι Ιταλοί. Στο σύνολό τους ήταν τρία. Ένα προς την κλινική «Κοέν», το άλλο επί της οδού Ιωλκού και το τρίτο έβλεπε το στενό. Υπήρχαν δύο σκοπιές. Μία στην είσοδο των φυλακών επί της οδού Ιωλκού και άλλη μία σε σοφίτα που έβλεπε στην οδό Τάκη Οικονομάκη. Οι Γερμανοί αξιωματικοί των φυλακών Αλεξάνδρας έμεναν είτε στην κλινική «Κοέν» είτε στο οίκημα επί της οδού Αλεξάνδρας με Αντωνοπούλου. Η κυκλοφορία μέσω της οδού Αλεξάνδρας ήταν ελεύθερη, όμως σπανίως εκείνες τις μέρες οι Βολιώτες την επέλεγαν για να κινηθούν. Σπάνια, επίσης, οι Γερμανοί έβγαζαν τους κρατούμενους στον αυλόγυρο για να πάρουν λίγο αέρα. Όταν τους έβγαζαν, ο προαυλισμός τους δεν ξεπερνούσε τα 20 λεπτά της ώρας, ενώ γινόταν πάντοτε κάτω από το άγρυπνο βλέμμα τους και υπό τη σκιά των όπλων τους. Στο διάδρομο του κάτω ορόφου υπήρχε πάντα σκοπός και προς αυτόν απευθύνονταν οι κρατούμενοι για κάθε αίτημά τους ή για να πάνε για τη σωματική τους ανάγκη. Απαγορευόταν στους κρατούμενους να κοιτούν από τα παράθυρα που βρίσκονταν από την πλευρά της οδού Αλεξάνδρας. Στους περαστικούς, επίσης, απαγορευόταν να κοιτούν προς τα μέσα. Κάθε πρωί, έξω από τις φυλακές της Αλεξάνδρας ερχόταν ένα αυτοκίνητο του δήμου όπου ανέβαιναν 10 – 15 κρατούμενοι και το οποίο είχε συνοδεία ένα στρατιωτικό όχημα γεμάτο στρατιώτες. Το αυτοκίνητο αυτό έκανε τη διαδρομή Βόλος – Λάρισα για να διαπιστώσει πόσο ασφαλής ήταν η μετακίνηση των γερμανικών αυτοκινήτων στην περιοχή, γιατί οι αντάρτες τοποθετούσαν κυρίως νάρκες. Οι 10 – 15 κρατούμενοι που ανέβαιναν στο αυτοκίνητο του δήμου ήταν αυτοί που θα εκτελούνταν, εάν χρειαζόταν, ως αντίποινα σε περίπτωση θανάτου κάποιου Γερμανού στρατιώτη.
H πλατεία Ελευθερίας: Μια γειτονιά εκείνη τη μαύρη περίοδο της Κατοχής, η πλατεία Ελευθερίας, άκουσε, γεύτηκε και είδε πολλά συνταρακτικά γεγονότα των ημερών. Άνθρωποί της όλοι εκείνοι που στην καθημερινότητά τους στροβιλίζονταν γύρω από αυτή, αυτόπτες μάρτυρες της μνήμης της. Τις καθημερινές μεμονωμένες ή ομαδικές εκτελέσεις διαδέχτηκαν από την Κυριακή 21 Μάη 1944 οι κρεμάλες. Το άσχημο τοπίο της πλατείας των ημερών εκείνων, με τα σκουπίδια, τα λίγα καχεκτικά και απεριποίητα δέντρα, συμπλήρωναν πλέον και οι απαγχονισμένοι από τους Γερμανούς και τους ΕΑΣΑΔίτες, οι οποίοι κρέμονταν από το αγκαθωτό σύρμα που είχε μπει στον λαιμό τους. Αρκετοί από τους τότε ενοίκους της πλατείας θυμούνται κάτι από εκείνες τις άγριες μέρες των απαγχονισμών των πατριωτών, από το πέταμα δολοφονημένων αγωνιστών στο χωματόδρομο της Ιωλκού, τροφοδοτώντας τη συλλογική μνήμη των νεώτερων.
Στην πλατεία αυτή έγινε και το μεγάλο συλλαλητήριο του λαού του Βόλου οργανωμένο από το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ στις 6 Αυγούστου του 1943 ενάντια στην κάθοδο των Βουλγάρων στη Θεσσαλία.
Το Στρατόπεδο: Το 1947 ήταν μία πολύ κρίσιμη χρονιά. Το κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι ότι οι συλλήψεις παίρνουν μαζικό χαρακτήρα, ενώ παράλληλα ξεκινούν και οι μαζικές εκτοπίσεις αγωνιστών του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Οι υπάρχουσες φυλακές στο Βόλο, δεν φθάνουν για να «φιλοξενήσουν» τους χιλιάδες συλλαμβανόμενους. Έτσι επιτάσσονται κλειστές αποθήκες Καπνού και μετατρέπονται σε χώρους φυλακής. Η πιο γνωστή περίπτωση είναι η αποθήκη Κατσέμη στην διασταύρωση των οδών Γαλλίας και Σαρακηνού (σήμερα 54ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ), στο οποίο από την παντοδύναμη τότε επιτροπή Ασφαλείας Μαγνησίας δίνεται το όνομα «Στρατόπεδο». Γύρω- γύρω από το Στρατόπεδο η περιοχή περιφράσσεται με αγκαθωτό σύρμα, ενώ στις της οδού Γαλλίας με την Ροζού και την Μακρινίτσης τοποθετούνται σκοπιές από χωροφύλακες. Από τον χώρο αυτό θα περάσουν χιλιάδες Μαγνησιώτες, αλλά και Λαρισαίοι, Καρδιτσιώτες και Τρικαλινοί και αφού παραμείνουν ένα εύλογο χρονικό διάστημα θα μεταφέρονται στους τόπους εκτόπισης (Τρίκερι, Ικαρία, Ζάκυνθο, Μακρόνησο, Κεφαλονιά, Άγιο Ευστράτιο). Όλοι αυτοί θα συλληφθούν με την κατηγορία ότι «είναι επικίνδυνοι για την δημόσια ασφάλεια» με βάση τις διατάξεις του Γ’ Ψηφίσματος που υπάρχει ήδη από τις 18 Ιουνίου του 1946. Πολλοί Μαγνησιώτες μετά την σύλληψή τους, θα μεταφερθούν εκτός από το «Στρατόπεδο», στις φυλακές της Λάρισας, των Τρικάλων ή της Καρδίτσας. Πολλοί με αποφάσεις της επιτροπής Ασφάλειας Μαγνησίας αφού εκτοπισθούν στην συνέχεια, θα τους επαναφέρουν στο Βόλο, για να τους παραπέμψουν στα Έκτακτα Στρατοδικεία.
Καζανάκι: Περιοχή λίγο πιο πάνω από τον σημερινό Περιφερειακό δρόμο. Σε ένα νταμάρι στην περιοχή αυτή γίνονταν οι εκτελέσεις την περίοδο Εμφυλίου πολέμου. Από τον Δεκέμβρη του 1947 μέχρι τα μέσα του Σεπτέμβρη του 1949. Εκτελέσθηκαν εν συνόλω 127 αγωνιστές άνδρες και γυναίκες από 18 μέχρι 72 ετών.
