ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Επίκουρος: Ο Συνοδοιπόρος μας! Μέρος Β’

επίκουρος-ο-συνοδοιπόρος-μας-μέρος-β-356045

Του Θωμά Στραβέλη, συγγραφέα – πανεπιστημιακού

Ο Επίκουρος πίστευε βαθιά πως η φιλοσοφική ενασχόληση δεν πρέπει να έχει ως σκοπό την αύξηση των γνώσεων, αλλά την ανθρώπινη ευτυχία. Αν και έπασχε από ανίατα νοσήματα (υδρωπικία και άλλα), όπως ήδη είπαμε, έβρισκε πάντα τρόπο να μη χάνει τη γαλήνη και την αταραξία του. Ευτυχισμένη ζωή δεν είναι η ενάρετη ζωή, αλλά εκείνη, που δεν την ταράζουν, ούτε ο πόνος, ούτε οι πολιτικές περιπέτειες, ούτε οι μεταφυσικές ανησυχίες, γύρω από την ύπαρξη θεών και τη συνέχιση της ζωής πέρα από τον τάφο. Ο Επίκουρος, μετά από δώδεκα χρόνια μελέτης στη μοναξιά, με τη φοβερή του αρρώστια τής κύστης, μετά από δώδεκα χρόνια μες στην ολιγάρκεια, άρχισε να διδάσκει. Ζει συνεχώς μέσα στον πόνο και τη δυστυχία, αλλά, η πίστη του δεν κλονίζεται, γιατί νιώθει βαθιά χαρά διαπιστώνοντας ότι αγαπιέται από τους φίλους του, που του δίνουν κι αυτοί το χρόνο και τη χαρά να τους αγαπήσει, μακάριος που ζει μες στην αλήθεια. Με αυτή την εμπειρία οικοδομεί την ηθική τής καρτερίας, που αντλεί από τον καθημερινό πόνο τού κορμιού του.

Ο Επίκουρος πέθανε το 270 π. Χ., από επίσχεση των ούρων, που οφειλόταν σε πέτρες των νεφρών. Έπειτα από αρρώστια 14 ημερών, μπήκε σε μία χάλκινη σκάφη γεμάτη χλιαρό νερό, ζήτησε κρασί, που να μην είναι νερωμένο και το ήπιε. Έπειτα, ο φιλόσοφος, που πίστευε πως ο αληθινός πλούτος είναι η απαλλαγή τού ανθρώπου από το ζυγό των αναγκών και μόνο η ψυχική γαλήνη εξασφαλίζει την ευτυχία και όχι τα υλικά αγαθά – ο φιλόσοφος που συμβούλευε τους μαθητές του να μην αισθάνονται απλώς οίκτο προς τους πάσχοντες, αλλά μία ορθολογιστική αγάπη, που θα τους καθιστούσε ικανούς να διατηρήσουν την αταραξία τής ψυχής τους – ο φιλόσοφος που, έπειτα από την καταβύθισή του στη σκάφη, ζαλισμένος από το ανέρωτο κρασί και εξανθρωπισμένος από τον πόνο, ζήτησε από τους φίλους του να μην ξεχάσουν τα φιλοσοφικά του δόγματα και, κυρίως, το μάθημα ότι η ευτυχισμένη ζωή δεν είναι η ενάρετη ζωή, αλλά εκείνη που συνεπάγεται μείωση του πόνου, κατασίγαση της ανησυχίας και της ταραχής και γαλήνευση της ψυχής. Μέσα σ’ εκείνη τη σκάφη, ο φιλόσοφος των τεσσάρων φαρμάκων ξεψύχησε, χαρίζοντάς μας, με μία πνευματική διαθήκη, μία ανώτερη μορφή αγάπης. Όσο για τα 4 φάρμακα, τη λεγόμενη τετραφάρμακο θεωρία του, δηλαδή τα ηθικά παραγγέλματα, που μπορούν να δώσουν στο άτομο, όσο ζει, την αίσθηση κάποιας ασφάλειας, σε πιστή κατά λέξη μετάφραση, είναι τα εξής: «Παντού ας μας συνοδεύουν τα εξής τέσσερα φάρμακα: Ο Θεός δεν είναι κάτι, που πρέπει να το φοβόμαστε, ο θάνατος δεν είναι αισθητός, το αγαθό μπορεί εύκολα ν’ αποκτηθεί, το κακό μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε με καρτερία».

Τέλος, τη γνώση, όπως και την αρετή, ο Επίκουρος τις βλέπει ως μέσα για να φτάσει κανείς στην αταραξία. Παρόλο που θεωρήθηκε ηδονιστής από πολλούς, ο Επίκουρος πιστεύει παράλληλα και στις ψυχικές ηδονές, καθώς και στο βασίλειο των αισθήσεων. Μοιάζει σαν να μας παίρνει από το χέρι και να μας λέει: «Κοιτάξτε τον κόσμο, κοιτάξτε τον στο φως αυτού του ήλιου, που φωτίζει τα πάντα. Δεν υπάρχει κανένας μύθος, που θα μας κρύψει την πραγματικότητα, με το πρόσχημα, μετά, να μας την αποκαλύψει». Μας λέει: «Κοιτάξτε. Ανοίξτε τα μάτια. Ακούστε τις φωνές, που έρχονται από τη φύση». Εμείς δεν έχουμε παρά να του απαντήσουμε: «Κοιτάζουμε, ακούμε». Το νερό, τον ουρανό, τις χερσαίες εκτάσεις με τις καλλιέργειες των ανθρώπων – αυτές τις «δουλειές», όπως τις αποκαλούμε – αυτά τα «έργα», που προσδιορίζουν, τόσο τις ταπητουργικές εργασίες, που οφείλονται στην υπομονή των γυναικών, όσο και τις κατακτήσεις, που γίνονται στον πόλεμο με το ξίφος, ή ακόμα και τη θαλάσσια έκταση, που κατακτήθηκε με τα μπράτσα των κωπηλατών… Το ψωμί που τρώμε, τους καρπούς που μαζεύουμε, τα χωράφια όπου κατοικούμε και καλλιεργούμε. Παντού όπου, άλλοτε, βασίλευαν τα δάση και τα άγρια ζώα. Ο Επίκουρος τα δείχνει και μας λέει: «Κοιτάξτε, ακούστε. Πρέπει όλα αυτά να τ’ αρνηθούμε; Όχι. Θα αρνηθείτε το ολοφάνερο; Όλα αυτά υπάρχουν. Όλα είναι, κατά ένα μεγάλο μέρος, έργο των χεριών σας. Αυτός ο αισθητός κόσμος, που σας δένει με την ισχυρή του αυθεντικότητα, που σας φανερώνεται σίγουρος – αυτός ο κόσμος που θα κρατήσει όσο θα κρατήσετε κι εσείς, εσείς… Α, τι πιστεύετε, λοιπόν, αν δεν πιστεύετε σ’ αυτό το ολοφάνερο;».

Αφετηρία στη σκέψη τού Επίκουρου είναι η αίσθηση. Γι αυτό, διακηρύσσει με μεγάλη καθαρότητα ότι, αν τα σώματα υπάρχουν, το επιβεβαιώνουν, σε κάθε ευκαιρία, οι αισθήσεις. Και σ’ αυτό το γεγονός πρέπει να στηρίζεται η λογική σας, για να βγάζει συμπεράσματα. Ο Επίκουρος στηρίζεται σ’ αυτό. Χρησιμοποιεί θαυμάσια τη λογική. Διακηρύσσει ακόμα ότι πρέπει να βεβαιώσουμε κατ’ αρχήν πως τίποτα δεν γεννιέται από το τίποτα, διαφορετικά τα πάντα θα μπορούσαν να γεννηθούν από τα πάντα, χωρίς να έχουν ανάγκη από κανένα σπόρο. Ο Επίκουρος αποδίδει στον υλικό κόσμο όλη την πραγματικότητα. Εδώ, ο στοχαστής θριαμβεύει. Εδώ, εκδηλώνει ανοιχτά τη χαρά του. Αυτός ο κόσμος, που μας τον αποκαλύπτουν οι αισθήσεις, αυτός ο κόσμος των χρωμάτων, των σχημάτων, της κίνησης, του ρυθμού, ένας ολόκληρος κόσμος, που μας προσφέρεται με μία αναμφισβήτητη ζωτική ενέργεια, που μας γοητεύει κάθε στιγμή τής ζωής μας – ε, λοιπόν, αυτός ο κόσμος υπάρχει. Υπάρχει όσο υπάρχουμε κι εμείς, και θα ζει μέσα μας όσο θ’ αναπνέουμε κι εμείς. Αλλά θα ζει και πέρα από μας, αν όχι αιώνια.

Ο Επίκουρος είν’ ένας φιλόσοφος, που πιστεύει με αφέλεια στη μαρτυρία των αισθήσεων και σκέφτεται με ευθυκρισία. Είναι σχεδόν ένας θεός: Απελευθέρωσε τους ανθρώπους από μάταιους φόβους και προγονικές δεισιδαιμονίες, εξασφαλίζοντάς τους μία ειρηνική ζωή. Είναι ο λυτρωτής τους, ο σωτήρας τους, ένας θεραπευτής τού πόνου. Πρώτος ανακάλυψε τον κανόνα ζωής, που, σήμερα, λέγεται σύνεση. Με τη γνώση του, αποσπώντας την ανθρώπινη ύπαρξη από τόσες τρικυμίες, από τόσα σκοτάδια, την αποκαθιστά, την ισορροπεί, της δίνει μία μεγάλη ηρεμία, ένα τόσο δυνατό φως!

Αυτός ο ηλιακός κόσμος των απελευθερωμένων αισθήσεών μας, ο κόσμος τής χαράς, μάς αρκεί να ξέρουμε, να συνειδητοποιήσουμε πως υπάρχει, τόσο για τον Επίκουρο, όσο και για μας. Ο φιλόσοφος, μερικές φορές, βρίσκει αξέχαστους τόνους για να τον χαιρετήσει: «Ο ήλιος κάνει το γύρο τού κόσμου και η δυνατή φωνή του μας προσκαλεί όλους να ξυπνήσουμε, για να ζήσουμε την ευτυχία».

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου