Του Γιάννη Καλαντζή
Η μπιραρία στον αριθμ. 17 της οδού Husova στην Πράγα, με την ονομασία “Στον Χρυσό Τίγρη” (U Ziateho Tygra), ήταν γνωστή από παλιά. Εκεί σύχναζε ο Τσέχος πρόεδρος Βλάτσλαβ Χάβελ και από εκεί πέρασε ένα βράδυ και ήπιε μπίρα μαζί του ο Αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον. Σε αυτή τη μπυραρία, ανάμεσα στους καπνούς από τα τσιγάρα των θαμώνων και τη θορυβώδη μουσική, γνωρίστηκε με τους δυο προέδρους εκείνο το βράδυ και έπιασε κουβέντα αρκετή ώρα μαζί τους ένας παλιός, από τους τακτικότερους θαμώνες της, ο τσεχοσλοβάκος συγγραφέας Μπόχουμιλ Χράμπαλ (Bohumil Hrabal).
Φαίνεται απίστευτη η συγκεκριμένη συνάντηση και, ως συμπτωματικό γεγονός, θύμισε την ιδέα, που γεννήθηκε στο μυαλό του λογοτέχνη από το Μπρνο και την οποία μετέφερε το 1965 στο βιβλίο του με τον τίτλο “Τραίνα υπό στενή παρακολούθηση”. Το φανταστικό συμβάν επαναλήφθηκε ως πραγματικό το 1989, μια ασυνήθιστη, παράξενη επανεμφάνιση παρόμοιου γεγονότος, επαλήθευση φανταστικής προφητείας, που το ανθρώπινο μυαλό δυσκολεύεται να το πιστέψει.
Σύμφωνα με την ιστορία του βιβλίου, ο κεντρικός ήρωάς της, ο Μίλος Χρμα, εργάζεται ως μαθητευόμενος στο σιδηροδρομικό σταθμό ενός χωριού της χώρας του. Τον αγαπούν τον Μίλος οι φίλοι του, πολύ δε περισσότερο όταν εκείνος αφηγείται, όπως γράφει ο Χράμπαλ, ενδιαφέρουσες ιστορίες. Εκείνη τη μέρα, η ιστορία του Μίλος κράτησε το ενδιαφέρον των φίλων του αμείωτο.
Ο παππούς του ήταν υπνωτιστής και όταν το 1939 έμαθε ότι τα γερμανικά τανκς ετοιμάζονταν να μπουν στη χώρα του, την αγαπημένη Τσεχοσλοβακία, άφησε τη δουλειά του και, όσο του επέτρεπαν τα κουράγια του, έτρεξε έξω από την πόλη του να εμποδίσει τους επίδοξους κατακτητές. Πλησίασε τη φάλαγγα, στάθηκε μπροστά στο πρώτο τανκ και προσπάθησε δια του υπνωτισμού να εμποδίσει την είσοδό του στην πόλη!
Το τανκ δεν είναι ένα οποιοδήποτε ερπετό, αυτό το γνωρίζουν όλοι. Είναι ένα τεράστιο βαρυκόκκαλο ζώο, το οποίο, ενώ δεν φέρει ουρά, έχει στο μπροστινό μέρος ένα μικρό κεφάλι στην άκρη μιας τετράμετρης ευκίνητης προβοσκίδας, που εξέχει καθαρά από το μεταλλικό σώμα και μετακινείται πέρα-δώθε, πάνω-κάτω. “Με τον παππού μου”, διηγήθηκε ο Μίλος, “όρθιο μπροστά του, το τανκ σταμάτησε και μαζί μ’ αυτό σταμάτησε και ολόκληρη η φάλαγγα”. Το ζώο, επειδή υστερεί σε πολλά πράγματα, το κουμαντάρει ο χειριστής του, υπερτερεί, όμως, σε ένα: Δεν υπνωτίζεται με κανένα τρόπο.
Οπως ήταν αναμενόμενο, όλα ύστερα εξελίχθηκαν ομαλά. Ο Γερμανός ίλαρχος δίνει τη διαταγή, η φάλαγγα ξεκινάει και το τανκ, περνώντας πάνω από τον παππού, κυριολεκτικά τον λιώνει. Σύμφωνα, όμως, με την αφήγηση του Μίλος, παρουσιάστηκε ένα πρόβλημα. Κατά διαβολική σύμπτωση το κεφάλι του παππού σκάλωσε στις ερπύστριες, το τανκ ακινητοποιήθηκε ξανά και μαζί του και όλη η φάλαγγα των μεταλλικών ζώων. Το αποτρόπαιο θέαμα προκάλεσε μεγάλη δυσφορία στους Γερμανούς στρατιώτες, οι οποίοι, προκειμένου να εκτελέσουν τη διαταγή του ανωτέρου τους, γάνιασαν μέχρι να απεγκλωβίσουν το κεφάλι του νεκρού Τσεχοσλοβάκου γέρου. Το έβγαλαν από την ερπύστρια, το κόλλησαν, όπως-όπως, στο υπόλοιπο στραπατσαρισμένο σώμα, όσο έμεινε δηλ. από το αρχικό πατίκωμα, και το έθαψαν όπως ταιριάζει σε χριστιανό.
Ενα σχεδόν παρόμοιο περιστατικό, σαν αυτό που φαντάστηκε ο Μπόχουμιλ Χράμπαλ, συνέβη στην πραγματικότητα στην άλλη άκρη της γης, στις 4 Ιουνίου του 1989, στο Πεκίνο, στην τεράστια πλατεία Τιεν-αν-μεν (πλατεία της Ουράνιας Γαλήνης), το σύμβολο του μαοϊκού καθεστώτος, στην κινεζική πρωτεύουσα.
Μετά τη σφαγή των Κινέζων φοιτητών, μια ίλη τεθωρακισμένων διασχίζει, μέρα μεσημέρι, την έρημη απέραντη πλατεία, αλλά ακινητοποιείται απότομα. Ενας Κινέζος πολίτης, που επιστρέφει από την αγορά με σακούλες στα χέρια, εμφανίστηκε εκεί ξαφνικά, στέκεται αποφασιστικά μπροστά στο πρώτο τανκ και του κλείνει το δρόμο. Το τανκ προσπαθεί να τον παρακάμψει, στρίβοντας πότε δεξιά και πότε αριστερά, αλλά ο άνδρας στέκεται κάθε φορά μπροστά του, ενώ συγχρόνως κινεί τις σακούλες, σαν να θέλει να το διώξει από την πλατεία.
Ο άνδρας είναι ευέλικτος σαν αντιλόπη, αλλά το τανκ είναι πάντοτε τανκ. Ακόμη και η αντιλόπη δεν μπορεί να τα βάλει με το γιγαντόσωμο σιδερένιο ζώο, η δύναμή της δεν συγκρίνεται με τη δύναμή του. Ετσι όπως στέκεται μπροστά του, δείχνει πανέτοιμο να χυμήξει καταπάνω της και να την κατασπαράξει. Την επόμενη στιγμή, αποφασισμένος ο πολίτης να εκνευρίσει περισσότερο το ζώο, με τις σακούλες στα χέρια και με ταχύτητα που ξαφνιάζει, σκαρφαλώνει στο κέλυφός του και πλησιάζει στη κλεισμένη μεταλλική θύρα. Εκείνη, όμως, τη στιγμή ανοίγει απότομα αυτή και ξεπροβάλλει το κεφάλι του χειριστή. Ο άνδρας αιφνιδιάζεται, αλλά το επόμενο δευτερόλεπτο, με ένα σάλτο, βρίσκεται στο έδαφος και, αμετακίνητος στην απόφασή του, στέκεται για τρίτη φορά μπροστά στο τανκ. Αυτό, βέβαια, δεν μπορεί να συνεχιστεί. Δυο άτομα, που δεν διακρίνεται αν είναι αστυνομικοί ή πολιτοφύλακες, αρπάζουν τον επαναστάτη και τον απομακρύνουν πέρα από το σημείο της… συμπλοκής.
Ο Τank Man, όπως έμεινε στη ιστορία, παραμένει αγνώστου ταυτότητος μέχρι σήμερα. Δεν μάθαμε ποτέ το όνομά του και, κυρίως, τι απέγινε μετά την απομάκρυνσή του από την πλατεία. Κάποιες θεωρίες υποστηρίζουν ότι εκτελέστηκε λίγες ημέρες αργότερα, άλλες ότι διέφυγε στην Ταϊβάν, όπου ζει έως σήμερα. Αυτή η δαυιδική φιγούρα που δεν δείλιασε μπροστά στον Γολιάθ, παραλλαγή της βιβλικής ιστορίας, χαράχθηκε στη μνήμη όσων είδαν το βίντεο ή τη φωτογραφία. Μόνο στη χώρα του τον έχουν ξεχάσει. Λόγω της αυστηρότατης λογοκρισίας οι επόμενες γενιές δεν έμαθαν για τον Τank Man, ενώ αρκετοί νέοι που γνωρίζουν το περιστατικό δεν το αναφέρουν για λόγους ασφαλείας.
Από την κινηματογραφική προσαρμογή του βιβλίου προήλθε η ταινία “Ο άνθρωπος που έβλεπε τα τραίνα να περνούν”, που προβλήθηκε στη χώρα μας το 1966. Το 1967 βραβεύτηκε με Οσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας.
Μπορεί η φαντασία να εκπλήσσει, όμως το αποτύπωμα της πραγματικότητας συνήθως ταράσσει την ιστορία. Πάντως, η ανθρώπινη ζωή σηκώνει τα χέρια ψηλά, όταν η δεύτερη μιμείται την πρώτη…
