Tης Χρυσούλας Παπαλεξανδρή, κλασικής φιλολόγου
Βάσεις 2019, πτώση «κατακόρυφη» στις φιλολογικές σχολές. Με μεγάλη μου έκπληξη ή καλύτερα με απογοήτευση, γιατί έκπληξη δεν είναι εφόσον προηγούμενες κυβερνητικές πρωτοβουλίες «καλά» κατάφεραν στο πέρασμα των χρόνων να ισοπεδώσουν στο έπακρο τις ανθρωπιστικές σπουδές και προπαντός τη φιλολογία, διαπίστωσα αρχικά οτι η αγορά εργασίας είναι αυτή που επιτάσσει τις επιλογές των εν δυνάμει φοιτητών και όχι άδικα, και δεύτερον ότι απομακρυνόμαστε όλο και περισσότερο από το διαμάντι μας, την ελληνική γλώσσα η οποία, καλώς ή κακώς, έχει περάσει από σαράντα κύματα μέχρι την τελική της μορφή και ακόμα οδεύει προς τον «εξευτελισμό» της. Είναι συγκινητικό πώς ακόμα παραμένει θησαυρός αν όχι για εμάς αλλά για την υπόλοιπη υφήλιο. Δε θα σταθώ όμως σε αυτό καθαυτό, το θέμα γλώσσα η οποία έχει κατακρεουργηθεί αλλά στη σημασία άνθρωπος και περαιτέρω στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, σημαντικό μέρος της οποίας αποτελεί βέβαια ο γλωσσικός πλούτος και όλα αυτά μαζί δημιουργούν τον πολιτισμό.
Κανένας άλλος όσο ο Πλάτωνας δεν κατάφερε να αγγίξει τον όρο άνθρωπος. Πολλοί ορισμοί δόθηκαν μετέπειτα αλλά κανένας δε στάθηκε με τόση αυθεντικότητα και θεϊκή προσήλωση στην έννοια της ανθρώπινης σύστασης. Ίσως θα ήταν αρμοστό να πούμε πως πάνω στην πλατωνική ιδεολογία βασίστηκαν ύστερες θεωρήσεις και κινήματα, όπως αυτό της Αναγέννησης η οποία πρέσβευε την κλασική αρχαιότητα. Εν ολίγοις το κέντρο του κόσμου είναι ο άνθρωπος και ο τρόπος συμπεριφοράς απέναντι στον συνάνθρωπο. Σήμερα, ενώ έχουμε την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με την κλασική αρχαιότητα μέσω των αρχαίων συγγραμμάτων και κειμένων ιστορικής σημασίας που διδάσκουν εμμέσως τις ανθρώπινες αξίες και ιδανικά, κρατάμε αμυντική στάση μη τυχόν και χάσουμε χρόνο από την τεχνοκρατική καθημερινή ζωή που μας περιβάλλει. Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη «είναι αδύνατο να ξέρει την ιατρική αυτός που δεν ξέρει ακριβώς τι είναι ο άνθρωπος». Άραγε πριν φερθούμε σαν επαγγελματίες γνωρίζουμε τι σημαίνει άνθρωπος ή κάτι παραπάνω, ανθρωπιστική παιδεία;
Σίγουρα κανένας άνθρωπος δε γεννήθηκε με έμφυτη τη γνώση των ανθρώπινων αξιών και ιδανικών. Στην πορεία μέσω της οικογένειας ως πρώτης επαφής με την κοινωνία, έπειτα μέσω του σχολικού περιβάλλοντος και κατ’ επέκταση μέσω του ευρύτερου κοινωνικού περίγυρου μαθαίνουμε τους κανόνες της ανθρώπινης συμπεριφοράς και την αξία της λέξης «συνάνθρωπος». Ειδικότερα όμως οι γνώσεις αυτές αποκτιούνται με τη σπουδή της γλώσσας και της λογοτεχνίας, της ιστορίας, της φιλοσοφίας, της θεολογίας, των καλών τεχνών και ακόμα αυτών των επιστημών που αναλύουν τα κοινωνικά φαινόμενα από μια ανθρωπιστική οπτική, των κοινωνικών επιστημών. Η αγάπη, ο σεβασμός, η κριτική σκέψη, η ελευθερία, η καλαισθησία είναι κάποιες από τις πανανθρώπινες αξίες που διδάσκονται στα πλαίσια των ανθρωπιστικών σπουδών. Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε «πως ο άνθρωπος είναι οι επιλογές του» όπως έλεγε και Ζαν-Πολ Σαρτρ. Αυτό σημαίνει πως παράλληλα με τις ανθρωπιστικές σπουδές που δίνουν τη δυνατότητα εμβάθυνσης στο θέμα του ανθρωπισμού, είναι και ο ίδιος ο άνθρωπος υπεύθυνος για τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς του αφού μπορεί να διαλέξει το σωστό τρόπο επιμόρφωσης και πνευματικού εφοδιασμού κάνοντας τον ανθεκτικό απέναντι σε κάθε μορφή απαξίωσης ηθικών αξιών. Ο συνδυασμός εκπαίδευσης και παιδείας, δύο εννοιών κοντά η μία στην άλλη αλλά και μακριά συνάμα, βοηθούν τον άνθρωπο στην επίτευξη της προσωπικής του ολοκλήρωσης και ευημερίας.
Είναι γεγονός πως η τεχνοκρατική εκπαίδευση ή παιδεία χρειάζεται την έννοια της ανθρωπιστικής παιδείας ή και το αντίστροφο. Το ένα δεν νοείται χωρίς την ύπαρξη του άλλου. Μέσω της τεχνοκρατικής εκπαίδευσης ο άνθρωπος ανακαλύπτει τις δημιουργικές και παραγωγικές ικανότητες του, ο άνθρωπος εξειδικεύεται σε νέους τομείς ανταποκρινόμενος στις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας και η κοινωνία μεταλλάσσεται σε μια παραγωγική όαση. Tο κοινωνικό σύνολο οπλίζεται με τεχνολογικά και επιστημονικά εφόδια γεγονός που το βοηθάει να στέκεται επάξια στο παγκοσμιοποιημένο και επομένως ανταγωνιστικό «γίγνεσθαι». Τα πάντα όμως χρειάζονται μέτρο. Η υπερβολική και μονόπλευρη συμπεριφορά του τεχνοκρατικού ανθρώπου τον απομακρύνει από την πνευματική αναζήτηση ενώ από την άλλη ο μονόπλευρος θεωρητικός άνθρωπος βυθισμένος στη φιλοσοφία του κόσμου παραμένει προσκολλημένος στα λόγια και δεν παράγει έργο ενώ έχει όλα τα πνευματικά εφόδια να επιτελέσει τον σκοπό του. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός της δημιουργίας πολύπλευρων ανθρώπων συνδυάζοντας την πνευματική καλλιέργεια με τον τεχνοκρατικό τρόπο σκέψης. Δυστυχώς σήμερα, νοιαζόμαστε μόνο για την διαχείριση πρακτικών καταστάσεων χωρίς το ενδιαφέρον για περαιτέρω απόκτηση ανθρωπιστικής παιδείας.
Πριν βγάλουμε βιαστικά συμπεράσματα, πρέπει να αναλογιστούμε πρώτον για ποιο λόγο έχουμε έρθει σε αυτό τον κόσμο ώστε να ακολουθήσουμε μια συγκεκριμένη πορεία και έπειτα να φροντίσουμε να εφοδιάζουμε τον ψυχικό μας κόσμο με βαθιά νοήματα και ιδέες. Μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα θεωρείται εκείνη που έχει χτιστεί με εμπειρίες, ιδέες, γνώσεις, υψηλά ιδανικά και όλα αυτά τα πραγματώνει στην καθημερινή ζωή. Είναι δύσκολο εγχείρημα η διαμόρφωση μιας επιτυχούς προσωπικότητας σήμερα καθώς πολλοί οι πειρασμοί, πολλά τα συμφέροντα, πολλές και οι σύγχρονες απαιτήσεις που δεν αφήνουν την πνευματική ανθρώπινη εξέλιξη να φτάσει στο απόγειο της. Συχνό φαινόμενο ο μονόπλευρος άνθρωπος που είτε θα ουρανοβατεί είτε θα απαξιεί κάθε είδος κλασικής παιδείας θυσιασμένος στον βωμό του κέρδους και των αριθμών. Απάντηση σε αυτούς τους ανθρώπους δίνεται μέσα από τους αρχαίους διδασκάλους. Άνθρωποι πολύπλευροι και πανεπιστήμονες.
