Tου Θωμά Στραβέλη, συγγραφέα – πανεπιστημιακού
«Ο Έρωτας μου συντάραξε την ψυχή,
σαν τον αγέρα τού βουνού,
που ρίχνεται πάνω στις δρυς».
Φλογεροί στίχοι τής Σαπφώς, που η εμπειρία τού έρωτα στη ζωή της είναι η εμπειρία μιας λαίλαπας, που την αφήνει εξουθενωμένη, κατάχαμα, χωρίς να μπορεί να καταλάβει τίποτα. Η ψυχή της κινδυνεύει να ξεριζωθεί απ’ αυτή τη χωρίς νόημα δύναμη…
Η θέση τής γυναίκας στην αρχαία Λέσβο είναι πολύ πιο διαφορετική απ’ ό,τιήταν στις περισσότερες άλλες ελληνικές πόλεις. Κι ένα πράγμα είναι βέβαια: Η γυναίκα τής Λέσβου δίνει ζωή στην πολιτεία, με τη γοητεία της, την κομψότητά της, το πνεύμα της.
Ο γάμος τής επιτρέπει να συναναστρέφεται ελεύθερα και ισότιμα τους άντρες, να παίρνει μέρος στις μουσικές και ποιητικές εκδηλώσεις τής εποχής της και να συναγωνίζεται τους άντρες στις τέχνες.
Το 600 π. Χ., στη Μυτιλήνη τής Λέσβου, η Σαπφώ ήταν επικεφαλής μιας αδελφότητας κοριτσιών, αφιερωμένων στην Αφροδίτη, στις Χάρες και στις Μούσες.
Ο όμιλος της Σαπφώς δεν είναι άλλο από μία «σχολή», την οποία προστατεύουν οι γυναικείες θεότητες του έρωτα, της ομορφιάς και της μόρφωσης.
Αυτή η σχολή είχε το χαρακτήρα μιας θρησκευτικής αδελφότητας, μιας λατρείας που δημιουργούσε ανάμεσα στην κάθε κοπέλα και την παιδαγωγό της πολύ ισχυρούς δεσμούς.
Η ποίηση της Σαπφώς είναι, από μία άποψη, ποίηση του αμοιβαίου έρωτα, που είχαν μεταξύ τους, στο όνομα της Αφροδίτης, οι πιστές τής θεάς. Ήταν κάτι σαν διακονία στη θεά.
Η Σαπφώ, βέβαια, δεν ήταν ιέρεια της Αφροδίτης, όπως κακώς πιστεύεται. Η μορφωτική συντροφιά, την εποχή εκείνη, ήταν το φυσικό σχήμα κάθε «εκπαιδευτικού ιδρύματος».
Οι παλιές φιλοσοφικές σχολές, οι πρώτες ιατρικές σχολές είναι συνάμα και θρησκευτικές αδελφότητες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι κατάρτιζαν ιερείς για τον Ασκληπιό.
Και όπως οι γιατροί δίδασκαν στους πιστούς αυτού του θεού την ιατρική τέχνη, έτσι και η Σαπφώ προσπαθούσε, με τη βοήθεια της θεάς, να διδάξει στις νέες τής Μυτιλήνης μία τέχνη ζωής – την τέχνη να είναι γυναίκες.
Κοντά στη Σαπφώ, οι νέες καλλιεργούσαν τη μουσική, το χορό και την ποίηση. Ο οίκος, όμως, των Μουσών δεν είναι ούτε ωδείο, ούτε ακαδημία, ούτε ιερατική σχολή. Και οι τέχνες δεν διδάσκονται ούτε καν για επαγγελματικούς σκοπούς.
Αυτό, όμως, που επιδιώκει η Σαπφώ είναι να βοηθήσει τις νέες, που ζουν μαζί της μία κοινή ζωή, να ασκούν την τέχνη, να λατρεύουν την Αφροδίτη και να καλλιεργούν τις Μούσες.
Δηλαδή, να πραγματοποιήσουν μέσα στην κοινωνία, όπου σε λίγο θα πάρουν θέση, ένα ιδανικό γυναικείας ομορφιάς – ιδανικό που πρωτοενσάρκωσαν οι θεές, που τώρα τιμούν.
Αυτές οι γυναίκες, μία μέρα, θα παντρευτούν. Παντρεμένη και μητέρα η ίδια – μητέρα μιας κορούλας, που παρομοιάζει με μιαν αγκαλιά αγριολούλουδα, – η Σαπφώ είχε ως κύριο μέλημά της να προετοιμάζει τις νέες για το γάμο, αποβλέποντας στην ολοκλήρωση της γυναίκας μέσα στον κόσμο τής ομορφιάς και της χαράς. Επίσης, να οδηγεί τις νέες, που της εμπιστεύονταν, στα συζυγικά και κοινωνικά τους καθήκοντα.
Χάρη στη διδασκαλία, που γινόταν στα πλαίσια του ομίλου τήςΣαπφώς, οι μαθήτριες των Μουσών προετοιμάζονται ν’ αποκτήσουν, μία μέρα, στην πόλη τής Μυτιλήνης, τα χαρίσματα της Αφροδίτης. Η λάμψη τής γυναικείας ομορφιάς φωτίζει ολόκληρη την ποίηση της Σαπφώς. Το πρόσωπο της γυναίκας πρέπει να το λούζουν, αδιάκοπα, όλες οι ανταύγειες τού φωτός. Τα μάτια της νά’ ναι όλο χάρη, και το βάδισμά της να εμπνέει τον πόθο. Σκοπός, λοιπόν, της μόρφωσης, κατά τη Σαπφώ, είναι η κατάκτηση της ομορφιάς. Η ομορφιά δίνει λάμψη στο πρόσωπο, η ομορφιά κάνει τη νέα ευτυχισμένη, γεμίζοντάς τη, ολόκληρη, μ’ αφειδώλευτη χαρά, που η Σαπφώ χαιρετίζει σαν αστρικό σελάγισμα.
Η Σαπφώ, με το νου της στα δώρα και στα μαθήματα της Αφροδίτης – καθοδηγητή και παράδειγμά της – δέχεται να της μάθει η θεά ν’ αγαπάει τα λουλούδια και τη θάλασσα (που της αποκαλύπτει τη γοητεία τού αισθητού κόσμου), αλλά, πάνω απ’ όλα, να την μυήσει στη μεθυστική ομορφιά τού γυναικείου σώματος. Έτσι, το νέο κορίτσι πλουτίζεται μ’ ευγένεια και χάρη, όπλα με τα οποία κατακτάει τον άντρα και τη συζυγική της αρμονία.
Σε μία διαρκώς γιορτινή ατμόσφαιρα, τα νεαρά κορίτσια ζούσαν κάτω απ’ το βλέμμα τής θεάς και με το προαίσθημα της επιρροής της στη μελλοντική τους ζωή. Είν’ αλήθεια ότι βιώνουν ένα σχεδόν μοναχικό βίο, αυστηρό και διάπυρο μαζί, όπου, όμως, οι σκέψεις τους, αντί να στρέφονται στην παρθενική ζωή τής ιέρειας, είχαν για αντικείμενό τους τη λαχτάρα για τον άντρα, που πρόκειται να συναντήσουν στη ζωή τους.
Η ποιητική μόρφωση, που τους έδινε η Σαπφώ, μέσα απ’ τους φλογερούς της στίχους, όπου έψαλλε την παντοδυναμία τής Αφροδίτης και που ο χορός των κοριτσιών επαναλάμβανε όλος μαζί, αποτελούσε αυτό, που οι αρχαίοι ονόμαζαν «ερωτική τέχνη», δηλαδή μία παιδεία τού έρωτα. Και πλάι στη μεγαλύτερή τους στα χρόνια σύντροφο, που μέσα της, από καιρό, «κατοικούσε» η Αφροδίτη, με αισθήματα χαράς και πόνου, τα νεαρά κορίτσια ολοκλήρωναν σιγά σιγά τη μύησή τους στον κόσμο και στον προορισμό τής γυναίκας. Άρχιζαν να νιώθουν τον παλμό τής καρδιάς και των αισθήσεών τους, και, όταν η μοίρα το καλούσε, να γνωρίσουν την πρωταρχή τού ερωτικού πάθους. Κάθε πάθος, άλλωστε, έχει ένα αντικείμενο, που, με χαρές και πίκρες, σα σπαθί, μας διαπερνάει, κάνοντάς μας, ορμητικά, να το αποζητούμε. Κι άλλοτε, ν’ απομακρυνόμαστε απ’ αυτό. Όμως, παραδινόμαστε στον πόνο, όπως στη νύχτα, που μας φέρνει το φως.
«Μοιάζεις με το γλυκόμηλο,
που στο κλωνάρι τ’ άπιαστο,
κατάκορφα στο δέντρο κοκκινίζει.
– Τάχα να το λησμόνησε εκεί,
ο σοδιαστής;
Όχι, δεν το λησμόνησε,
να φτάσει δεν μπορούσε
……………………………………………
– Γλυκιά μου, έχεις ομορφιά! Ω γυναίκα,
τη λάμψη παίρνουν
του μελιού τα μάτια σου,
ο έρωτας απλώνεται
στην τρίσχαρη μορφή σου.
Της Αφροδίτης διαλεχτή,
ανάμεσα στις άλλες».
Τα γαμήλια τούτα ποιήματα της Σαπφώς, αυτοί οι υμέναιοι, που τραγουδούσαν οι νέες τού σχολείου της, στις γιορτές τής πόλης και των γειτονικών χωριών, δείχνουν πως η ομορφιά τής φύσης δεν αφήνει ασυγκίνητη τη Σαπφώ. Το μυστήριο των δέντρων και των ζώων την αγγίζει ως το βάθος τής ψυχής της.
