Του Δημήτρη Χρυσόπουλου, Φιλόλογου – Ιστορικού
H αναβίωση του παρελθόντος μέσα από την ανάγνωση και την ερμηνεία της Ιστορίας μοιάζει να έλκει ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, όπως για παράδειγμα αυτή που διανύουμε… Την Ιστορία όμως δεν πρέπει να την «θυμόμαστε» μόνο σε τέτοιες περιπτώσεις, ούτε φυσικά να την εξετάζουμε αποκλειστικά ως ένα από τα μαθήματα της ύλης του σχολικού προγράμματος μέσα στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, διότι με αυτό τον τρόπο ουσιαστικά ακυρώνουμε την αξία της για την Παιδεία.
Αρχικά πρέπει να τονιστεί ότι το μάθημα της Ιστορίας σίγουρα «σηκώνει» άπειρες αναλύσεις και συζητήσεις επί συζητήσεων. Οι λόγοι ποικίλλουν και σχετίζονται τόσο με το ίδιο το περιεχόμενο του μαθήματος που συνδέεται με την ανάγκη διασφάλισης της ιστορικής γνώσης αλλά και της συνέχειας μιας εθνικής συνείδησης και ταυτότητας όσο και με τη διδακτική, τον τρόπο και τη μεθοδολογία με την οποία διδάσκεται το μάθημα. Όσον αφορά στο πρώτο, υπεισέρχονται διάφοροι παράγοντες, δύσκολοι στην ορθή διαχείρισή τους αν ληφθεί υπόψη και το κοινό αίσθημα του κάθε λαού, με αποτέλεσμα πολλά από τα εθνικά αναλυτικά προγράμματα διαφόρων χωρών να εμφανίζουν μια άρνηση ή τουλάχιστον δυσκολία σε προτεινόμενες αλλαγές παρόλο που κάποιες μοιάζουν αναγκαίες στη σύγχρονη εκπαίδευση.
Όσον αφορά στο δεύτερο και μιλώντας ειδικά για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα με την κυρίαρχη τάση της απομνημόνευσης (στοχοθεσία που υιοθετείται από το δημοτικό σχολείο ή σε κάθε περίπτωση πολύ νωρίς με απώτερο στόχο τις… Πανελλήνιες Εξετάσεις του Λυκείου) αλλά και την επανάληψη των ιστορικών περιόδων στις διάφορες τάξεις, το μάθημα της Ιστορίας παρά την αδιαμφισβήτητη σπουδαιότητά του απαξιώνεται διαρκώς από τους μαθητές. Κυρίως δε, ακόμα και οι μαθητές που ανταποκρίνονται επαρκώς στις απαιτήσεις του σχολείου στερούνται ουσιαστικής γνώσης του μαθήματος.
Το σύγχρονο σχολείο οφείλει να βρει τους τρόπους και τη μεθοδολογία που θα βοηθήσουν τους μαθητές να καλλιεργήσουν τις δεξιότητες εκείνες που οδηγούν στην ουσιώδη γνώση. Αυτήν που αναδεικνύει τον πραγματικό ρόλο του μαθήματος της Ιστορίας ως τέτοιο που διαμορφώνει την κριτική σκέψη και βοηθά τον άνθρωπο να κατανοήσει τον κόσμο και τον εαυτό του μέσα σε αυτόν. Για να κατορθώσουμε όμως κάτι τέτοιο, αναγκαία προϋπόθεση αποτελεί να μην λησμονούμε ότι με τη γνώση της Ιστορίας, ο άνθρωπος αποκτά τα εφόδια για να ξεχωρίζει τι είναι αλήθεια και τι ψεύδος. Χωρίς τη γενική συνείδηση των αξιών που ανθοφόρησαν σ’ αυτόν τον τόπο, οι Έλληνες κινδυνεύουν να παρασυρθούν στην αυτοκαταστροφή. Τις κρίσιμες αυτές ημέρες, το ξαναζωντάνεμα της Ιστορίας μας είναι απαραίτητο, όχι φυσικά για να ανακατασκευαστεί το παρελθόν, να αποκατασταθεί κάποια αποσιωπημένη ιστορική αλήθεια ή να ανοιχτεί ένα ακόμη πεδίο αντιπαραθέσεων, αλλά για να σχηματίσει ακόμη και ο τελευταίος πολίτης της πολύπαθης χώρας μας τη δική του άποψη και να μη γίνεται έρμαιο στα χέρια των δημαγωγών.
«Σε τι θα μου χρησιμέψει να μάθω τι έγινε τόσα χρόνια πριν;»
Πολλές φορές οι μαθητές έρχονται να ρωτήσουν εμάς τους εκπαιδευτικούς: «Μα καλά κύριε, γιατί να διαβάσω Ιστορία; Σε τι θα μου χρησιμέψει να μάθω τι έγινε τόσα χρόνια πριν;». Η απάντηση όμως σε ένα τέτοιο ερώτημα σίγουρα δεν πρέπει να αγγίξει το λεπτό αυτό ζήτημα επιφανειακά. Είναι αποδεδειγμένο και μάλιστα σε όλες τις φάσεις της ζωής μας, ότι όταν δεν γνωρίζουμε τι συνέβη στο παρελθόν δυσκολευόμαστε να πάρουμε σωστές αποφάσεις για το μέλλον μας. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην ιστορία ενός λαού ή την παγκόσμια ιστορία. Αν δεν γνωρίζουμε κάποιες άσχημες καταστάσεις που συνέβησαν στο παρελθόν, το πιθανότερο είναι να μην κατορθώσουμε να τις αποφύγουμε στο μέλλον.
Επιπρόσθετα η Ιστορία επαναλαμβάνεταικαι σίγουρα αποτελεί ένα από τα δυνατότερα παραδείγματα. Συνήθως, και κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, γεγονότα και καταστάσεις είναι παρόμοια. Για παράδειγμα το 1929 η ανθρωπότητα υπέφερε από μία παγκόσμια οικονομική κρίση και αναγκάστηκε να ξεκινήσει από το μηδέν, κάτι που συμβαίνει και στις μέρες μας με απίστευτες ομοιότητες του παρελθόντος. Όταν κάποιος γνωρίζει Ιστορία είναι πιο δύσκολο να τον εκμεταλλευτούν σε οποιαδήποτε κατάσταση, διότι γνωρίζει πολλές διαφορετικές πτυχές και του είναι εύκολο να πάρει σωστές αποφάσεις. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η ελληνική λέξη «ιστορία» υιοθετήθηκε από όλες τις γλώσσες, όταν στις αρχές του 19ου αιώνα παρέστη ανάγκη να βρεθεί ένα όνομα για μια καινούρια επιστήμη, που εμφανίστηκε τότε.
Τέλος δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η γνώση είναι δύναμη.Ένας χαρακτήρας που είναι ενημερωμένος είναι δύσκολο να πέσει θύμα προπαγάνδας και να «βγει έξω» από την πορεία του. Συνήθως ό,τι μας λένε δεν είναι και αληθές, ο σωστότερος τρόπος για να πείσουμε τον εαυτό μας για κάτι είναι να το εξετάσουμε εμείς οι ίδιοι. Έχοντας γνώση όχι μόνο καταστάσεων αλλά και σημαντικών προσώπων της Ιστορίας, η σωστή μας θέση μπορεί να διαχωριστεί ευκολότερα. Είναι σωστό να επιλέγουμε για τη ζωή μας θετικά παραδείγματα και ισχυρές προσωπικότητες που έχουν προσφέρει στην ανθρωπότητα παρά σάπια πρότυπα που είναι κατασκευάσματα της ουτοπίας στην οποία ζούμε.
Συμπερασματικά λοιπόν η Ιστορία προφανώς και δεν είναι απλά ένα σχολικό μάθημα. Η Ιστορία συμβάλλει καθοριστικά στην αρτίωση της προσωπικότητας του νέου ανθρώπου. Είναι ένας συνεχής διάλογος ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν. Τροφοδοτεί με γνώση, οξύνει την κρίση, καλλιεργεί τη συνείδηση, δίνει μαθήματα ζωής και πολιτισμού, ωθεί σε φιλοσόφηση των ανθρώπινων πραγμάτων και του κόσμου, προετοιμάζει τους πολίτες του αύριο. Γι’ αυτό και εμείς οι εκπαιδευτικοί οφείλουμε να τη μεταλαμπαδεύουμε στους μαθητές μας, όσο πιο αντικειμενικά και σφαιρικά γίνεται, αξιοποιώντας τις δυνατότητες των βιβλίων, των πολυποίκιλων πηγών και την επικουρία των εποπτικών μέσων. Ίσως είναι κι αυτό μια αρχή, για να γραφτεί μια καλύτερη Ιστορία κάποτε…
