Του δρ. Ευάγγελου Βούλγαρη*
Ζούμε μια γενικευμένη κρίση της λογικής σκέψης. H εποχή της παραπληροφόρησης και των κατασκευασμένων ειδήσεων (fake news) δεν θα μπορούσε παρά να επηρεάσει και τον χώρο της υγείας με τη μορφή μιας κλιμακούμενης έντασης ανάμεσα σε δύο πόλους. Από τη μία η κλασική ιατρική και η επιστημονική έρευνα και από την άλλη οι προσωπικές επιθυμίες και τα «πιστεύω» του ασθενούς όπως αυτές επηρεάζονται σημαντικά πλέον από το περιβάλλον του, την κεκαλυμμένη -υπό τον μανδύα της αληθοφανούς «ερευνητικής» δημοσιογραφίας- ιατρική διαφήμιση και κυρίως την εκτεταμένη παραπληροφόρηση στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης.
Στην ογκολογία, την κατεξοχήν ειδικότητα που ασχολείται με τη θεραπεία του καρκίνου, η κατάσταση αυτή εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους. Καθυστερημένη διάγνωση, μύθοι και παραπληροφόρηση για τα αίτια και τη θεραπεία του καρκίνου από αναξιόπιστες πηγές του διαδικτύου, απαίτηση του ασθενούς και των οικείων του για χρήση συγκεκριμένων θεραπειών συχνά, παρά τις αντίθετες συστάσεις των ιατρών τους και φυσικά τη χρήση εναλλακτικών μη αποδεδειγμένων θεραπειών από πάσης φύσεως «ειδικούς». Στις 19 Ιουλίου 2018 δημοσιεύτηκαν στο ιατρικό περιοδικό «JAMA» τα αποτελέσματα διεθνούς μελέτης που οι ερευνητές συνέκριναν τα αποτελέσματα της χρήσης συμπληρωματικής και εναλλακτικής ιατρικής στη θεραπεία του καρκίνου με εκείνα της κλασικής ιατρικής, όσον αφορά στη συνολική επιβίωση των ασθενών.
Τα αποτελέσματα ήρθαν να επιβεβαιώσουν προηγούμενα αποτελέσματα του Αμερικανικού Ινστιτούτου κατά του Καρκίνου όπως αυτά δημοσιεύθηκαν το 2017: «Οι ασθενείς που χρησιμοποιούν συμπληρωματικές ή εναλλακτικές θεραπείες είναι πιο πιθανό να αρνηθούν χειρουργική επέμβαση, ακτινοθεραπεία ή χημειοθεραπεία και έχουν διπλάσια πιθανότητα να πεθάνουν συγκριτικά με εκείνους που λαμβάνουν θεραπείες της κλασικής ογκολογίας». Τι ακριβώς έχει συμβεί στην κοινωνία για να φτάσουμε στο σημείο όπου ασθενείς που διαγιγνώσκονται με απειλητικά για τη ζωή νοσήματα -όπως είναι ο καρκίνος- επιλέγουν μη επιστημονικές παρεμβάσεις και όχι αποδεδειγμένα αποτελεσματικές θεραπείες της κλασικής ογκολογίας; Δυστυχώς, η παραπληροφόρηση και τα ψέματα γύρω από τον καρκίνο πολλαπλασιάζονται ταχύτατα – σίγουρα γρηγορότερα από τις επιβεβαιωμένες επιστημονικές πληροφορίες – μέσα από τα καινούργια κανάλια πληροφόρησης, τα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης, τις πανταχού παρούσες ηλεκτρονικές πλατφόρμες ειδήσεων και το μάρκετινγκ.
Με ένα τρόπο τα κοινωνικά δίκτυα – κυρίως το facebook – απέδειξαν ότι υπάρχει ένα γιγαντιαίο απόθεμα παραλογισμού στην κοινωνία. Σε κλειστές ομάδες του facebook τα μέλη επικυρώνουν το ένα τις παράλογες πεποιθήσεις του άλλου με αποτέλεσμα αυτές να αποκτούν κύρος αλήθειας ακόμα και αν πρόκειται για ακραία συνωμοσιολογία (το φάρμακο για τον καρκίνο έχει βρεθεί και το κρύβουν οι γιατροί, τα δηλητήρια του μπλε σκορπιού, οι σόδες, οι φραπελιές κ.ά.).
Με κάποιο τρόπο τα κοινωνικά δίκτυα έσπασαν τις ασφαλιστικές δικλείδες που απομόνωναν αυτές τις θεωρίες και όσους τις εξέφραζαν. Το πρόβλημα έρχεται να επιδεινώσει και η κρίση στην εγχώρια και διεθνή δημοσιογραφία που η επένδυση σε εξειδικευμένους δημοσιογράφους, οι οποίοι με ενδελεχή έρευνα θα ξεχωρίσουν το πραγματικό από το επικίνδυνα ψεύτικο, θεωρείται «πολυτέλεια». Μια ακόμα συνέπεια της προοδευτικά αυξανόμενης δυσπιστίας στην κλασική ιατρική, η οποία επιδεινώνεται από τα fake news και τις ανακριβείς διακινούμενες πληροφορίες, είναι η τάση που παρατηρείται προς το παρόν κυρίως στις ΗΠΑ, οι ογκολόγοι να θεραπεύουν τους ασθενείς τους ασκώντας «αμυντική ιατρική» σε μια προσπάθεια να αποφύγουν αγωγές και μηνύσεις για υποτιθέμενα ιατρικά λάθη.
Πρόσφατο έγγραφο εργασίας του Εθνικού Γραφείου Οικονομικών Ερευνών των ΗΠΑ δείχνει ότι ο φόβος των αγωγών αυξάνει τις δαπάνες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των ΗΠΑ κατά περίπου 5% (περίπου 170 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως) χωρίς βελτίωση του θεραπευτικού αποτελέσματος. Το αποτέλεσμα του αυξημένου κόστους της «αμυντικής ιατρικής» είναι τελικά η εκτόξευση της ιατρικής δαπάνης τόσο ιδιωτικά, όσο και δημόσια μέσω των φόρων. Έρευνα του ιατρικού ιστότοπου Medscape για το 2018, η οποία περιέλαβε περισσότερους από 20 χιλιάδες ογκολόγους παγκοσμίως, κατέδειξε την ανησυχία της πλειονότητας των ιατρών για τις προαναφερόμενες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην καθημερινή άσκηση του λειτουργήματός τους πέρα από αυτές που σχετίζονται με καθαυτή τη διάγνωση και θεραπεία του ασθενούς με καρκίνο.
Η αντιμετώπιση των fake news στην ιατρική είναι σύνθετο ζήτημα. Πρώτα από όλα, η ευθύνη ξεκινά από εμάς τους ίδιους ως πολίτες. Προσέχουμε τι διαβάζουμε, από πού τα διαβάζουμε και τι αναμεταδίδουμε. Δεύτερον, η δημοσιογραφία, ως πυλώνας της Δημοκρατίας, οφείλει να προστατεύσει τη σοβαρή ιατρική ενημέρωση που βασίζεται σε στοιχεία. Και φυσικά οι ειδικοί ιατροί, οι ιατρικοί σύλλογοι, οι ιατρικές εταιρείες και οι σύλλογοι ασθενών οφείλουμε να δώσουμε μια ακόμα μάχη, τη μάχη για καλύτερη ενημέρωση του κοινού. Με μια διαφορά. Τα επιστημονικά εργαλεία τού χθες δεν επαρκούν για τη ρεαλιστική αποκωδικοποίηση της πιο σύνθετης πραγματικότητας στον ασθενή και το περιβάλλον του. Ο ψύχραιμος γιατρός που μιλά με αυτοσυγκράτηση, σοβαρότητα και μέτρο για τις επιτυχίες (και τις αποτυχίες) της κλασικής ιατρικής απέναντι στον καρκίνο θεωρείται συχνά αλαζονικός και μέρος των ελίτ. Είναι σημαντικό πλέον να μπορεί να κινητοποιήσει και το συναίσθημα ώστε να γίνει αποδεκτός και να πείσει και τον πιο δύσπιστο. Ταυτόχρονα, η μηδενική ανοχή σε κάθε είδους fake news στα κοινωνικά δίκτυα με άμεση αποκάλυψή τους είναι απαραίτητη. Τίποτα δεν πρέπει να μένει αναπάντητο. Πρέπει να κάνουμε κάθε προσπάθεια για να διαλύσουμε τους μύθους γύρω από τη νόσο, την πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία της.
Εάν αυτές οι προκλήσεις δεν αντιμετωπιστούν, σύντομα τα fake news θα κυριαρχήσουν και στη θεραπεία του καρκίνου – βλέπουμε ήδη τις συνέπειες από το αντιεμβολιαστικό κίνημα – και πολλοί ασθενείς θα χάσουν την ευκαιρία να ωφεληθούν από τις μεγάλες προόδους στην ογκολογία οι οποίες έχουν βελτιώσει σημαντικά την πρόγνωση της νόσου.
*Ο δρ. Ευάγγελος Βούλγαρης είναι παθολόγος ογκολόγος, στρατιωτικός ιατρός, διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Τμήματος Χημειοθεραπείας κλινικής «Άνασσα» Βόλου, www.oncoconsult.gr.
