Του Γιάννη Ν. Καλαντζή
Δυο από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Γουντχάουζ, που σχετίζονται με την Ελλάδα, δεν αμφισβητούνται. Το πρώτο, ότι γνώρισε βαθιά την αρχαία ελληνική γραμματεία, παρακολουθώντας με ενθουσιώδη ζήλο τις κλασικές σπουδές φιλολογίας στην Οξφόρδη και το δεύτερο, ότι τον καιρό που έζησε κοντά στους Ελληνες, τους αγάπησε παθιασμένα. Αυτό το πάθος εκφράστηκε με την αγγλόφωνη (δυσεύρετη) έκδοση του βιβλίου του “Φιλέλληνες” τη δεκαετία του ’70, με την τιμή που προσέδωσε στη χώρα μας με τους λόγους, που εκφώνησε μετά τον πόλεμο, ως κοινοβουλευτικό μέλος των Τόρις και, βέβαια, με την μετάφραση (στα αγγλικά), που έκανε ως γνώστης της ελληνικής γλώσσας, του μνημειώδους έργου του φίλου του Παν. Κανελλόπουλου “Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος”.
Ο Γουντχάουζ, ένας από τους πρωταγωνιστές του αγώνα των Ελλήνων εναντίον των γερμανοϊταλικών δυνάμεων, εξέθεσε τον εαυτόν του συχνά σε κίνδυνο, ιδιαίτερα κατά την επιχείρηση της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Ριψοκίνδυνος, όπως και οι άλλοι ξένοι σαμποτέρ και οι Ελληνες αντάρτες, το όνομά του έμεινε στην ιστορία ανεξίτηλο.
Στην Ελλάδα ήρθε πρώτη φορά το 1941, στην ηλικία των 23 ετών. Εντάχθηκε αμέσως στο μικρό βρετανικό σώμα ως ανθυπολοχαγός του πυροβολικού και επιχειρώντας εναντίον των εχθρικών στρατευμάτων, πρωτογνώρισε τις ομορφιές της Ελλάδας και τους κατοίκους της, τους οποίους τους ερωτεύθηκε. Τη δεύτερη φορά μετέβη στη γερμανοκρατούμενη Κρήτη με Αγγλους σαμποτέρ και συνεργάστηκε με τους αντάρτες του νησιού.
Ολόκληρο το σχέδιο της ανατίναξης της γέφυρας αποφασίστηκε με άκρα μυστικότητα και εκτελέστηκε την 25η Νοεμβρίου 1942, αποτέλεσε δε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου την κορυφαία πράξη της Εθνικής Αντίστασης. Ηταν μια κοινή απόφαση της αυτοεξόριστης ελληνικής κυβέρνησης και της βρετανικής στρατιωτικής ηγεσίας για να ανακοπεί ο ανεφοδιασμός της γερμανικής στρατιάς του Ρόμελ από την Ελλάδα στη Βόρεια Αφρική.
Το απόγευμα της 28ης Σεπτεμβρίου τρία αεροπλάνα που απογειώθηκαν από το αγγλοκρατούμενο Κάιρο, είχαν ως επιβάτες δώδεκα σαμποτέρ, οι οποίοι επρόκειτο να πέσουν με αλεξίπτωτα στη Στερεά Ελλάδα, σε εφαρμογή του σχεδίου “Χάρλινγκ”, μια επιχείρηση, αρχηγός της οποίας ήταν ο Εντι Μάγιερς και υπαρχηγός ο ταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ ή Μόντι. Ενα πρόβλημα, όμως, που παρουσιάστηκε την τελευταία στιγμή, δεν επέτρεψε τους Αγγλους να πέσουν εκείνη τη μέρα στο ελληνικό έδαφος. Στην επόμενη προσπάθεια οι αλεξιπτωτιστές κατάφεραν να πέσουν στην περιοχή της Γκιώνας, κοντά στο χωριό Καρούτες της Φωκίδας.
Ο Μάγιερς οργάνωσε την ομάδα του και, προκειμένου να έρθει σε επαφή με τους Ελληνες αντάρτες, διέταξε τον υπαρχηγό του να βρει τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Στη συνάντηση του Αγγλου ταγματάρχη με τον καπετάνιο του ΕΔΕΣ στα Βρουβιανά της Αιτωλοακαρνανίας, ο Ζέρβας δέχτηκε να λάβει μέρος στο εγχείρημα, προσβλέποντας, βέβαια, στη μελλοντική υποστήριξη των συμμάχων. Οπως έχει λεχθεί, μόλις ο Γουντχάουζ αντίκρισε τους αντάρτες, δεν μπόρεσε να κρύψει την απογοήτευσή του από την κακή εμφάνισή τους και τον ελλιπή οπλισμό τους. Ο Ζέρβας μόλις αντιλήφθηκε τη γκριμάτσα του Αγγλου απάντησε με τη φράση: «Δεν κάνει η εμφάνιση τους αγωνιστές. Τους αγωνιστές τους κάνει η ψυχή!».
Στις 13 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε η ιστορική συνάντηση του Ζέρβα με τον Αρη Βελουχιώτη και στις 20 έγινε από τους αντάρτες του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ η αναγνώριση της περιοχής, όπου δεσπόζει η γέφυρα του Γοργοποτάμου. Στη σύσκεψη της 22ας Νοεμβρίου, στην τοποθεσία Καλύβια καταστρώθηκε το τελικό σχέδιο και η επιχείρηση ορίστηκε για το βράδυ της 25ης. Εκείνες τις θεοσκότεινες ώρες, η γέφυρα φάνταζε τεράστια και απόκοσμη μέσα στην ομίχλη και το χιονόνερο.
Τη φρουρά της αποτελούσαν 100, περίπου, Ιταλοί και 3-4 Γερμανοί, οπλισμένοι με βαρύ οπλισμό. Η ομάδα των σαμποτέρ, 86 αντάρτες του ΕΛΑΣ, 52 αντάρτες του ΕΔΕΣ και 14 Αγγλοι και Νεοζηλανδοί, άρχισε την επίθεση μια ώρα πριν τα μεσάνυχτα, στις 11.07΄. Η φρουρά στο ένα άκρο της γέφυρας εξουδετερώθηκε αμέσως από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, όμως οι άνδρες του Ζέρβα καθυστέρησαν μέχρι να καταλάβουν το άλλο άκρο. Στις 1.30΄, η περιοχή τραντάχθηκε από τον εκκωφαντικό θόρυβο των εκρηκτικών. “Καπετάνιε, τελειώσαμε”, είπε ο Νικηφόρος και η νύχτα φωτίστηκε από τρεις πράσινες φωτοβολίδες.
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου υπήρξε βαρύτατο πλήγμα για τον Αξονα, γιατί με την καταστροφή της διακόπηκε ο ανεφοδιασμός των γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Αφρική (η διακοπή κράτησε πλέον των τριών μηνών), μια δυσάρεστη εξέλιξη, που μείωσε την πολεμική ισχύ και άλλαξε την πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων υπέρ των συμμαχικών δυνάμεων. Το κατόρθωμα των Ελλήνων ανταρτών και των ξένων σαμποτέρ προκάλεσε το θαυμασμό της κατεχόμενης Ευρώπης. Ο Γουντχάουζ έκανε την εξής δήλωση: “Χωρίς Ζέρβα δεν γινόταν (η ανατίναξη), αλλά χωρίς Αρη δεν πετύχαινε”. Ο φιλόσοφος και σπουδαίος ηγέτης της Δεξιάς παράταξης Π. Κανελλόπουλος, είπε: “Aνδρες σαν τον Βελουχιώτη είναι ζήτημα να γεννιέται ένας κάθε 100 χρόνια”. Σε αντίποινα οι κατακτητές εκτέλεσαν στο χώρο της κατεστραμμένης γέφυρας 19 Ελληνες πατριώτες και 3 στα Καστέλια της Γραβιάς. Η γέφυρα, μήκους 211 μέτρων και ύψους 30, ανακατασκευάστηκε το 1948 και χρησιμοποιήθηκε ξανά.
Στη συνείδηση του κόσμου ο Γοργοπόταμος έγινε συνώνυμος της Εθνικής Αντίστασης και η 25η Νοεμβρίου καθιερώθηκε, από το 1982, επίσημη ημέρα του εορτασμού της Κάθε χρόνο, όπως έγινε πριν λίγες μέρες, συγκεντρώνονται εκεί οι αντιστασιακές οργανώσεις και εκπρόσωποι της πολιτείας να τιμήσουν τους νεκρούς της επιχείρησης, ένας κοινός εορτασμός, που υπενθυμίζει, ότι με τη σύμπνοια και τη συνεργασία οι Ελληνες πετυχαίνουν τα ακατόρθωτα.
Ο Κρις Γουντχάουζ, παραμένοντας στην Ελλάδα, κατάφερε στις 29 Φεβρουαρίου 1944, παρά το νεαρόν της ηλικίας του, να συντονίσει τη συνάντηση αντιπροσωπειών των δυο ανταρτικών δυνάμεων στη γέφυρα της Πλάκας, στην Ηπειρο, όπου υπέγραψε για λογαριασμό της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής (ΒΣΑ) την “Ανακωχή της Πλάκας”, η οποία τερμάτισε τις εχθροπραξίες ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ, δυστυχώς προσωρινά.
Την ίδια χρονιά θέλησε να συναντηθεί με τον Τσόρτσιλ να τον ενημερώσει για την πολιτική και στρατιωτική κατάσταση στην Ελλάδα. Προηγουμένως θεώρησε καθήκον του να συζητήσει τα διάφορα προβλήματα με τον Αντονι Ιντεν, τον υπουργό Εξωτερικών. Συμφώνησε ο υπουργός να τον δεχθεί, αλλά τον παρακάλεσε, ερχόμενος στο εξοχικό του σπίτι, να φέρει με το αυτοκίνητό του τη βαφτισιμιά του, τη χήρα κόμισσα του Erne.
Στην Μπελγκράβια, την αριστοκρατική συνοικία του Λονδίνου, συνάντησε μια νεαρή κυρία, περιτριγυρισμένη με αρκετές βαλίτσες. Νομίζοντας ότι πρόκειται για τη βοηθό της κόμισσας, τη βοήθησε να τακτοποιήσει τις αποσκευές στο αυτοκίνητό του και μετά κάθισαν και οι δυο στις μπροστινές θέσεις, αναμένοντας τη βαφτισιμιά του υπουργού.
– Τι περιμένουμε; τον ρώτησε η γυναίκα.
-Την κόμισσα…
Εκείνη χαμογέλασε γλυκά και του είπε:
-Μα εγώ είμαι η κόμισσα…
Ετσι γνώρισε και αγάπησε ο νεαρός αξιωματικός τη μέλλουσα σύζυγό του, την οποία παντρεύτηκε στην ηλικία των 26 ετών, ενώ εκείνη ήταν 36, δέκα χρόνια μεγαλύτερή του. Εζησαν μαζί όσο διήρκεσε η ζωή του Κρις και απέκτησαν τρία παιδιά.
Μετά την Απελευθέρωση ο Γουντχάουζ πολιτεύθηκε στην Αγγλία και εξελέγη βουλευτής του Συντηρητικού Κόμματος. Δεν υπήρξε μόνο ένας φιλέλληνας πολεμιστής, ήταν και λόγιος, μια πολυσχιδής προσωπικότητα με πολύ καλές σπουδές, που τον βοήθησαν στο ιστορικό, διδακτικό, συγγραφικό και πολιτικό έργο.
Αφιέρωσε τη συγγραφική του ιδιότητα στην Ελλάδα, κάτι που αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην Ευρώπη. Ανάμεσα στα άλλα έγραψε βιογραφία για τον Κων. Καραμανλή και για τη “Δικτατορία των Συνταγματαρχών”, μια εκπληκτική μελέτη για την επτάχρονη Δικτατορία. Στο “Μήλο της Εριδος” (1948) εξιστορεί την κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο πόλεμο των Ελλήνων με εντυπωσιακή αμεροληψία και επιστημονική αρτιότητα.
Ο Κρίστοφερ Μόνταγκιου Γουντχάουζ, 5ος βαρόνος του Τέρινγκτον, ανήκει σε μια ξεχωριστή γενιά ανθρώπων. Γεννήθηκε το 1917 και έφυγε από τη ζωή στις 13 Φεβρουαρίου 2001. Οπως δήλωσε ο γιος του, ο λόρδος Τέρινγκτον :“Για να καταλάβετε πόσο αγαπούσε την πατρίδα σας, οι τελευταίες λέξεις του προς τις νοσοκόμες πριν πεθάνει ήταν “Eλλάς! Ελλάς!”…
