Του Θωμά Στραβέλη, συγγραφέα – πανεπιστημιακού
Όλα τα ζώα, εκτός από τον άνθρωπο, γνωρίζουν ότι βασικός σκοπός της ζωής είναι η απόλαυση – ένα παιχνίδι καθημερινής απόλαυσης. Γι αυτό, carpediem! (Άδραξε τη μέρα!). Διασκέδασε, όσο ζεις. Απόλαυσε την κάθε στιγμή. Ζήσε μία ζωή γεμάτη. Σκέψου ότι είναι μικρή η ζωή. Απόλαυσέ τη μέχρι το τέλος. Βρες την έκσταση! Και μόνο η αίσθηση ότι ζεις, αρκεί. Αυτό είναι και η αληθινή χαρά, που σφύζει μέσα μας διαρκώς! Εκμεταλλεύσου στο έπακρο ό,τι σου δίνει η ζωή. Γιατί είναι πιο αργά απ’ ό,τι νομίζεις. Το ταξίδι είναι μικρό, κι όσο είσαι ζωντανός, ζήσε το! Άλλωστε, μας απορροφά τόσο πολύ το θαύμα τής γης, η ζωή πάνω στη φλούδα της, και δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε παράδεισους κι αγγέλους. Έχουμε αρκετά, που μας φτάνουν. Γι αυτό, ας ξεκινήσουμε το ταξίδι, το εκπληκτικό τούτο ταξίδι, που θα κάνουμε, όταν τελειώσουμε όλες μας τις δουλειές… Σκέψεις, κυρίως των ευδαιμονιστών!
Δεν χρειάζεται, ωστόσο, να παριστάνουμε τουςφιλοσόφους, αλλά νομίζω ότι, όσο είμαστε ζωντανοί, πρέπει να κουνάμε χέρια και πόδια, να στριφογυρίζουμε, γιατί η ζωή είναι το άκρονάωτον του θανάτου. Γι αυτό, πρέπει τουλάχιστον να σκεφτόμαστε φωναχτά και πολύφωνα, αλλιώς δεν είμαστε ζωντανοί.
Μία κρατούμενη του Άουσβιτς είπε: «Όλοι ζούμε προσπαθώντας να είμαστε ευτυχισμένοι. Η ζωή όλων μας είναι διαφορετική. Κι όμως τόσο ίδια!». Η Αμερικανίδα συγγραφέας και καθηγήτρια, τυφλή και κωφή, δήλωσε, κάποτε: «Η ζωή είναι μία παράτολμη περιπέτεια ή ένα τίποτα». Κι ο Πλούταρχος, συγγραφέας, ιστορικός και φιλόσοφος, επισημαίνει: «Ολόκληρη η ζωή τού ανθρώπου είναι μονάχα μία στιγμή, γι αυτό ας την απολαμβάνουμε, όσο κρατάει, κι ας μη την σπαταλάμε άσκοπα».
Μία στιγμή, λοιπόν, η ζωή τού ανθρώπου, μονάχα μία στιγμή μέσα στην αιωνιότητα, αλλά πώς να τη βρούμε, χαμένοι, καθώς είμαστε, αλλά και διχασμένοι μεταξύ τού «θέλω» και του «πρέπει». Προσωπικά, λυπάμαι τους ανθρώπους, που χωρίζουν τη ζωή σε «θέλω» και σε «πρέπει». – Φίλοι μου, αφού είμαστε εδώ για τόσο λίγο, διαλέξτε το «θέλω» και βάλτε ως σκοπό τής ζωής την ίδια τη ζωή, που δίνει νόημα και πληρότητα στη διάδοση της ευτυχίας, μιας ευτυχίας, όμως, που δεν αποτελεί το μέσον για κάποιο επίτευγμα, αλλά που είναι η ίδια επίτευγμα και στόχος. Που είναι αυτοσκοπός.
Πως, όμως, μετράει κανείς την επιτυχία αυτού του αυτοσκοπού; Γελώντας, συχνά και πολύ, κερδίζοντας το σεβασμό και τον θαυμασμό των έξυπνων ανθρώπων και την αγάπη των παιδιών, απολαμβάνοντας την εκτίμηση των έντιμων επικριτών και υπομένοντας την προδοσία των κακών φίλων. Και, τέλος, εκτιμώντας το κάλλος.
Στο σημείο αυτό, πρέπει να τονιστεί ότι η ζωή δεν έχει νόημα, εκτός από αυτό που της δίνει ο καθένας μας, όταν ξεδιπλώνει τις δυνάμεις του και ζει πραγματικά. Το να λέμε πως η ζωή είναι δυσνόητη, σημαίνει πως το νόημά της είναι ασαφές και ως τέτοιο πρέπει διαρκώς να το ορίζουμε και να το επαναπροσδιορίζουμε. Από την άλλη, εφόσον ο άνθρωπος αναζητά διαρκώς την τάξη, τη γαλήνη και την ασφάλεια, αυτό, από τη μεριά του, σημαίνει πως μπορεί, μέσα από έναν καθημερινό αγώνα, να βρει κάποιο νόημα, ακόμα κι αν απορρίπτει, ως μη έχον νόημα, το ίδιο το ερώτημα για το νόημά της. Αλλά, δεν έρχεται, κάποτε, η στιγμή τής πιο βαθιάς αμφιβολίας, που γεννάει μέσα μας νέες ελπίδες; Ίσως η απόγνωση να είναι, τελικά, το χώμα, που τρέφει την ανθρώπινη ελπίδα. Ίσως, όμως, να μη βρούμε ποτέ νόημα στη ζωή, αν δεν έχουμε προηγουμένως νιώσει τον παραλογισμό της.
Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους είναι αργοκίνητη. Βέβαια, δεν είμαστε φτιαγμένοι για να παραμείνουμε σ’ ένα πρωτόγονο στάδιο, όπως ακριβώς και ο γυρίνος, που δεν είναι προορισμένος να μείνει για πάντα γυρίνος. Η εξέλιξη είναι μονόδρομος: Για παράδειγμα, όταν τα πρώτα υδρόβια πλάσματα προχώρησαν στη στεριά, άφηναν πίσω τους τα σπάραχνα για ν’ αναπτύξουν πνεύμονες. Σήμερα, δεν μπορούμε να συλλάβουμε τη μελλοντική μας εξέλιξη, όπως κι εκείνα τα ψάρια, που δεν μπορούσαν να φανταστούν τη ζωή στη στεριά…
Το πνεύμα μας είναι «πεπερασμένο». Αλλά, ακόμα και μέσα σ’ αυτά τα όρια, οι δυνατότητες που μας περιβάλλουν είναι απεριόριστες και σκοπός τής ζωής είναι να αδράξουμε όσες περισσότερες μπορούμε. Από την άλλη, ξέρουμε πως κανένας δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, δεν πρέπει καν να το προσπαθήσει. Η ουσία τήςζωής είναι να πηγαίνεις μπροστά, κι αυτό είναι μονόδρομος. Το κακό είναι ότι ο χρονικός περιορισμός τήςζωής δεν επιτρέπει την πλήρη κατανόησή της. Ωστόσο, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθούμε να έχουμε (και ν’ απολαμβάνουμε) πνευματική ισορροπία, δύναμη και έμπνευση, με το δεδομένο πως βάζουμε κι εμείς ένα λιθαράκι για την εκπλήρωση ενός υψηλού στόχου και πως οι πράξεις μας δεν είναι, τελικά, μάταιες. Όλοι θέλουμε η δουλειά μας να είναι αποτελεσματική. Όλοι θέλουμε να φτάνουμε γρήγορα στο στόχο μας. Στην ουσία, όμως, ακόμα και το αποτέλεσμα των πράξεών μας, δεν μας απασχολεί τόσο πολύ. Η ίδια η δράση, αν είμαστε σίγουροι ότι είναι ορθή, μας δίνει απέραντη ευχαρίστηση, ξέροντας πια πως η ζωή δεν είναι μόνο σκέψεις. Είναι και πράξεις αναμόρφωσης και καταξίωσης του κόσμου. Η ζωή δεν ολοκληρώνεται, αν δεν έχουμε ένα στόχο μεγαλύτερο από μας!
Στην πραγματικότητα, δεν γνωρίζουμε το πώς φαινόμαστε μέσα στον κόσμο. Βλέπουμε τον εαυτό μας μονάχα σαν ένα παιδί, που παίζει στην παραλία. Εκεί, μας αποσπά την προσοχή, πότε ένα λείο βότσαλο, πότε μία όμορφη βαρκαρόλα, ενώ ο μεγάλος ωκεανός τής αλήθειας κυματίζει μπροστά μας ανεξερεύνητος… Όταν, λοιπόν, εξετάζουμε τα πράγματα προσεκτικά, δε βρίσκουμε ούτε ένα χαρακτηριστικό, που να ξεχωρίζει με σαφήνεια την κατάσταση της εγρήγορσης από το όνειρο. Πώς, επομένως, μπορείς να είσαι βέβαιος ότι ολόκληρη η ζωή μας δεν είναι παρά ένα όνειρο, που αρχίζει, κάθε μέρα. Κι ανπιστέψουμε πως η ζωή αξίζει, η πίστη μας αυτή θα βοηθήσει, τελικά, το όνειρο να γίνει πραγματικότητα!
