Της Ελενας Αντωνοπούλου
Mε αφορμή την έρευνα που έχει ξεκινήσει ο πανεπιστημιακός κ. Αλέξανδρος Καπανιάρης για τους Μαγνησιώτες στην Αίγυπτο ενδιαφέρον αποτελεί να κάνουμε μια μικρή αναφορά στο ελληνικό στοιχείο. Το 2015 είχε μιλήσει στη φιλόξενη αίθουσα της Εξωραϊστικής ο π. υπουργός κ. Ανδρέας Ζαΐμης που είναι σήμερα πρόεδρος των φίλων της λέσχης Αλεξανδρείας, για την παρουσία του ελληνικού στοιχείου εκεί και είχαμε ακούσει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τον ελληνισμό.
Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, η παρουσία του ελληνικού στοιχείου της Αλεξάνδρειας ήταν αρκετά έντονη. Από τα 200.000 άτομα που αριθμούσαν οι ξένες παροικίες της πόλης, οι 150.000 ήταν Ελληνες. Σήμερα, το ελληνικό στοιχείο της Αλεξάνδρειας, που για αιώνες άκμαζε σε όλους τους τομείς της αιγυπτιακής κοινωνίας, έχει δυστυχώς συρρικνωθεί απελπιστικά. Η ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας μετρά μόλις 600 μέλη, τα οποία κρατάνε τις Θερμοπύλες του ελληνισμού στην περιοχή. Πρόκειται για τις τελευταίες ζωντανές μαρτυρίες μιας λαμπρής ιστορικής περιόδου του ελληνισμού που βαδίζει δυστυχώς στη δύση της.
Στην Αλεξάνδρεια, οι συνειδητοί Ελληνες ταξιδευτές έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν αξιόλογες μαρτυρίες του πρόσφατου ελληνικού παρελθόντος. Η κατοικία του Καβάφη (το σπίτι όπου έζησε ο Αλεξανδρινός ποιητής τα τελευταία 35 χρόνια της ζωής του), το Ελληνικό Ορθόδοξο Πατριαρχείο, ο ορθόδοξος ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, το παλιό ζαχαροπλαστείο «Αθηναίος», το art deco cafe «Le Trianon» και το εστιατόριο θαλασσινών γεύσεων «Greek Club» (δίπλα στο φρούριο Qaitbey) βρίσκονται διάσπαρτα σε διάφορα σημεία της πόλης και υπενθυμίζουν την ελληνική ομορφιά που χάθηκε, το μακραίωνο ελληνικό πολιτισμικό στοιχείο που ξεριζώθηκε.
Δεν είναι μόνο η τεράστια ελληνική επιγραφή στην είσοδο της πόλης που γράφει «Αλεξάνδρεια» στα ελληνικά, η παρουσία του Κωνσταντίνου Καβάφη και της Πηνελόπης Δέλτα και τα δυο τεράστια αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ένα στην κεντρικότερη πλατεία της πόλης και το άλλο έξω από τη νέα βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Το ελληνικό στοιχείο στην πόλη ξεφεύγει από την απαρίθμηση των αρχαίων μνημείων και διευρύνεται σε μια αίσθηση που σε ακολουθεί παντού.
Αλλωστε, ήταν ο γιος του Ήλιου, ο Ισκαντάρ ελ Ακμπάρ, ο ’
«δικός μας» Μέγας Αλέξανδρος αυτός ο οποίος ίδρυσε την πόλη. Σύμφωνα με την παράδοση, χάραξε τα όρια με αλεύρι και ζήτησε από τους μηχανικούς του να κτίσουν μία πόλη. «…Εδώ θα κτίσουμε μία μεγάλη πόλη, εδώ τα μνημεία, εδώ τους δρόμους, εδώ τους ναούς. Κι εκεί θα καίει μέρα-νύχτα μια φωτιά που θα οδηγεί τα καράβια από την Ελλάδα στην Αίγυπτο». Για να διακρίνεται από τις υπόλοιπες 31 πόλεις που δημιούργησε και ονομάτισε ο Έλληνας στρατηλάτης, έγινε γνωστή ως Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και σήμερα ονομάζεται Iskanderia. Πολλοί Έλληνες έχουν καταγωγή από Αλεξάνδρεια, καθώς στη δεκαετία του 1950 υπέστησαν ξεριζωμό, μετά την ’επανάσταση’ του Νάσερ, όταν μαζί με τον βασιλιά, έδιωξε και τους ξένους.
Εκεί μεγαλούργησαν μεταξύ άλλων, ο Μιχαήλ Τοσίτσας, ο Εμμανουήλ Μπενάκης, ο Στέφανος Ζιζίνιας, ο Γεώργιος Αβέρωφ αλλά και ο Κωνσταντίνος Καβάφης…
Θα ήθελα ολόκληρες σελίδες για να περιγράψω την παρουσία των Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια γιατί και οι ιστορικοί τη χωρίζουν σε 4 περιόδους.
Και από την περιοχή μας μεγαλούργησαν οικογένειες στην Αίγυπτο και στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια, κυρίως Πηλιορείτες έμποροι με κυριότερη φυσικά την οικογένεια των Καρτάληδων.
Οσον αφορά στον όρο βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας εννοείται η αρχαία βιβλιοθήκη της πόλης της Αλεξάνδρειας, στην Αίγυπτο, η οποία ιδρύθηκε στην ελληνιστική εποχή επί διακυβέρνησης Πτολεμαίου Α’, του επονομαζόμενου Σωτήρος, με την παρότρυνση του Δημήτριου Φαληρέα, και έγινε το εκδοτικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου, υποσκελίζοντας ως προς τον πλούτο των χειρογράφων της κάθε άλλη γνωστή βιβλιοθήκη της εποχής της και του παρελθόντος. Η συνέχεια είναι γνωστή με την καταστροφή της βιβλιοθήκης. Περιμένουμε με αγωνία και ενδιαφέρον την έρευνα του Αλ. Καπανιάρη για να μάθουμε πολλά και άγνωστα σε εμάς.
