Του Δημήτρη Χρυσόπουλου, φιλόλογου
Βρισκόμενοι εν μέσω καλοκαιριού και με τον Αύγουστο να πλησιάζει συνεπάγονται δύο πράγματα για τους μαθητές. Αρχικά, το τέλος των διακοπών πλέον βρίσκεται όλο και πιο κοντά, ενώ παράλληλα αρχίζει και η αντίστροφη μέτρηση για το «αναγκαστικό» ξεκίνημα μιας ακόμη σχολικής χρονιάς. Κάθε χρόνο χιλιάδες μαθητές ξεκινούν την Γ’ λυκείου. Αντικειμενικά, είναι η χρονιά με τη μεγαλύτερη πίεση για τους μαθητές. Πίεση από το σχολείο, πίεση από τους γονείς, πίεση από τον ίδιο τους τον εαυτό, καθώς προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα και να πετύχουν τελικά το στόχο τους.
Το βλέμμα όλων μας είναι πάνω τους. Γονείς, συγγενείς, φίλοι, εκπαιδευτικοί εστιάζουν τις σκέψεις τους επί του μεγάλου γεγονότος: των πανελλαδικών εξετάσεων για την είσοδο των υποψηφίων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι μαθητές και οι μαθήτριες της τρίτης τάξης δεν το ξέρουν απλά και μόνο, το βιώνουν με έντονο, συχνά με δραματικό τρόπο. Δεν βιώνουν μόνο τη δική τους προσπάθεια και αγωνία, βιώνουν προσδοκίες και όνειρα γονέων. Το μυαλό τους πάει συνέχεια στην ενδεχόμενη αποτυχία, τους βαραίνει η σκιά της αποτυχίας. Η αποτυχία απλώνεται στην αγωνία των παιδιών ακόμα και όταν δεν τεκμηριώνεται ότι το παιδί πρέπει να ανησυχεί. Και οι καλοί, οι άριστοι μαθητές γεύονται και αυτοί έναν προοιμιακό Γολγοθά που εν τοις πράγμασι δεν θα τον περάσουν!
Φοιτούν σε δύο σχολεία, το κανονικό και το φροντιστήριο. Προσπαθούν να διαβάζουν και για τα δύο. Προσπαθούν να ανταποκριθούν ακόμα και σε ό,τι δεν θα είναι στην κρίσιμη περίοδο των εξετάσεων· υπάρχει και το απολυτήριο του λυκείου. Στριμώχνουν το χρόνο του ύπνου τους, εξουθενώνονται, δεν έχουν φυσικές δυνάμεις, εξαντλούν την πνευματική τους διαύγεια, εξουθενώνονται ψυχικά. Στιγμές – στιγμές νιώθουν ότι δεν θυμούνται τίποτα· το άγχος έχει σκεπάσει το κατακτημένο μαθησιακό πεδίο, εμφανίζεται η σκιά της στενοχώριας, ότι δεν πάω καλά, δεν θα τα καταφέρω.
Αλλά γιατί η όλη δραματοποίηση; Δεν είναι πλέον οι παλιότερες εποχές, όπου η εισαγωγή στο πανεπιστήμιο σήμαινε και σίγουρη επαγγελματική προοπτική. Τώρα η ανεργία βαραίνει και τους πτυχιούχους σχεδόν στον ίδιο βαθμό όπως και στους άλλους νέους. Τώρα ένα μεγάλο ποσοστό φοιτητών και σπουδαστών εγκαταλείπει για διάφορους λόγους τις σπουδές του. Τώρα η επιτυχία για μια καλή επαγγελματική εξέλιξη θα βασιστεί στο τι θα κάνουμε μετά το πτυχίο, σε νέα πρόσθετα προσόντα.
Οι περισσότεροι τελειόφοιτοι εγκλωβίζονται για το μεγαλύτερο μέρος της χρονιάς σε ένα απαιτητικό πρόγραμμα διαβάσματος. Ένας μαθητής τρίτης λυκείου παρακολουθεί κατά μέσο όρο 11 ώρες μαθημάτων σε φροντιστήρια εβδομαδιαίως. Στα φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης που λειτουργούν στη χώρα η εξεταστέα ύλη συνήθως έχει καλυφθεί από τον Ιανουάριο. Έπειτα ξεκινούν διαδοχικές επαναλήψεις και διαγωνίσματα. Τους τελευταίους δύο μήνες προ των πανελλαδικών αυτές οι ώρες συνήθως αυξάνονται και εάν προστεθούν οι διδακτικές ώρες του σχολείου αλλά και αυτές του διαβάσματος στο σπίτι, απομένει ελάχιστος ελεύθερος χρόνος και η πίεση μεγαλώνει.
Σε κάθε περίπτωση το άγχος των εισαγωγικών εξετάσεων, όταν βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο, βοηθά στην επίτευξη υψηλών επιδόσεων και παρέχει τη δυνατότητα στα άτομα να αναπτύξουν μηχανισμούς αντίστασης, έτσι ώστε να μπορούν να αντέξουν σε μελλοντικές καταστάσεις. Σε αυξημένο βαθμό, όμως, το άγχος έχει αρνητικές επιδράσεις τόσο στην ψυχική υγεία όσο και στην ίδια την απόδοση των μαθητών. Υπογραμμίζεται πάντως ότι, σύμφωνα με όσα έχουν δείξει έρευνες που έγιναν κατά καιρούς, μεγαλύτερο βαθμό άγχους εμφανίζουν άτομα που δεν έχουν καλή αυτοεικόνα, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα, στερούνται αυτοπεποίθησης και έχουν χαμηλή ικανότητα εργασίας κάτω από συνθήκες πίεσης.
Βέβαια, παρότι στα λόγια -οι περισσότεροι- είμαστε άριστοι, όταν έρχεται η ώρα των πράξεων επινοούμε κάθε είδους δικαιολογία ώστε να αποφύγουμε όλα εκείνα που θα βοηθούσαν στο να συντελεστεί μία πιο ομαλή διαδικασία για όλους, μια διαδικασία που δεν θα είναι προϊόν απομνημόνευσης και μηχανή παραγωγής άγχους, αλλά ένα ποιοτικό προϊόν πραγματικής παιδείας.
Από τη στιγμή λοιπόν που ως λαός και ως χώρα ζούμε μια πρωτόγνωρη για τα μεταπολιτευτικά χρονικά κρίση, οφείλουμε να ξαναδούμε τις θεμελιώδεις λειτουργίες των κύριων θεσμών της κοινωνίας μας. Οφείλουμε να ξαναδούμε το ρόλο του σχολείου, να ξαναδούμε το ρόλο της αγωγής. Όσο συρρικνώνουμε τη συζήτηση στα δήθεν επίμαχα σημεία, στο σύστημα πρόσβασης, στα επιμέρους και στα εξωτερικά στοιχεία του εκπαιδευτικού συστήματος και όχι στα ουσιώδη, απλώς διαιωνίζουμε το εκπαιδευτικό πρόβλημα.
Το κύριο εκπαιδευτικό πρόβλημα δεν οριοθετείται στα τεχνικά χαρακτηριστικά του ούτε στις υποδομές του σχολικού συστήματος. Το κύριο εκπαιδευτικό πρόβλημα εντοπίζεται στην έννοια της διαπαιδαγώγησης, στο περιεχόμενο και στο αξιακό πεδίο της μόρφωσης και της μάθησης. Όσο αυτά δεν τίθενται καν στην ατζέντα συζήτησης, μοιραίοι και άβουλοι θα παρακολουθούμε τα αδιέξοδα και θα βλέπουμε τους μαθητές να δοκιμάζονται σε ένα σκληρό πεδίο χωρίς νόημα.
Και ας μην ξεχνάμε: Αυτό που μετράει δεν είναι η επιθυμία μας για να νικήσουμε και να πετύχουμε. Όλοι μας έχουμε τέτοιες επιθυμίες άλλωστε. Αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι η αποφασιστικότητά μας να δουλέψουμε σκληρά για να εκπληρώσουμε τις επιθυμίες μας και κατά συνέπεια να πετύχουμε!
