ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Ο Ζ ξαναΖΕΙ στο Μουσικό Θέατρο

ο-ζ-ξαναζει-στο-μουσικό-θέατρο-25261

Η δολοφονία του βουλευτή Γρηγ. Λαμπράκη και οι πολιτικές επιπτώσεις της

Του Σταμούλη Μαλικέντζου

Το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρύματος ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής παρουσίασε σε παγκόσμια πρώτη εκτέλεση την όπερα Ζ, βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού σε μουσική σύνθεση του Μηνά Μπορμπουδάκη, με λιμπρέτο του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου και σκηνογραφία της Εύας Μανιδάκη (διδάσκουσας στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας). Στη διανομή των ηθοποιών συμμετέχει και η μεσόφωνος Βασιλική Κατσουπάκη που ζει για μεγάλα χρονικά διαστήματα στο Βόλο.

Για όσους ζήσαμε τα συνταρακτικά γεγονότα της δολοφονίας στις 22-27 Μαΐου 1963 του βουλευτή κήρυκα της ΕΙΡΗΝΗΣ Γρηγόρη Λαμπράκη, υφηγητή στην έδρα Μαιευτικής και Γυναικολογίας, αθλητή στο άλμα εις μήκος (δέκα φορές Βαλκανιονίκης και επί 23 χρόνια με πανελλήνιο ρεκόρ αγωνίσματος), αλλά και για όσους γνωρίζουν την πρόσφατη Ιστορία μας, (ή την αγνοούν ή δεν επιθυμούν να την θυμούνται) θα παρακολουθήσουμε τα δραματικά γεγονότα μέσα από την σκηνική και μουσική παρουσία τους στο ΚΠΙΣΝ.

Το λιμπρέτο της όπερας Ζ βασίζεται στο πολυδιαβασμένο βιβλίο του Β. Βασιλικού, ένα από τα εμβληματικότερα δείγματα πολιτικής γραφής στη χώρα μας. Δημοσιεύτηκε το 1966 (αργότερα απαγορεύτηκε από τη Χούντα), μεταφράστηκε σε περισσότερες από 30 γλώσσες και μεταφέρθηκε με πρωτοφανή διεθνή επιτυχία στο σινεμά από τον Κ. Γαβρά το 1969 με μουσική του Μ. Θεοδωράκη. Η γνωστή κορυφαία συγγραφέας Μαργκαρίτ Ντυράς θα χαρακτηρίσει το βιβλίο του Βασιλικού «αφήγηση σύγχρονη, εξαντλητική, επιβλητική η οποία μας ξεσκεπάζει την πολιτική αλήθεια».

Η λυρική παρουσίαση στην Εναλλακτική Σκηνή του ΚΠΙΣΝ περιγράφει την εξέλιξη των αποτρόπαιων γεγονότων που καθοδηγούνται από τον παρακρατικό μηχανισμό: από την προετοιμασία του φόνου μέχρι το μοιραίο χτύπημα των εκτελεστών από την καρότσα του τρίκυκλου. Η θαρραλέα αναρρίχηση ενός πολίτη μάρτυρα του περιστατικού, που θα παλέψει μαζί τους, θ’ αναδείξει το ανοσιούργημά τους. Θα επακολουθήσει από ακέραιο δικαστή (τον μετέπειτα Πρόεδρο της Δημοκρατίας) η ανάκριση που θα αποκαλύψει τις δράσεις της σκοτεινής και υπόγειας παρακρατικής εξουσίας μέχρι την αναπόφευκτη τιμωρία των φυσικών αυτουργών (τους οποίους αποφυλακίζει αργότερα η Χούντα).

Η λυρική έκφραση του έργου ακολουθεί τα παραπάνω δρώμενα μουσικά και θεατρικά. Η ευρηματική έξοχη σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου και η σκηνογραφία της Εύας Μανιδάκη παρουσιάζουν ένα από τα υπόγεια στέκια της Θεσσαλονίκης της εθνικιστικής παρακρατικής οργάνωσης που συχνάζουν τα μέλη της. Είναι ένα καφενεδάκι που βλέπει στην υπόγεια στοά οικοδομής όπου εμφανίζεται συχνά ο ίδιος ο αρχηγός της Αστυνομίας ένστολος ή με πολιτικά να εποπτεύει, καθοδηγεί και να ορίζει το ρόλο του καθένα από τους εκτελεστές του Γρ. Λαμπράκη όταν θα αποχωρούσε από εκδήλωση που ήταν ομιλητής. Το υπερυψωμένο μικρό διάζωμα στο κέντρο της σκηνής χρησιμοποιείται ως αστυνομικό τμήμα ή ανακριτικό γραφείο ή ιατρείο. Στο πλάι ένα επιπλοποιείο φερέτρων και στο δάπεδο πλήθος ανοιξιάτικων κόκκινων λουλουδιών.

Το έργο κατά βάση ανήκει στο μουσικό θέατρο (είδος που ευδοκίμησε την περίοδο των καλών ημερών των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων του Δ. Βόλου). Κινείται μεταξύ πρόζας, τραγουδιού και μουσικής. Στο μικρό μουσικό σύνολο κυριαρχούν τα πνευστά και οι διακυμάνσεις του ακολουθούν τη δραματουργία. Ο μουσικός συνδυασμός ροκ και αρμονίας ή θορύβου (του ελπιδοφόρου Έλληνα συνθέτη Μ. Μπορμπουδάκη που ζει και εργάζεται στο Μόναχο) δημιουργεί ακούσματα που προσδιορίζουν τα δρώμενα όπως π.χ. το θόρυβο του τρίκυκλου που επιβαίνουν οι εκτελεστές, που δεν βλέπεις, αλλά τα μουσικά όργανα τον δημιουργούν. Μετά την αποτρόπαια πράξη το οργισμένο πλήθος (όλος ο θίασος εκτός των δραστών) θα βροντοφωνάζει μουσικά για τον άδικο θάνατο του Λαμπράκη και την απώλεια της ειρήνης.

Η ευρηματική συχνή εμφάνιση στο υψηλό άκρο της σκηνής ζωντανού του ίδιου του Ζ που μονολογεί σε πεζό λόγο ως επαναστάτης και ασυμβίβαστος οραματιστής να εκφράζει τον συναισθηματικό του κόσμο για την ειρηνική συμβίωση και συχνά επαναλαμβάνει τη φράση: «οι νεκροί δεν μιλούν». Όμως τα λόγια τους ζωντανεύουν και κυκλοφορούν ανάμεσα μας για την επικράτηση της ΕΙΡΗΝΗΣ τόσο μέσα στη χώρα μας όσο και έξω από αυτήν (τόσο επίκαιρη σήμερα).

Δυστυχώς -για να αναφερθούμε στη σύγχρονη Ιστορία μας- με το πρόσχημα του κομμουνιστικού κινδύνου ένταξης της Ελλάδας στο Ανατολικό Μπλόκ (παρά τη Διάσκεψη της Γιάλτας μεταξύ των νικητών του Β’ Παγκοσμίου πολέμου Ρούσβελτ, Τσόρτσιλ και Στάλιν έγινε αποδεκτή η ένταξή μας στη Δύση) η παράταξη των νικητών του Εμφυλίου (Παπάγος και αργότερα Καραμανλής) δεν συμφιλιώθηκε με τους ηττημένους. Πέραν της επιβαλλόμενης αναπόφευκτης τιμωρίας των υπευθύνων ηγεσιών τους, οι ανελέητες διώξεις θα γενικευθούν σε όσους συμμετείχαν στην Αντίσταση, στις οικογένειες, συγγενείς και οπαδούς τους και το μίσος που δέχθηκαν θα κληρονομηθεί στις δυο άμεσες γενιές που ακολούθησαν. Αντί οι νικητές να επιδείξουν μεγαλοφροσύνη και συμφιλίωση επιδόθηκαν στην καταδίωξη και καταρράκωση των ηττημένων. Η ειρήνη δεν θα επιτευχθεί.

Τα κοινωνικά φρονήματα, για προσλήψεις στο Δημόσιο (ακόμη και των καθαριστριών) οι εκτοπίσεις, τα Έκτακτα Στρατοδικεία (με εκτελέσεις), οι φυλακίσεις, ο διαχωρισμός των Ελλήνων, η περιθωριοποίηση των ηττημένων και των οικογενειών τους θα τους ωθήσει στην ανεργία και την ένδεια (ακόμη και οι «συστάσεις» σε ιδιωτικές επιχειρήσεις να απολύουν των «χωρίς κοινωνικά φρονήματα» εργαζομένων) θα συνεχιστούν για μια 10ετία. Η σπορά του μίσους, ο χρωματισμός της Ελλήνων, οι παρακολουθήσεις και το εχθρικό και εκδικητικό κλίμα που καλλιεργείται στην ύπαιθρο και τις επαρχιακές πόλεις θα αναγκάσει τους αντιφρονούντες να εγκαταλείψουν τις εστίες τους προς εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση και θα διαβρώνεται η ειρηνική συμβίωση.

Το αμειβόμενο επάγγελμα των σπιούνων, των καταδοτών, των διαβολέων, των αυτουργών (όπως των εκτελεστών του Λαμπράκη) θα ευδοκιμήσει. Έστω αργά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (ο Μεγάλος αργότερα -μετά την επιστροφή του από την (πε)φωτισμένη Δημοκρατία της Γαλλίας- και όχι ο μικρός, όπως εύστοχα τους χαρακτηρίζει ο «Δρακειώτης» ομότιμος καθηγητής και συγγραφέας Δ. Ψυχογιός) ένα μήνα μετά την αποδεδειγμένη δολοφονία του βουλευτή και ειρηνιστή Λαμπράκη από το παρακράτος θα καταφύγει στο Παρίσι αφού διερωτήθηκε «ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο;»

Η πλήρης αποκάλυψη της ύπαρξης και δραστηριότητας του μηχανισμού του παρακράτους (ακραία μορφή αλλοίωσης των δημοκρατικών θεσμών) και προκειμένου να αποφύγει το ξεκλήρισμα του από την νέα κοινοβουλευτική εξουσία των επερχόμενων εκλογών του Μαΐου 1967, θα προχωρήσει πραξικοπηματικά στην πλήρη κατάληψη της εξουσίας με τους συνταγματάρχες. Θα επικρατήσει το ίδιο μετεμφυλιακό κλίμα των διώξεων και της νέας διαίρεσης των Ελλήνων σε χουντικούς ή μη. Με τον ίδιο προσχηματικό λόγο του κινδύνου η ειρήνη που επαγγέλλεται ο Ζ επί σκηνής του ΚΠΙΣΝ θα εξαερωθεί.

Σήμερα παρά την εύθραυστη ειρηνική συμβίωση, μέσα στα δεινά της οικονομικής κρίσης, επικρατούν ο ρεβανσισμός και η αντεκδίκηση για όσα υπέστησαν οι ανιόντες των σημερινών κυβερνόντων από τους νικητές του Εμφυλίου καθώς και οι νεανικές τους ιδεοληψίες και φαντασιώσεις τις συνέπειες των οποίων βιώνουμε δυστυχώς όλοι μας. Τα κηρύγματα του Ζ κλονίζονται τώρα από την αντίθετη πλευρά με τη δεσπόζουσα εμφυλιοπολεμική πρόθεση: «ή εμείς ή αυτοί». Οι υπόλοιποι Έλληνες πολίτες που πιστεύουν στην ειρηνική συνύπαρξη και δεν είναι ούτε με τους «εμείς» ούτε με τους «αυτούς» παραμένουν μετέωροι και ανήμποροι να αντιδράσουν. Υφίστανται, χρονικά αδικαιολόγητα, τις παράλογες συνέπειες μιας κακής διαχείρισης της μετεμφυλιακής περιόδου από το τότε συντηρητικό πολιτικό φάσμα της Ελληνικής κοινωνίας.

Τα λόγια του Ζ ξαναζούν αλλά δεν ακουμπούν όλους. Η συνύπαρξη και η συμφιλίωση χωρίς αδιέξοδες αντεκδικήσεις και μεθοδευμένους διχασμούς είναι αναγκαίες, ιδιαίτερα τώρα που η ειρήνη κλονίζεται και από εξωτερικούς παράγοντες.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου