Του Κώστα Λιάπη
«Μη εν πολλοίς ολίγα λέγε,
αλλά εν ολίγοις πολλά».
ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ
Αστείρευτη πηγή προσωπικών γνωμικών στοχασμών ο πολυγραφότερος Έλληνας συγγραφέας και Βολιώτης διανοητής της διασποράς Ιάσων Ευαγγέλου. Μια ασταμάτητη παραγωγή σοφού λόγου, που διακρίνεται για τη συντομία, τη σαφήνεια, την κυριολεξία και την ακριβολογία της διατύπωσης και το νοηματικό του βάθος. Λόγος που αναφέρεται και διερευνά με αποφθεγματική – επιγραμματική πυκνότητα και καθαρότητα και χωρίς δογματική ή ιδεολογική δέσμευση, έννοιες που αφορούν φιλοσοφικά, ψυχολογικά, αισθητικά, ηθικά, θρησκευτικά, πολιτικά, πολιτισμικά, αλλά και πρακτικά ζητήματα της καθημερινότητας. Το μεγαλύτερο μέρος απ’ όλο αυτό το γιγάντιο έργο, που συνεχίζεται εδώ και 50 χρόνια με τον γενικό τίτλο «Ψηφίδες Ιδεών» και μ’ ένα σύνολο 12.000 ψηφίδων, είχε εκδοθεί στο διάστημα 1967 – 2003 σε 24 βιβλία – τομίδια. Το ίδιο, συμπληρωμένο συνεχώς και με νεότερες ψηφίδες, έδωσε σε έξι εκδόσεις τον μνημειακό τόμο «Γνωμολογικό Λεξικό εννοιών γενικής παιδείας», η τελευταία απ’ τις οποίες, εκδομένη από το Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού (κατεύθυνση Λογοτεχνίας) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, το 2016 και προλογισμένη από τον Γεώργιο Μπαμπινιώτη, περιέχει 13.800 ψηφίδες ιδεών, κατανεμημένες σε 900 θεματικές ενότητες! Μια επική πνευματική παραγωγή παρόμοια της οποίας, τουλάχιστον σε εννοιολογικό πλάτος και πλήθος προσωπικών ιδεών, δεν νομίζω πως υπήρξε στην ελληνική γραμματολογική ιστορία, αρχαία και νεότερη, από άλλον γνωμολόγο στοχαστή, παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας ασχολήθηκαν μ’ αυτό το είδος γραφής κορυφαία πνευματικά αναστήματα. Κι αναφέρω ενδεικτικά από την αρχαία γραμματολογία τους Όμηρο, Πίνδαρο, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Δημόκριτο, Πλούταρχο, Επίκουρο, Ηράκλειτο, Ιπποκράτη και Μένανδρο κι από τους νεότερους τους Αδαμάντιο Κοραή, Ανδρέα Λασκαράτο, Εμμανουήλ Ροΐδη, Πολύβιο Δημητρακόπουλο, Δημήτριο Καμπούρογλου, Κων/νο Σκόκο, Ηρακλή Αποστολίδη, Δημήτριο Καλογερόπουλο, Νίκο Καζαντζάκη και Κων/νο Τσάτσο.
Και βέβαια θάλεγε κανείς πως μετά από μια τέτοια έκταση κι ένταση πνευματικής παραγωγής στο συγκεκριμένο πνευματικό χώρο, σε συνδυασμό και με την πληθώρα των λοιπών παράλληλων πνευματικών του συγγραφικών έργων και κυρίως στους χώρους του δοκιμιακού πεζού και έμμετρου λόγου, θα ατονούσε κάποια στιγμή το ενδιαφέρον του ανύσταχτου στοχαστή για τον επιγραμματικό γνωμικό λόγο, όπου άλλωστε δεν έχει αφήσει γωνιά και πτυχή της ανθρώπινης βιοτής αφώτιστη. Κι όμως στις 13.800 ψηφίδες του των ετών 1967 – 2015 προστέθηκαν μέσα στη διετία 2016 – 17 άλλες 2.000 νεότερες, που με τίτλο «Ψηφίδες Στοχασμών» κατανέμονται ανά 500 σε τέσσερα τομίδια. Μια εκπληκτικά πλούσια, για το μικρό χρονικό διάστημα που παράχθηκε και εκδόθηκε αλλά και με τα γνωστά εξαίρετα ποιοτικά στοιχεία νέα πνευματική παραγωγή, που θα συνεχιστεί και, κατά τη δήλωση του ίδιου του ακαταπόνητου δημιουργού της, «θ’ απαρτίσει στο μέλλον τον Β΄ τόμο του «Γνωμολογικού Λεξικού»!
Είχα τη χαρά και την ικανοποίηση να παρουσιάσω μέσα στο 2016 απ’ αυτή τη σελίδα τα τρία πρώτα τομίδια της νέας αυτής σειράς των ανεξάντλητων στοχαστικών ψηφίδων του σεβαστού μου φίλου, και να που έχω την ευκαιρία να σας δώσω σήμερα και το τέταρτο, με άλλα 500 εκλεκτά δείγματα (και συχνά …δήγματα) της προσωπικής ανεξάντλητης γνωμολογίας του. Ένα τομίδιο (αφιερωμένο στον Γιάννη Νικολόπουλο), το ίδιο καλαίσθητο σαν τα προηγούμενα, με τη σφραγίδα επίσης των Εκδόσεων «Λεξίτυπον» (Αθήνα 2017, σ. σ. 94). Κι όσο για το περιεχόμενό του, τούτη τη φορά το κύριο βάρος της ανανεωμένης στοχαστικής μανιέρας των επιγραμματικών ψηφίδων του πέφτει στα αποφθέγματα και τους αφορισμούς (χωρίς να λείπουν και οι τύποι των ρητών και γνωμικών). Και βέβαια ανάμεσα στα είδη αυτά, όπως έχει διατυπώσει αλλού και ο ίδιος ο εμπνευστής τους, «δεν υπάρχουν απόλυτα στεγανά χωρίσματα αφού σημασία σε όλες τις περιπτώσεις έχει η συμπυκνωμένη σοφή ιδέα, δηλαδή η γνώμη». Κι όσο για τη δομολογία τούτων των γνωμικών ξεχωρίζουν και στα συγκεκριμένα δείγματα του παρουσιαζόμενου τομιδίου η λακωνική διαπραγμάτευση και η ακριβολογία, η ευστοχία και η φραστική αρτιότητα στη διατύπωσή τους, καθώς η βαθυστόχαστη και συχνά απροσδόκητη ευρηματικότητά τους. Και να μερικά σχετικά παραδείγματα:
* Για να «ξεκλειδώσεις» εννοιολογικά μια λέξη πρέπει να έχεις το δικό της κλειδί. Με αντικλείδι θα την καταστρέψεις.
* Για τις ανοησίες που κάνει ο βλάκας, φταίει η μικρόνοιά του. Για τις ανοησίες που κάνει ο έξυπνος φταίει ο εγωισμός του.
* Στο παρθένο χώμα της αμάθειας μπορείς να φυτέψεις μία γνώση και να ευδοκιμήσει. Στο χώμα της ημιμάθειας άδικα προσπαθείς…
* Γίνε δυνατός όχι για ν’ ανταγωνιστής τον δυνατό, αλλά για ν’ αντιστηρίξεις τον αδύνατο.
* Είναι τόσο χαριτωμένη η θήλεια ύπαρξη, όταν δεν γίνεται θηλιά για το αρσενικό…
* Ο άνθρωπος στον κεραυνό του θανάτου υψώνει αλεξικέραυνο την πίστη στην αθανασία. (Ένα αλεξικέραυνο ακριβοπληρωμένο).
* Ο θάνατος είναι το μέγα πρόβλημα, που τελικά το λύνουμε με δεμένα χέρια…
* Τι θαύμα κι αυτό! Ετούτος ο μικρούλης μας εγκέφαλος να χωράει όλη την οικουμένη – και την ιστορία της!
* Περιφρονούμε την παράδοση. Μα όταν δεν βρίσκουμε πηγές καινούργιες πουθενά, απ’ τα παλιά πηγάδια της παράδοσης αντλούμε.
*Στον έρωτα οι λέξεις πρέπει να είναι έλξεις.
Πολλά και ποικίλα τα θέματα που γονιμοποιούν και σ’ αυτό το τομίδιο την στοχαστική έμπνευση και την ευρηματικότητα του γνωμολόγου συγγραφέα. Ωστόσο μέσα στην πλατιά δειγματολογία των εννοιολογικών θεμάτων του, δεσπόζει και πάλι, όπως και στα προηγούμενα τρία τομίδια αλλά και σε όλο το γνωμολογικό αλλά και λοιπό συγγραφικό έργο του ευαίσθητου δημιουργού, η βασίλισσα έννοια της Αγάπης, που αναντίρρητα αποτελεί την κορυφή των πνευματικών του αξιών. Γι’ αυτό και για μια ακόμα φορά θα κλείσω κι αυτή την αναφορά μου με τα παρακάτω 15 δείγματα, στα οποία η Αγάπη έχει τον κυρίαρχο λόγο και ρόλο:
* Το άλλο όνομα της ζωής είναι Αγάπη.
* Ο εθνικός ύμνος της ζωής, βρίσκεται στο πεντάγραμμο της ΑΓΑΠΗΣ.
* Υπάρχει ένας ορισμός της Αγάπης γραμμένος στο επτάχρωμο ουράνιο τόξο (που νικά τις καταιγίδες της ζωής): Συμπάθεια. Στοργή. Συμπόνια. Φιλία. Ανιδιοτέλεια. Αφοσίωση. Προσφορά.
* Η αγάπη είναι ένα πανέμορφο ευαίσθητο φυτό αειθαλές, ανάμεσα σε πλήθος αγκάθια του μίσους…
* Αγάπη σημαίνει: να φοράς τον χειμώνα ένα μάλλινο χοντρό παλτό ανθρωπιάς – φοδραρισμένο με συμπόνια – και να είσαι έτοιμος να τυλίξεις τον γυμνό…
* Ο άνθρωπος αυξάνεται και ολοκληρώνεται με την αγάπη· μειώνεται και υποβαθμίζεται με το μίσος.
* Τα πουλιά πετούν με τα φτερά· οι άνθρωποι με την αγάπη.
* Η γέννηση της αγάπης είναι ο τοκετός μιας ύπαρξης, που δεν είναι αμέτοχος από ωδίνες (και στη συνέχεια από οδύνες)…
* Τη μεγάλη αγάπη μόνο δακρυσμένη θα τη βρεις…
* Όταν σε δένουν σφιχτά πονάς. Μα όταν δένεσαι σφιχτά με την αγάπη σου ευφραίνεσαι.
* Η αγάπη δεν μιλάει με τα χείλη· φιλάει με τα χείλη…
* Όταν καθρεφτίζεσαι στο μάτι του ανθρώπου που σε αγαπάει, είσαι πάντα ωραίος.
* Ο φόβος σβήνει απ’ την καρδιά την αγάπη… και δε σβήνει τα ίχνη της…
* Ο φόβος, η βία, το «πρέπει», η υποκρισία, η αντιπάθεια, η ανισότητα, η εγωπάθεια, δε γεννούν αγάπη.
* Γιατί διαρκώς μεριμνάτε κι ετοιμάζεστε ν’ αυξήσετε τα εδάφη σας; Λίγο χώμα φτάνει για να φυτέψετε την αγάπη… Κι εκείνη ξέρει να ριζώνει χωρίς σύνορα και να καρπίζει χωρίς εμπόλεμους ιδιοκτήτες…
