ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Το εγκόλπιον του σύγχρονου Αριστερού

το-εγκόλπιον-του-σύγχρονου-αριστερού-464530

Του Απόστολου Ι. Παπατόλια,

Δρ. Συνταγματικού Δικαίου, Μέλος ΑΣΕΠ

Σε μια εποχή που τα ιδεολογικο-πολιτικά μανιφέστα αποτελούν είδος προς εξαφάνιση, το βιβλίο του καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Γιώργου Σωτηρέλη «Ποια Αριστερά – ανιχνεύοντας την προοδευτική ταυτότητα στην Ευρώπη της κρίσης», ξαφνιάζει ευχάριστα με τη θεωρητική συνοχή του, τη μεθοδολογική σαφήνειά του και τη μαχητική υπερασπιστική του διάθεση.

Θα αδικούσαμε, ωστόσο, το συγγραφέα, εάν θεωρούσαμε ότι έρχεται απλώς να εμπλουτίσει με 160 σελίδες το ανθολόγιο των εκδοχών περί Αριστεράς. Πολύ περισσότερο από μια στενά θεωρητική απόπειρα υπεράσπισης μιας σύγχρονης «πλουραλιστικής» Αριστεράς, η συμβολή του Σωτηρέλη γίνεται κατανοητή εφόσον εγγραφεί στη ριζοσπαστική παράδοση των στρατευμένων διανοούμενων, που δεν αρκούνται στην απομόνωση του αναλογίου τους ή στα κλασικά ερευνητικά τους καθήκοντα, αλλά ζυμώνονται με τις προκλήσεις του δημόσιου χώρου και εισέρχονται χωρίς ταλαντεύσεις στην πολιτική αρένα για να τη διαμορφώσουν με τη δύναμη των ιδεών τους. Αυτός ο τύπος διανοούμενου αφουγκράζεται τους παλμούς της εποχής του και πασχίζει να τους μετουσιώσει σε συγκροτημένο ιδεολογικό πρόγραμμα, εξυπηρετώντας ευρύτερα απελευθερωτικά προτάγματα στο πλαίσιο της εκάστοτε συγκυρίας. Οι αδιαμφισβήτητες θεωρητικές, μεθοδολογικές και ιστορικές αρετές του βιβλίου περνούν έτσι σε «δεύτερο πλάνο» μπροστά στην τεράστια χρησιμότητά του ως εργαλείου ιδεολογικο-πολιτικού προσανατολισμού, τόσο για τα δρώντα πολιτικά υποκείμενα όσο και για τους ίδιους τους συνειδητοποιημένους πολίτες, που αναζητούν με αγωνία στέρεα ιδεολογικά σχήματα για να ερμηνεύσουν τον κόσμο και τον εαυτό τους. Με άλλα λόγια, σε μια περίοδο που αριστεροί ψηφοφόροι και αριστερές ηγεσίες στέκουν αμήχανα μπροστά στην κρίση, το βιβλίο παρέχει ένα νέο πειστικό και συνεκτικό αφήγημα, τόσο για την οριοθέτηση των προτεραιοτήτων μιας απελευθερωτικής πολιτικής δράσης όσο και για την αποκρυστάλλωση των κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών που υποστηρίζουν την πραγμάτωσή της.

Για όλα αυτά τα κεντρικά ζητήματα ο Σωτηρέλης σκιαγραφεί συγκεκριμένες, έστω και αδρομερείς, απαντήσεις, χωρίς διστακτικές ματιές, αμφιβολίες ή αμφιθυμίες. Η ιδεολογική πυξίδα είναι στέρεη και χωρίς εσωτερικές αντιφάσεις, κατά το αρχετυπικό παράδειγμα ενός στιβαρού ιδεολογικο-πολιτικού προγράμματος που προορίζεται να δώσει σκληρές μάχες στο πεδίο των ιδεών, με τελικό διακύβευμα την πολιτική ηγεμονία μιας νέας ελκυστικότερης εκδοχής της Αριστεράς.

Ο Σωτηρέλης ανησυχεί όχι μόνο γιατί η Αριστερά σήμερα δεν διαθέτει συγκεκριμένη εναλλακτική οικονομική λύση απέναντι στον καπιταλισμό, αλλά και γιατί στον ιδεολογικό συσχετισμό δυνάμεων την ηγεμονία έχουν αναλάβει οι αντιλήψεις του «αχαλίνωτου καπιταλισμού», της πιο ακραίας δηλαδή και αντιδημοκρατικής πρόσληψης της «ελεύθερης αγοράς», σε συνθήκες ανέλεγκτης παγκοσμιοποίησης της οικονομίας. Απέναντι σε αυτή την απειλητική πραγματικότητα, το αισιόδοξο ανθρωποκεντρικό αφήγημα του συγγραφέα προβάλλει ως ο πυρήνας μιας νέας αριστερής ιδεολογίας, ικανής να εμπνεύσει παραιτημένες κοινωνικές δυνάμεις με προοδευτικές καταβολές ή αναφορές. Αφήγημα βασισμένο στα προτάγματα της ανοιχτής και δημοκρατικής κοινωνίας, της αμφισβήτησης κάθε εξουσιαστικής παρεκτροπής και του ολόπλευρου –άρα και κοινωνικού– αυτοκαθορισμού του ανθρώπου. Πρόκειται για την ιδεολογική ζεύξη της ανοιχτής κοινωνίας των ίσων ευκαιριών, των δικαιωμάτων και της δημοκρατικής συμμετοχής με την «κοινωνική δημοκρατία», του μετασχηματισμού δηλαδή του κοινωνικο-οικονομικού μοντέλου, ώστε να προστατεύονται οι αδύναμοι και να αποτρέπονται η κερδοσκοπία και η σώρευση απεριόριστου πλούτου.

Μοιραία η προβληματική του οράματος εκβάλλει στην ταυτότητα του πολιτικού υποκειμένου της Αριστεράς. Κι εδώ ο Σωτηρέλης εμφανίζεται το ίδιο ξεκάθαρος και κατασταλαγμένος. Η καθαρότητα των περιγραμμάτων συναντάει δημιουργικά την αδογμάτιστη σκέψη, την απαλλαγμένη από στερεότυπα και αγκυλώσεις του παρελθόντος ή τις αυτο-αναφορικές βεβαιότητες των σύγχρονων «αριστερόμετρων» που νοθεύουν την προσήλωση της Αριστεράς στις αρχές της «ανοιχτής κοινωνίας». Οι «θεμιτές εκδοχές» πολιτικής συμπεριφοράς, οι «οικογένειες», ούτως ειπείν, που στεγάζονται στη σύγχρονη έννοια της «πληθυντικής Αριστεράς» είναι η ιστορική σοσιαλδημοκρατία, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπερβεί τις μεταλλάξεις του καθεστωτισμού, του ελιτισμού και του ταξικού συμβιβασμού, το ανανεωτικό ρεύμα του ευρωκομμουνισμού, με τις πλούσιες παρακαταθήκες του, η πολιτική οικολογία, ως ιδιότυπη αριστερή μεταρρυθμιστική δύναμη και, τέλος, η ίδια η σύγχρονη «ριζοσπαστική Αριστερά», υπό την προϋπόθεση ότι θα απαλλαγεί από «παιδικές ασθένειες» και επικίνδυνες μαξιμαλιστικές αυταπάτες, αλλά και θα απεμπλακεί από αμφιλεγόμενες συμμαχίες με αντιδημοκρατικές ή λαϊκιστικές δυνάμεις.

Ο κοινωνικά πολυσυλλεκτικός χαρακτήρας της Νέας Πλουραλιστικής Αριστεράς, ως πολιτικής έκφρασης ενός ευρύτατου συσχετισμού κοινωνικών δυνάμεων (ενός «μπλοκ» των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων με τα δυναμικά ενδιάμεσα στρώματα και τα υγιή παραγωγικά τμήματα του μη ολιγοπωλιακού κεφαλαίου) εναρμονίζεται και με τη στρατηγική των θεμιτών πολιτικών συμμαχιών της, προκειμένου να θωρακίζονται οι άμυνες της ανοικτής και δημοκρατικής κοινωνίας απέναντι στην επέλαση του νεο-συντηρητισμού. Έτσι, παρότι η αυτοδύναμη κατάληψη της εξουσίας αποτελεί πάγιο στρατηγικό στόχο, η πλουραλιστική Αριστερά δεν πρέπει να εμφανίζεται αρνητική σε ευρύτερες συγκλίσεις, ακόμη και με δυνάμεις του πολιτικού κέντρου ή του μετριοπαθούς συντηρητικού χώρου, όταν αυτές κρίνονται απαραίτητες είτε για τη διάσωση των ιστορικών κεκτημένων του πολιτικού φιλελευθερισμού και του Κοινωνικού Κράτους είτε για τη μαχητική υπεράσπιση της Δημοκρατίας είτε για την προάσπιση της προοδευτικής εκδοχής της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης.

Μια τέτοια ευρύχωρη Αριστερά, όχι κατ’ ανάγκην «κυβερνώσα», αλλά «με κυβερνητική προοπτική», που θα υιοθετεί έναν «αδογμάτιστο εκλεκτισμό» στη διαμόρφωση της ιδεολογικής της ταυτότητας, στη συγκρότηση του πολιτικού υποκειμένου της και στη σύμπηξη των κοινωνικο-πολιτικών συμμαχιών της, θα ξαναγίνει μοχλός αφύπνισης και κινητοποίησης των κοινωνιών, ανοίγοντας το δρόμο σε μια νέα προοδευτικότερη διάταξη των δυνάμεων στην εθνική και την ευρωπαϊκή αρένα. Απέναντι στη διατεταγμένη και μονοδρομική ποδηγέτηση των οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων από τα αδιαφανή κέντρα ισχύος του «αχαλίνωτου καπιταλισμού», η Αριστερά έχει το χρέος να ολοκληρώσει το διαφωτιστικό πρόγραμμα και να ξαναφέρει στο προσκήνιο την αισιόδοξη πίστη στην απελευθέρωση του ανθρώπου από όλα τα δεσμά του. Εκεί ακριβώς έγκειται και η διαρκής επικαιρότητα του διαχωρισμού της από τη Δεξιά, η οποία εμφανίζει εγγενώς την τάση να «απολογείται» για την πραγματικότητα, όπως μαρτυρεί σήμερα η έξαρση της ατομικιστικής και οικονομίστικης ιδεολογίας της «παγκοσμιοποίησης», ως ρομφαίας του νεο-συντηρητισμού.

Μέσα από τα ερωτήματα «Γιατί Αριστερά», «Τι είδους Αριστερά», «Πώς και πόσο Αριστερά» και «Μόνο Αριστερά»; ο Σωτηρέλης αναδεικνύει εν κατακλείδι μια νέα πρωτότυπη σύνθεση της σύγχρονης προοδευτικής ταυτότητας με ολοκληρωμένες «χρηστικές» απαντήσεις για τα όρια της αριστερής πολιτικής, τις πολιτικές δυνάμεις που περιλαμβάνει, τις κοινωνικές ομάδες που εκπροσωπεί και τέλος για τις συμμαχίες που οφείλει να επιδιώκει. Το «εγκόλπιο του σύγχρονου Αριστερού» παίρνει έτσι μια ολοκληρωμένη μορφή, ιδεολογικού προγράμματος, έτοιμου να επιστρατευθεί όταν το απαιτήσουν οι ανάγκες. Υπό την έννοια αυτή, το εγχείρημα του συγγραφέα φέρνει στο νου το γνωστό ευφυολόγημα του Γούντυ Άλλεν: «Έχω την απάντηση. Έχει κανείς την ερώτηση;». Ερώτηση που ενδέχεται να υπερβαίνει όσους αυτοπροσδιορίζονται σήμερα ως πολιτικοί φορείς της Αριστεράς…

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου