Του Απ. Δημ. Παπαδούλη
Η χώρα, τα τελευταία επτά χρόνια, βρίσκεται στην περιδίνηση μιας πρωτόγνωρης οικονομικής κρίσης, που έχει πλήξει την ζωή του πολίτη, το οικογενειακό εισόδημα, την προοπτική της εργασίας, την επιχειρηματική και κοινωνική λειτουργία, την ελπίδα της νεολαίας, τους θεσμούς. Οι απώλειες είναι τεράστιες, και το βάρος τους υπονομεύει τα αντανακλαστικά της συντεταγμένης απάντησης στα προβλήματα. Το χειρότερο είναι ότι οι λύσεις αργούν και όσο ο χρόνος θα φεύγει θα μειώνονται και αυτές.
Το ερώτημα βασανιστικό, σχεδόν υπαρξιακό, πιά. Υπάρχουν λύσεις, και αν «ναι» πού βρίσκονται; Ας είμαστε ειλικρινείς: Ένα μέρος τους ορίζεται από δανειστές, οι οποίοι ζητούν μεταρρυθμίσεις, αλλαγές στο παραγωγικό μοντέλο, αξιόπιστη και σύγχρονη Δημόσια Διοίκηση. Δύσκολες αλλά αναγκαίες απαιτήσεις και αναπόφευκτες προσαρμογές. Ένα άλλο, όμως, μέρος τους απαιτεί εσωτερικές διεργασίες, που θα καθορίζουν με συγκεκριμένο τρόπο, τις διαδρομές εξόδου από την κρίση. Και εδώ είναι το μέρος της απάντησης, που μας αφορά όλους. Όχι διαπιστώνοντας τις απώλειες πολέμου που ζούμε, αλλά το πώς αυτό που έχει απομείνει μπορεί να γίνει ελπίδα, που θα εδραιώσει την ανάπτυξη.
Ο ρόλος του κεντρικού κράτους στην διαδικασία αυτή είναι καθοριστικός. Όμως, ο σκληρός πυρήνας της προσπάθειας βρίσκεται στην «πόλη». Και ο λόγος είναι απλός. Όσο η προσπάθεια της χώρας θα αποκτά θετικά αποτελέσματα, η υποχρέωση για διάχυση των ωφελειών θα απευθύνεται στις περιοχές της χώρας, που έχουν την ετοιμότητα να αξιοποιήσουν τα νέα δεδομένα. Δηλαδή, να έχουν εξειδικεύσει τις πολιτικές τους στα ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήματα, ώστε να αντλήσουν, με στοχευμένο τρόπο, επενδυτικούς πόρους.
Προφανώς, αυτό που οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε, είναι ότι η χώρα δεν είναι μία ασαφής έννοια, αλλά ένα άθροισμα περιοχών, που, ανάλογα με τις δυνατότητες και τα χαρακτηριστικά τους, μπορούν ή δεν μπορούν να παίξουν τον ρόλο της «ατμομηχανής», που θα τραβήξειτην ανάπτυξη, προσελκύοντας επενδυτικές ευκαιρίες. Αν ρίξει κανείς μία ματιά στο διεθνές περιβάλλον, θα διαπιστώσει ότι οι πόλεις που προκόβουν και αναπτύσσονται είναι αυτές, που έχουν αποφασίσει την στρατηγική της επόμενης μέρας, επιλέγοντας την σχεδιασμένη εξειδίκευση, ασχέτως αν βρίσκονται στην Κολομβία (Μπογκοτά), στην Φιλανδία (Όσλο), ή στην Βραζιλία (Σάο Πάολο). Τελείως ενδεικτική η αναφορά, αλλά τα κοινά τους χαρακτηριστικά, τα οποία αυτές σχεδίασαν και αποφάσισαν να αξιοποιήσουν, είναι η Αποδοτικότητα, η Ανθεκτικότητα η Ανάπτυξη και η Ζωτικότητα. Αυτά είναι χαρακτηριστικά που έχουν οι έξυπνες και δημιουργικές πόλεις, που αποφάσισαν να ανακτήσουν την ανταγωνιστικότητά τους και να διαφοροποιηθούν, για να παίξουν στο παιγνίδι της ανάπτυξης, αξιοποιώντας δύο βασικά εργαλεία: Την οικονομική ελκυστικότητα και την βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών και του αστικού χώρου.
Να δούμε πού βρισκόμαστε εμείς. Ο Βόλος; Κάνουμε κάτι σχετικό; Έχουμε φροντίσει να δούμε το μέλλον μας μέσα από αυτή την σύγχρονη οπτική; Νομίζω -και μακάρι να κάνω λάθος- ότι αυτά τα πράγματα ουδόλως μας απασχολούν.
- Ο Βόλος έχει ανεργία πολύ πάνω από τον μέσο όρο της χώρας,
- Χάνει συνεχώς θέσεις εργασίας,
- Το εισόδημα σε πολλές οικογένειες συμπολιτών έχει ήδη στερέψει και σε άλλες τόσες ο κίνδυνος της απώλειας είναι κοντά,
- Επιχειρήσεις κλείνουν η μία πίσω από την άλλη,
- Η τελευταία σοβαρή επένδυση έγινε πριν από δέκα χρόνια,
- Η ποιότητα ζωής υποβαθμίζεται συνεχώς,
- Η βιωσιμότητα της πόλης υποχωρεί και ισορροπεί όλο και πιο χαμηλά,
- Η προοπτική για το αύριο είναι άγνωστη γιατί κανείς δεν ασχολείται σοβαρά μαζί της.
Ανατρέπεται εύκολα αυτή η κατάσταση; Όχι. Η πόλη θα συνεχίσει στο ίδιο μοτίβο, όσο θα της λείπει η «ταυτότητα» και η «εικόνα».
Η ταυτότητα έχει να κάνει με το τι πραγματικά είναι η πόλη μας, με το μοναδικό σύνολο των ιδιοτήτων και των αξιών που την καθορίζουν και την χαρακτηρίζουν, σε τι διαφοροποιείται από άλλες, αναδεικνύοντας τα μοναδικά φυσικά, πολιτιστικά και ιστορικά της χαρακτηριστικά. Επιπλέον, έχει να κάνει και με τις αξίες, που είναι συνήθως οι πιο σημαντικές πτυχές για τη διαφοροποίησή της. Έχουμε τέτοια στοιχεία; Πολλά. Όμως, παραμένουν ασύνδετα, πεταμένα αριστερά και δεξιά, αναξιοποίητα, αδύναμα να συντεθούν σε μία στρατηγική εξειδίκευσης. «Λίθοι, πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα».
Όσο για την εικόνα, έχει να κάνει με το πώςφαίνεταιη πόλη ή γίνεται αντιληπτή από την «αγορά» και το κοινό, και στο τι σκέπτονται οι άνθρωποι γι’ αυτή.
Είναι σημαντικό να κάνω μία διάκριση μεταξύ των δύο αυτών εννοιών, δεδομένου ότι υπάρχει συνήθως ένα χάσμα μεταξύ της ταυτότητας της πόλης (η πραγματικότητα του τόπου) και της εικόνας της πόλης (η αντίληψη που έχουμε ή που υπάρχει γύρω από αυτό το μέρος). Η εικόνα της πόλης είναι συχνά πίσω από την ισχύουσα πραγματικότητα. Αυτό οφείλεται είτε στην έλλειψη ουσιαστικής γνώσης σχετικά με την λειτουργία της ή σε κλισέ και στερεότυπα, που συνδέονται με αυτό, ή στο χρόνο. Αυτό συμβαίνει μιας και η πραγματικότητα μιας πόλης μπορεί να αλλάξει γρήγορα κατά την πάροδο του χρόνου, ενώ η αλλαγή στην εικόνα ή στην αντίληψη σχετικά με αυτό το μέρος μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο.
Σε μας, η απουσία ταυτότητας επιχειρείται να καλυφθεί με την επικράτηση της εικόνας «πόλη-πανηγύρι» με λαμπάκια και ρηχή μόστρα. Όχι ότι δεν υπάρχει διεθνής πρακτική ακόμη και από αυτό το μοντέλο πόλης. Αλλά εκεί τα πράγματα γίνονται σοβαρά και παράγουν, τελικά ταυτότητα, και ανάπτυξη. Ρίξτε μία ενδεικτική ματιά στο Εδιμβούργο, στο Άμστερνταμ, στην Ανγκουλέμ, στο Σάλτσμπουργκ κα.
Επιτυχημένες οικονομίες είναι οι εξειδικευμένες οικονομίες. Η εξειδίκευση δημιουργεί την ταυτότητα. Στα καλά παραδείγματα, η δημιουργία ταυτότητας είναι αποτέλεσμα στρατηγικών σχεδιασμών των φορέων ενός τόπου και έχουν μετρήσιμα αποτελέσματα. Σήμερα η κοινωνία και η οικονομία της γνώσης, αναδεικνύουν ένα νέο είδος ταυτότητας πόλης. Την έξυπνη πόλη. Οι τόποι που επιτυχημένα υιοθετούν το όραμα του Smart έχουν συνήθως ισχυρό οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και ευρυζωνικές υποδομές. Δημιουργούν με αυτό τον τρόπο ένα αποτελεσματικό οικοσύστημα γνώσης και καινοτομίας, με επίδραση σε όλους τους τομείς της ζωής των πολιτών τους.
Εμείς τί κάνουμε; Αλήθεια, κάνουμε κάτι άλλο εκτός από το να ανακυκλώνουμε εύκολες έως και θεαματικές αλλά «άδειες» επιλογές, που δημιουργούν πρόσκαιρες εντυπώσεις; Μας διαφεύγει, ότι σε μια περίοδο που οι πόροι είναι λιγοστοί, οι πόλεις είναι υποχρεωμένες να ανακαλύπτουν νέες πηγές εισροής μόνιμων εισοδημάτων, που θα παράγουν βιώσιμη απασχόληση και θα δίνουν προοπτικές στους νέους ανθρώπους, που σήμερα συνθλίβονται στα αδιέξοδα.
Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, πρέπει να αποφασίσουμε να τοποθετήσουμε τον Βόλο στην ανταγωνιστική αγορά των ελκυστικών και πετυχημένων πόλεων. Τοποθέτηση στην ανταγωνιστική αγορά, σημαίνει να διαμορφώσουμε από κοινού μακροπρόθεσμο όραμα, που θα αναφέρεται στην μοναδική, διαφοροποιημένη, σχετική και αξιόπιστη πρόταση αξίας ότι η πόλη κάνει ή προσφέρει αυτό που υπόσχεται στις διαφορετικές ομάδες – στόχους της, που την καθιστά ένα ελκυστικό μέρος για να ζήσεις, να επισκεφθείς, να σπουδάσεις, να εργάζεσαι ή να ζήσεις γιαυτούς.
Το city-branding είναι μία πολύ σοβαρή απόφαση, για να την χειριστεί η κάθε αυτοδιοικητική αρχή, που έχει περιορισμένο χρόνο εξουσίας. Είναι μία πολύ υπεύθυνη και επίπονη διαδικασία, στην οποία συμμετέχει η οργανωμένη τοπική κοινωνία, χρειάζεται γνώση, διαβούλευση, χωρίς μικρότητες και εγωισμούς και κυρίως συναίνεση χωρίς αποκλεισμούς.
Είναι ο μόνος τρόπος για να αποδείξουμε, πραγματικά, ότι σεβόμαστε τον Βόλο και την ιστορία του, αλλά κυρίως να στρέψουμε την προσοχή και το βάρος της ευθύνης μας σ΄ αυτούς που σήμερα ζουν στο περιθώριο και στους άλλους που έρχονται μετά από μας και δεν έχουμε κάνει ακόμη το παραμικρό, για την υποδοχή τους.
