ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Τα ιαματικά λουτρά στην Ελλάδα από την αρχαιότητα ως σήμερα (μέρος Α’)

τα-ιαματικά-λουτρά-στην-ελλάδα-από-την-792206

Του Θωμά Στραβέλη

συγγραφέα – πανεπιστημιακού

Λουτρά Σμοκόβου, Λουτρά Καΐτσας, Λουτρά Αιδηψού, Λουτρά Ηραίας, Λουτρά Λαγκαδά, Λουτρά Υπάτης, Λουτρά Αλμωπίας, Λουτρά Θερμής, Λουτρά Λιτζά, Λουτρά Αραφανίδων, Λουτρά Καμένων Βούρλων, Λουτρά Θερμοπυλών, Λουτρά Ικαρίας, Λουτρά Νιγρίτας, Λουτρά Ξάνθης, λουτρά, λουτρά, αμέτρητα λουτρά, σ’ όλη την ελληνική επικράτεια…

Με τα ιαματικά λουτρά ασχολείται ειδικός κλάδος της ιατρικής, η λουτροθεραπευτική, ενώ ο κλάδος, που ασχολείται με την έρευνα των θεραπευτικών ιδιοτήτων και των ενδείξεων των ιαματικών πηγών, καλείται λουτρολογία. Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, υπήρχε έδρα κλινικής υδροθεραπείας και ο καθηγητής Α. Φωκάς, ασχολήθηκε ειδικά με τις θερμομεταλλικές θειοπηγές Σμοκόβου, τις βιολογικές τους δράσεις, καθώς και τις θεραπευτικές τους ενδείξεις.

Στην αρχαία Ελλάδα, εκτός από τα ιδιωτικά λουτρά, υπήρχαν και δημόσια (τα λεγόμενα βαλανεία), που λειτουργούσαν κοντά στα γυμναστήρια. Ο επιστάτης ενός βαλανείου λεγόταν «βαλανεύς», και οι «βαλανείς» ήταν ονομαστοί για την περιέργεια και τη φλυαρία τους μέσα στα βαλανεία, που, όπως αναφέραμε, ήταν χώροι δημοσίων, κυρίως, λουτρών και σ’ αυτά έκαναν πρώτα το θερμόλουτρο στο «πυριατήριο» (ανάλογο με το σημερινό ατμόλουτρο) και μετά το ψυχρό λουτρό. Η ψυχρολουσία (λούσιμο με κρύο νερό) είναι γνωστή από την αρχαιότητα.

Οι θέρμες(θερμά λουτρά, γενικά, και ιδιαίτερα οι θερμές και ιαματικές πηγές) χρησιμοποιήθηκαν, αρχικά, ως θερμοθεραπεία. Η χρησιμοποίηση της θερμότητας (νερού ή αέρα θερμού) απέβλεπε σε θεραπευτικούς σκοπούς. Εξού και ο θερμοκαυτήρας, που, στην ιατρική, δεν είναι άλλο από τη συσκευή εκείνη, που χρησιμοποιείται στη θεραπευτική για καυτηριάσεις με πυρακτωμένο στέλεχος από πλατίνα. Όμως, οι θέρμες έγιναν κέντρα έκλυσης και ακολασίας, γι αυτό και καταδικάστηκαν από τη Χριστιανική Εκκλησία, αλλά αργότερα, κατά το Μεσαίωνα, η χρήση των λουτρών διαδόθηκε ξανά από την Ανατολή στη Δύση και οι λουτρώνες έγιναν κέντρα διαφθοράς, γιατί λούζονταν σ’ αυτούς ανακατεμένοι άντρες και γυναίκες.

Στα νεότερα χρόνια, τα πράγματα άλλαξαν και η χρήση λουτρών και ιαματικών θερμοπηγών για καθαρισμό, θεραπεία ή απλή ψυχαγωγίασυστηματοποιήθητε. Τα λουτρά, ανάλογα με τη θερμοκρασία του νερού, διακρίνονται σε ψυχρά (κάτω από 20º), δροσερά (20º – 23º), χλιαρά (23º – 35º), θερμά (35º – 40º), και υπέρθερμα (πάνω από 40º). Ανάλογα με την ποιότητα του νερού που χρησιμοποιείται, τα λουτρά διακρίνονται σε συνήθη (με κοινό νερό), θαλάσσια (όταν γίνονται στη θάλασσα) και ιαματικά (με νερό που περιέχει, με φυσικό ή τεχνητό τρόπο, διάφορες ιαματικές ουσίες). Ανάλογα με τον τρόπο που κάνει κανείς αυτά τα λουτρά, διακρίνονται σε ατμόλουτρα, όταν, με υπερθέρμανση του λουτρώνα, γίνεται εφίδρωση, σε γενικά, όταν το σώμα βυθίζεται ολόκληρο μέσα στο λουτήρα και, τέλος, στα λουτρά με καταιόνηση, όταν το σώμα πλένεται με νερό, που πέφτει από ψηλά. Είναι η μέθοδος της εξακόντισης νερού στο σώμα για θεραπευτικούς σκοπούς ή για λόγους υγιεινής.

Εκτός από τα λουτρά με νερό, που γίνονται, συνήθως, για λόγους θεραπευτικούς, υπάρχουν και τα ηλιόλουτρα, τα αμμόλουτρα, τα λασπόλουτρα, τα φωτόλουτρα, τα ατμόλουτρα και ταηλεκτρόλουτρα.

Στον ελληνικό πολιτισμό τα λουτρά επιτελούν σπουδαίες λειτουργίες, αν και οι πηγές τους παραμένουν σε κατάσταση ποιητικών και φανταστικών επινοήσεων. Στην πλούσια πεδιάδα της Θεσσαλίας, ο Απόλλων άρπαξε τη Νύμφη Κυρήνη και, πάνω σε χρυσό άρμα, τη μετέφερε, από το Πήλιο στη Λιβύη. Από την ένωση αυτή με το θεό, η Κυρήνη απέκτησε γιο, τον οποίο ο Ερμής εμπιστεύτηκε στη φροντίδα των Νυμφών και της Γαίας. Τράφηκε με αμβροσία από τις θεές και έγινε αθάνατος. Μεγάλωσε στη Θεσσαλία, στους πρόποδες της Όθρυος και στις όχθες του Απιδανού, ανάμεσα σε ποίμνια, τα οποία φύλαγε. Από τη Θεσσαλία ήρθε στη Βοιωτία, όπου πήρε γυναίκα του τη θυγατέρα του Κάδμου Αυτονόη κι έγινε πατέρας τού Ακταίου. Από τη Βοιωτία πήγε στις Κυκλάδες, όπου τον είδανε να εξορκίζει τη θέρμη του Σειρίου. Οι αρχαίοι Έλληνες καλλιτέχνες δημιούργησαν την περίφημη λουτροφόρο. Ήταν ένα αγγείο, που είχε τη μορφή αμφορέα με δυο λαβές και χρησιμοποιούνταν ως γαμήλιο δώρο. Ήταν πήλινο και στολίζονταν με παραστάσεις από την τελετή τού γάμου και του λουτρού, που γινόταν την παραμονή τού γάμου και ονομαζόταν λουτροφορία. Ενας νεαρός ή μια κοπέλα από τους συγγενείς των μελλόνυμφων πήγαινε κι έπαιρνε νερό με μια λουτροφόρο από την πηγή της πόλης και το έφερνε για το λουτρό. Ύστερα από αυτή την τελετή, η λουτροφόρος προσφερόταν ως δώρο στη νύφη. Λουτροφόροι όλων των ειδών υπάρχουν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Θα ήταν πολύ όμορφο, λοιπόν, για λόγους σημειολογικούς, μια λουτροφόρος να στόλιζε τον χώρο των Λουτρών Σμοκόβου, με θέμα την αποθέωση της λουτροθεραπείας!

Η σημασία των ιαματικών υδάτων, που ανάβρυζαν (και αναβρύζουν ακόμη) από τις πηγές, φαίνεται από τον μύθο της περίφημης πηγής, που βρισκόταν κοντά στην αρχαία αγορά της Κορίνθου. Αναφέρεται ως «Γλαύκης Πηγή» και ονομάστηκε έτσι επειδή, κατά την παράδοση, ρίχτηκε στα νερά της η Γλαύκη, για να γιατρευτεί από το δηλητήριο της Μήδειας. Η Γλαύκη, γνωστή ως «Κρέου­σα», όμορφη και πολύ νεότερη από τη Μήδεια, ήταν κό­ρη του βασιλιά της Κορίνθου Κρέοντος, που παντρεύτηκε τον Ιάσονα, όταν αυτός εγκατέλειψε τη Μήδεια, η οποία προσπάθησε, πρηγουμένως, να τον πείσει να της μείνει πι­στός, θυμίζοντάς του τους όρκους πίστης, που της είχε δώσει και επικαλούμενη ως μάρτυρες τους ίδιους τους θεούς. Για να εκδικηθεί, η Μήδεια συμπεριφέρθηκε ξανά ως μάγισσα και έστειλε στη νεαρή νύμφη ως γαμήλιο δώ­ρο έναν νυφικό χιτώνα ή πέπλο, ποτισμένο με μαγικά δη­λητήρια. Μόλις η Γλαύκη το φόρεσε, πετάχτηκε από μέ­σα του «λάβρον πυρ», που την έκαψε, μαζί με τον πατέ­ρα της, που έτρεξε να τη βοηθήσει. Η συνέχεια του μύθου είναι γνωστή: Η Μήδεια, αφού σκότωσε τα δύο παιδιά, που είχε αποκτήσει με τον Ιάσονα, φεύγει πάνω σε άρμα, που το σέρνουν φτερωτοί δράκοντες. Στην Αθήνα όπου πήγε, ενώνεται με τον Αιγέα, μυθικό βασιλιά της Αθήνας, πατέρα του Θησέα. Στο τέλος της ζωής της, δεν κατέρχε­ται στον τάφο. Είναι αθάνατη και ζει στα Ηλύσια Πεδία, συντροφευόμενη από τον Αχιλλέα, τον νέο σύζυγό της.

Και κάτι ακόμα, γύρω από τα περίφημα ελληνικά λουτρά. Οταν πάει κανείς στην Κόρινθο, θα δει ότι η πόλη διαθέτει δύο λιμάνια: το ένα, το Λέχαιο, στον Κορινθιακό κόλπο, στραμμένο προς τους θαλάσσιους δρόμους της Δύ­σης, και το άλλο, οι Κεγχρεές, στον Σαρωνικό κόλπο. Πο­λύ κοντά σ’ αυτό το δεύτερο λιμάνι, το ανοιχτό προς την Ανατολή, περνάει ο δρόμος για το γραφικό καταφύγιο, που ο Παυσανίας αποκαλεί «Τα Λουτρά της Ωραίας Ελένης». Πολύ κοντά στις ακτές, σ’ έναν λόφο κατάφυτο από πεύκα, βρίσκεται μια πηγή, απ’ όπου αναβλύζει θερμό νερό που, ήδη από την αρχαιότητα, διοχετευόταν σε δεξαμενές, σκαμμένες στους βράχους, πριν χυθεί στη θάλασσα.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου