Του Θωμά Στραβέλη, συγγραφέα – πανεπιστημιακού
Και, τώρα, σαν μανιάζει η θάλασσα, όλα μπορεί κανείς να τα περιμένει: πνιγμούς, ναυάγια, καραβοτσακίσματα. Αλλά κι ο πολιτικός, πολλές φορές, μανιώνει, δηλαδή κυριεύεται από μανία: λυγιέται, σέρνεται, πετάει… στο μανιωμένο το χορό των προσωπικών συμφερόντων.
Η μανία είναι μία μορφή παραφροσύνης, σφοδρής οργής και παράφορου πάθους, ενώ η εξουσιομανία είναι το πάθος για εξουσία. Λέγεται και αρχομανία, φιλαρχία και αρχολιπαρία. Είναι η προσκόλληση, το γάντζωμα στην πολιτική για να αποκομίσει κανείς οφέλη. Ο εξουσιομανής είναι στο βάθος εξουσιοφρενής, με την έννοια ότι η εξουσία τού έχει γίνει έμμονη ιδέα.
Η εξουσία, λοιπόν, που όλοι την κυνηγούν, είναι δυσκολοδιαχειρίσημη και κάνει, όσους την αγαπούν, να παραφρονούν. Μοιάζει με τις ερωμένες, που εμπνέουν την αγάπη, όμως, καταστρέφουν τους εραστές τους.
Υπάρχει και η παραεξουσία, που είναι μία ομάδα προσώπων, που, με την ανοχή της επίσημης εξουσίας, αποκτά δύναμη, επηρεάζει τις κρατικές λειτουργίες και επεμβαίνει στο έργο της κεντρικής εξουσίας. Και όχι μόνο. Ενεργεί και στα παραέξω και στα παραμέσα, στα παρακεί και στα παραδώ. Είναι το τετράποδο δαιμόνιο της εξουσίας.
Λένε πως η εξουσία διαφθείρει, και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απολύτως. Φαίνεται πως οι καρέκλες (για τις οποίες τόσος λόγος γίνεται) γεννούν κάλους στο μυαλό. Έχει ενδιαφέρον η παρατήρηση του βασιλιά Καρόλου Β’, που λέει: Τα λόγια είναι δικά μου, ενώ οι πράξεις μου των υπουργών μου. Κι ο Αβραάμ Λίνκολν θα σχολιάσει: Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι μπορούν ν’ αντέξουν τη φτώχεια. Αν, όμως, θέλεις να δοκιμάσεις το χαρακτήρα κάποιου, δωσ’ του εξουσία.
Οταν ασκεί κανείς εξουσία, θα πρέπει να είναι πράος, για να μπορούν να τον σέβονται οι άλλοι, κι όχι να τον φοβούνται. Μάλιστα όποια θα ήθελε να είναι η συμπεριφορά των πολιτών απέναντι στον πολιτικό, τέτοια θα πρέπει να είναι και η δική του απέναντί τους, όταν ασκεί εξουσία. Μία χώρα κυβερνιέται καλύτερα, όταν, στη χώρα αυτή, οι ενάρετοι τιμώνται και οι κακοί τιμωρούνται, ενώ είναι μεγάλο κακό οι διεφθαρμένοι να εξουσιάζουν και να κυβερνούν τους ενάρετους. Και βέβαια ο πιο κακός (κι επικίνδυνος) πολιτικός είν’ εκείνος, που δε μπορεί να κυβερνήσει πρώτα τον εαυτό του. Όσο για τον καλό πολίτη, πρέπει να ξέρει ότι, για να μπορεί να κυβερνήσει, πρέπει πρώτα να μπορεί να αυτοκυβερνηθεί.
Η εξουσία δε μπορεί να σταθεί, όταν στηρίζεται στην αδικία, στην επιορκία και στην προδοσία, επισημαίνει ο Δημοσθένης. Τρία πράγματα πρέπει να θυμάται όποιος βρίσκεται στην εξουσία: Ότι κυβερνάει ανθρώπους, ότι διαχειρίζεται την εξουσία, σύμφωνα με το νόμο, κι ότι δεν θα κυβερνάει αιώνια.
Κάθε έθνος, κάθε εποχή, κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος πρέπει, συχνά, να καθορίζει τα όρια ανάμεσα στην ελευθερία και την εξουσία. Γιατί, ελευθερία χωρίς εξουσία, καταντάει χάος. Και εξουσία, χωρίς σεβασμό της ελευθερίας, τυραννία. Επιπροσθέτως, όταν σε μια χώρα όλες οι εξουσίες συγκεντρώνονται σ’ έναν άνθρωπο, τότε, στη χώρα αυτή, αρχίζει να γεννιέται η τυραννία. Και η εξουσία που αποκτήθηκε παράνομα, ποτέ δεν χρησιμοποιείται για το καλό των ανθρώπων.
Η εξουσία μεθάει τους πιο καλούς, καθώς το κρασί τους πιο δυνατούς. Αλλά κανένας δεν διαθέτει τόση φρόνηση ή καλοσύνη, ώστε ν’ αξίζει την εμπιστοσύνη και να μπορεί να ασκήσει απεριόριστη εξουσία. Αυτό το ξέρει ο λαός, όπως ξέρει επίσης ότι η μανία των στοιχείων της φύσης ξεσπά πάντα στις ψηλότερες κορυφές. Κι ο λαός είναι ένα από τα στοιχεία της φύσης κι αυτός, και έχει τον τρόπο να μαίνεται…
Ο Ισοκράτης συμβουλεύει τους πολιτικούς να φεύγουν από την εξουσία, όχι πιο πλούσιοι, αλλά πιο δοξασμένοι, γιατί ο έπαινος του λαού είναι καλύτερος από τον υλικό πλούτο. Κι ο Όμηρος μας ξαφνιάζει όταν λέει ότι αυτός που βρίσκεται στην εξουσία, δε μπορεί να κοιμηθεί ήσυχα ούτε μια νύχτα. Θα πίστευε, βαθιά μέσα στην ψυχή του, ο μέγας Ομηρος, ότι εκείνος που θεωρεί τη σύνεση ως υπέρτατη εξουσία, θα φαντάζεται πως κυβερνούν (τον άνθρωπο) ο Θεός και οι νόμοι. Ομως, εκείνος που δίνει την εξουσία στον άνθρωπο, την παραδίνει σε θηρίο. Γιατί η εμπάθεια αυτών που παίρνουν στα χέρια τους την εξουσία, κατά τον Αριστοτέλη, φέρνει την καταστροφή, ακόμα και στην περίπτωση που αυτοί είναι οι καλύτεροι άνθρωποι. Γι αυτό, ο νόμος είναι η μόνη λογική, που δεν έχει μέσα του την εμπάθεια.
Με την εξουσία και τον χειμώνα, δεν μπορεί κανείς να τα βάλει. Και η ειρωνεία είναι ότι οι περισσότεροι καπετάνιοι, μόλις φτάσουν στο τιμόνι, παύουν αμέσως να οδηγούν, και το καράβι οδηγείται στα βράχια. Ο Μαρκούζε επισημαίνει εύστροφα ότι, προκειμένου να επιβάλλουμε το καλό, πρέπει να έχουμε εξουσία. Αλλά επιβάλλουμε πρώτα το κακό, για ν’ αποκτήσουμε μετά την εξουσία. Κι αυτό είναι ένας κυνισμός.
Χρειαζόμαστε, επομένως, τον καλό νομοθέτη που, μαζί με τον αληθινό πολιτικό, δεν πρέπει να ξεχνούν πως, όχι το απόλυτα άριστο, μα εκείνο που απ’ τα πράγματα αποδείχνεται σχετικά καλύτερο, πρέπει να προτιμάται, σε κάθε περίπτωση. Φαίνεται πως αυτό, τελικά, είναι ένας αμοιβαία αποδεκτός και τίμιος συμβιβασμός, αλλά κι θρίαμβος του ορθολογισμού, του ρεαλισμού και ιδίως της λογικής, που, μερικές φορές, δεν είναι τίποτα άλλο, παρά το θάρρος της δειλίας. Αυτό θα παρακινεί τις πράξεις μας. Κι εμείς, τη ζωή σαν νήμα σκοτεινό, καλούμαστε να συντηρούμε, κυριευμένοι από τρόμο. Και πίσω να γυρίσουμε, δεν μπορούμε. Μπροστά να προχωρήσουμε, φοβούμαστε, πιασμένοι, καθώς είμαστε, στις δυο μυλόπετρες – στις χούφτες του Θεού!
Ένα πράγμα επιθυμούμε, τελικά, κι ευχόμαστε: Να μας φυλάνε οι εξουσιαστές από τους εξουσιομανείς, Θεέ μου. Κι ακόμα κάτι, ίσως και το πιο σημαντικό: Να μας φυλάς κι από τους δυο, μεγαλοδύναμε, όταν γίνονται ένας!
