Του Θωμά Στραβέλη, συγγραφέα – πανεπιστημιακού
Καλά το έλεγε ο Θανάσης: «Η αλήθεια είναι μόνη, κατάμονη. Και οι αληθινοί είναι μόνοι, κατάμονοι». Εδώ, σταμάτησε για λίγο, με κοίταξε βαθιά στα μάτια, βεβαιώθηκε για τη φιλία μου (και τη συμφωνία μου), και χαμογέλασε μ’ όλη την παλιά, νεανική ομορφιά του. «Αχ, βρε Θανάση», είπα. Τίποτα άλλο. Κι έριξα κι άλλο κρασί στα ποτήρια μας. Τσουγκρίσαμε και χαμογελάσαμε, απόλυτα συνεννοημένοι, σαν συνεργάτες σ’ ένα ωραίο, μυστικό, πανανθρώπινο έργο. Ακουσα μέσα μου αυτό το «πανανθρώπινο» κι είδα να διπλασιάζεται το χαμόγελο στο πρόσωπο του Θανάση (ίσως και στο δικό μου) – ένα χαμόγελο με κάποια μάγκικη περηφάνια, που θα το ζήλευε ακόμη κι ο Βασίλης.
Κάτι πολύ σκληρό και άμορφο, σα σκοτεινό άσπρο, έμεινε μέσα μου από κείνη τη μέρα, και πότε – πότε το σβήνω μ’ ένα χαμόγελο. «Ποτέ δεν είσαι ωραία ντυμένος, αν δεν φοράς κι ένα χαμόγελο», σκέφτηκα.
Το χαμόγελο είναι μία ωραία καμπύλη, που μπορεί να ισιώσει ένα σωρό πράγματα. Είναι το δεύτερο πράγμα, κι ίσως το καλύτερο, που μπορούμε να κάνουμε με τα χείλη μας. Ομως, οι άνθρωποι, συχνά, φορούν το κατσούφιασμα. Ή κάνουν κάτι ανάγωγο: Χαμογελούνε όλη την ώρα, ψεύτικα και υποκριτικά.
Ομως, θα προτιμούσα να βλέπω ανθρώπους μόνους, και να χαμογελούν μες στο σκοτάδι. Ισως γιατί, μ’ αυτόν τον τρόπο, μπορούν να διακρίνουν μέσα στο σκοτάδι. Ίσως γιατί μπορούν να διακρίνουν το σκοτάδι. Η αλήθεια είναι ότι τα μάτια αποκαλύπτουν αυτό που είμαστε, το στόμα αυτό που γίναμε, και το χαμόγελο στα χείλη αφοπλίζει! Κι αν οι άλλοι σε πικραίνουν, μη κλάψεις. Σκέψου πως ακόμα κι εκείνοι που σε λύπησαν, χρειάζονται το χαμόγελό σου. Κι εσύ, χαμογελώντας μέσα στις θλίψεις και τις δοκιμασίες σου, ανακαλύπτεις πως εξαφανίζονται. Μπορείς να πας και παραπέρα: Να χαμογελάς, ακόμα κι όταν κλαις. Μάλιστα τα δάκρυα, κάποτε, θα στερέψουν, και θα μείνει μόνο το χαμόγελο, ως η καλύτερη ανταπόδοση στη ζωή. Ένα φιλικό χαμόγελο προς όλους, γεμάτο σιωπηλή κι αμοιβαία κατανόηση.
Καμιά φορά, όσο πιο σοβαρό είναι το πρόσωπό σου, τόσο πιο ωραίο είναι και το χαμόγελό σου. «Καρδίας ευφραινομένης, το πρόσωπο θάλλει», λένε. Κι είναι καλύτερα να πετυχαίνεις κάτι με το χαμόγελο, παρά με το σπαθί σου. Επίσης, μπορείς να πιστεύεις ότι, χαμογελώντας, κάνεις φίλους, ενώ μεμψιμοιρώντας κάνεις εχθρούς. Και αν συναντάς ένα πρόσωπο χωρίς χαμόγελο, χαμογέλασε εσύ. Γιατί το χαμόγελο που στέλνεις, ξαναγυρνά σε σένα!
Όσο για το σοβαρό πρόσωπο, έχουμε φτάσει στο σημείο να πιστεύουμε πως ο άνθρωπος, που δεν μπορεί να χαμογελάσει, δεν είναι σοβαρός. Εσύ, βέβαια, το καλύτερό σου χαμόγελο να το φυλάς για κείνους, που δεν το αξίζουν. Και όπως είπαμε. Μένεις μόνος μες στο σκοτάδι με το χαμόγελό σου. Ξέρεις, άλλωστε, πως και η αλήθεια είναι μόνη, κατάμονη. Μόνος, κατάμονος κι εσύ. Και το χαμόγελό σου ένα αστέρι πάνω απ’ το σκοτάδι. Ο έσπερος. Θυμήσου κι εκείνο το αισιόδοξο σφύριγμα των μελλοθάνατων και κρεμασμένων στο σταυρό τους. Και χαμογέλασε. Ηταν ό,τι τους ταίριαζε (ίσως κι ό,τι τους άξιζε) για να τους συνοδέψει στον Άδη.
Αυτό το χαμόγελο το ξεχωρίζεις, συχνά, σε πρόσωπα στοχαστικά και λυπημένα, όπως στο πρόσωπο του Θανάση. Κι αυτό το άφωνο χαμόγελο είναι πιο αξιαγάπητο κι απ’ το πλουσιότερο γέλιο. «Είναι μια μικρή σεμνόπρεπη νίκη πάνω στις άγριες επιθυμίες μας, στα βάσανά μας, στους φόβους μας, στο ανικανοποίητό μας – μια νίκη πάνω στον ίδιο τον εαυτό μας».
Έτσι, με το πέρασμα του χρόνου, τα πράγματα μαλακώνουν, γλυκαίνουν. Καταστροφές, δράματα, θάνατοι, σεισμοί, πόλεμοι, βασανιστήρια, αρρώστιες, χωρισμοί, όλα γίνονται μικρά μικρούτσικα, της ζωής τα μηδενικά. «Και δεν είναι που τα ξεχνάς. Οχι. Απεναντίας, είναι που τα θυμάσαι, τ’ αναπολείς, τα φέρνεις πίσω ευγενικά, γενικευμένα, αχνισμένα απ’ απ’ την ανάσα του αιώνιου». Τα σφραγίζεις μ’ ένα χαμόγελο, ένα χαμόγελο επιστέγασμα. Και ξαναλές κείνους τους στίχους: Ενας άνθρωπος μόνος χαμογελάει μες στο σκοτάδι, ίσως γιατί μπορεί να διακρίνει μέσα στο σκοτάδι, ίσως γιατί μπορεί να διακρίνει το σκοτάδι.
