Του Ανδρέα Φ. Βασιλείου, Επίτιμου Σχολικού Συμβούλου, Ειδικού Παιδαγωγού, Πολιτικού Επιστήμονα
Ας πάμε σήμερα σε μια νοερή ξενάγηση σ’ένα ναό πνευματικό. Σ’ ένα ναό, που αρχιτέκτονας του είναι ο Πλούταρχος και στο λεύκωμα του γράφει «Περί παίδων αγωγής».
Σε μια εποχή, που η θυελλώδης ανάπτυξη της τεχνικής έχει ζαλίσει τον άνθρωπο. Σε μια εποχή, που η ζάλη των μηχανικών μέσων, το ατέρμονο κυνηγητό του φαύλου κύκλου των αναγκών της καθημερινής ζωής, τα ποικιλώνυμα ρεύματα της όποιας κοινωνικής μόδας και η ταχύτητα σ’όλες τις εκδηλώσεις της ζωής μας φέρνουν σύγχυση ιδεών και σύγκρουση ενεργειών. Μας ποτίζουν αλατισμένο νερό πιο πολύ, καλό θαρρώ πως είναι ν’ανεβούμε σε μια Ακρόπολη Ελληνικής Παιδείας, και σε στιγμές ηρεμίας για λίγο, να δούμε τους κίονες της ανθρωπιστικής παιδείας όπως τις σκάλισε το μεγαλόπνοο και μεγαλοδύναμο μυαλό του Πλούταρχου.
Όταν βλέπει κανείς τον Παρθενώνα λέει: Στην τέχνη δεν υπάρχει πρόοδος! Γιατί στάθηκε αξεπέραστος.
Όταν διαβάζει κανείς τον Πλούταρχο βλέπει τις αιώνιες παιδαγωγικές αρχές που έχουν παγκόσμια ακτινοβολία και αιώνιο κύρος.
Σ’αυτές όταν αγγίζομε δεν παραπαίομε. Δεν παραματιζόμεθα. Έχομε ένα σταθερό προσανατολισμό στην αγωγή των παιδιών μας.
Μια ανθοδέσμη λοιπόν από διαλεχτά παιδαγωγικά λουλούδια επιθυμώ να προσφέρω απ’το περιβόλι του Πλούταρχου σαν δώρο του σχολείου στη γιορτή του Πατέρα.
Για μια ενάρετη ζωή τρία πράγματα λέει, πρέπει να συντρέξουν: η φύση, το λογικό και η συνήθεια.
Φύση όταν λέμε εννοούμε τις σωματικές καταβολές, το βαθμό της υγείας.
Λογικό, την πνευματική κατάρτιση, συγκρότηση, ικανότητα.
Συνήθεια, την άσκηση και την εφαρμογή.
Τα σπέρματα της αρετής υπάρχουν στη συνείδησή μας. Και η προκοπή μας εξαρτάται από το αν θ’αφήσουμε της κακίας και της οκνηρίας τις τσουκνίδες να τα πνίξουν. Γιατί δυστυχώς κι αυτά τα σπέρματα υπάρχουν στου κάθε άνθρωπου την ψυχή και τη φύση.
Η φύση χωρίς την πνευματική κατάρτιση είναι τυφλή, το μυαλό χωρίς τη φύση είναι λιψό και η άσκηση χωρίς αυτά τα δύο δεν είναι τίποτε. Είναι λοιπόν ένας γεωργός και ο πατέρας κι ο παιδαγωγός. Παράλληλο είναι το έργο τους. Δύσκολο, αλλά και ωραίο.
Βλέπεις ένα χωράφι με χώμα παχύ μα ακαλλιέργητο. Αγκάθια το πνίγουν ολόγυρα. Βλέπεις ένα χωράφι πετρώδικο, μα καλλιεργημένο. Βγάζει λουλούδια, στάρι, δέντρα. Πόσο μάλλον ένα καλλιεργημένο καλό χωράφι. Οποιος νομίζει πως κι οι αδικημένοι από τη φύση δε θάταν ικανοί με μια σωστή πνευματική κατάρτιση και εντατική προσπάθεια να αναπληρώσουν τις φυσικές ελλείψεις τους, να ξέρει ότι πολύ, ότι ολότελα, πέφτει έξω.
Γιατί τα χαρίσματα της φύσης τα σκοτώνει η ράθυμη εγκατάλειψη, ενώ το σφάλμα το ισιώνει η διδαχή.
Έτσι του άπραγου και ανάσκητου και τα εύκολα του ξεφεύγουν.
Τα δύσκολα τα κατακτά ο αγωνιστής. Και θα το καταλάβεις αν στη φύση των πραγμάτων ρίξεις μια ματιά. «Σταγόνες ύδατος πέτρας κοιλαίνουσι».
Σταλαγματιές νερού και πέτρες βαθουλώνουν. Ποια δέντρα αν αφρόντιστα απομείνουν σ’ένα κήπο δεν θα στραβώσουν; Ενώ αν τύχει τη σωστή φροντίδα τους να βρουν και ίσια θα γίνουν και καρπερά. Να ο πατέρας, να ο δάσκαλος. Ενας γερός στύλος είναι. Όταν το δεντράκι σ’αυτό τον στύλο δεθεί, δεν θα στραβώσει κι ούτε της ζωής οι ανέμοι θα το συντρίψουν.
Ενα παράδειγμα στην άσκηση απάνω θα σας φέρω.
«Κάποτε των Σπαρτιατών ο νομοθέτης, ο Λυκούργος, πήρε δύο σκυλάκια και τα δύο από τους ίδιους γονιούς και τα μεγάλωσε το ένα εντελώς διαφορετικά από το άλλο. Το ένα τόκανε φαγάδικο και τούδινε άφθονη έτοιμη τροφή. Κάποτε που οι Λακεδαιμόνιοι ήσαν μαζεμένοι τους λέει: «Ε, αγαπητοί μου, μεγάλο ρόλο για να πιάσει η αρετή παίζουν οι συνήθειες, οι διδασκαλίες απ’τη μικρή τους ηλικία και οι τρόποι ανατροφής και φανερά θα σας το δώσω αμέσως». Λέει και του φέρνουν τα σκυλιά. Βάζει μπροστά τους ένα πιάτο φαγητό κι ένα λαγό αμολάει. Πηδάει το ξύπνιο στο λαγό και πριν ξεφύγει τον αρπάζει. Τ’ άλλο στο έτοιμο φαγητό αμέσως στράφηκε. «Δες τα τους λέει και σκεφθείτε μόνοι σας πώς πρέπει τα παιδιά σας ν’ανατρέφετε, αν θέλετε ν’αρπάξουν και να κατακτήσουν τη ζωή σκληραγωγήστε τα καλά και μάθετε τους να ζητούν το κάθε τι, όχι χωρίς να το ζητήσουν πλουσιοπάροχα εσείς να τους το δίνετε.
Ρευστή και ευκολομάλαχτη είναι η νιότη και ό,τι τυπώνεται στα πρώτα χρόνια πια δεν σβήνει, καλό ή κακό. Είναι ανεξάλειπτη σφραγίδα.
Τη συναναστροφή τους να προσέξετε γιατί οι συνήθειες οι καλές σβήνουν με τις κακές επιρροές. Το λέει άλλωστε και η παροιμία : «αν χωλώ παροικήσης υποσκάζει μάθηση». Αν κατοικήσεις με κουτσό θα μάθεις να κουτσαίνεις.
Αλλά το μεγαλύτερο που έχω να σας πω είναι τούτο: Δασκάλους των παιδιών σας να ζητάτε αυτούς που η ζωή τους είναι αψεγάδιαστη. Η διαγωγή τους άσπιλη. Η κατάρτισή τους πλέρια.
Οποιος πατέρας το παιδί του παραδίδει σε δάσκαλο κακό και θέλει κολακευτικά μόνο λόγια ν’ακούει για το παιδί του και όχι την καθαρή αλήθεια, ας είναι και πικρή, και γλυκοσαλιαρίσματα αρέσκεται ν’ακούει, αυτός εγκληματεί.
Και κάνουν τούτοι το ίδιο, που για ένα άρρωστο θα κάναμε, αν σ’ένα κόλακα γιατρό εμπιστευόμαστε τη θεραπεία του και μας έλεγε: Μια χαρά πάει και σε λίγο καιρό ο άρρωστος πεθαίνει. Θεέ και Κύριε! Πατέρας είναι αυτός που βάζει πάνω από την αλήθεια το ψέμα και την κολακεία;
Και ύστερα είχε άδικο εκείνος ο Σωκράτης του παλιού καιρού που έλεγε πως ήθελε ν’ανέβει στην Ακρόπολη και να φωνάξει δυνατά να τον ακούσουν όλοι οι Αθηναίοι: «Βρε άνθρωποι τι κάνετε; Για να μαζέψετε αγαθά, τον κόσμο φέρνετε άνω κάτω και για τα παιδιά σας, που είναι το πιο μεγάλο αγαθό, δεν χαμπαρίζετε;»
Αυτοί οι πατέρες κάνουν το ίδιο σαν να φροντίζουν τα παπούτσια τους και παραμελούν τα παιδιά τους.
Πολλοί πατέρες πάλι αγαπούν το χρήμα πιο πολύ και από το παιδί τους και βρίσκουν για δασκάλους υποκείμενα που δεν αξίζουν μια πεντάρα αγοράζοντας έτσι φτηνή αμάθεια.
Γι’αυτό ο Αρίστιππος πολύ χαριτωμένα κοροϊδεψε ένα κουφό και άμυαλο πατέρα. Τον ρώτησε ο πατέρας αυτός: -Τί ζητάς για να μορφώσεις το παιδί μου; -Χίλια Ευρώ, του απάντησε. -Πανάκριβα ζητάς, του λέει ο πατέρας. Με χίλια Ευρώ αγοράζω ένα δούλο. -Ε, λοιπόν, του λέει ο Αρίστιππος, αγόρασε ένα δούλο για νάχεις δύο, κι αυτόν που θ’αγοράσεις και το γιό σου.
Ακούστε τι παθαίνουν οι περίφημοι αυτοί οι πατέρες που δεν πολυσκοτίζονται για τη μόρφωση των παιδιών τους. Όταν πια μεγαλώσουν και ριχτούνε στη άσωτη ζωή και τη κτηνώδη απόλαυση χτυπάνε το κεφάλι τους. Μα δεν υπάρχει σωτηρία. Συνοψίζοντας λοιπόν θέλω να υπογραμίσω τούτο: Δώστε μελετημένη αγωγή και μόρφωση ισορροπημένη στα παιδιά σας. Τα άλλα αγαθά που υπάρχουν στη ζωή, πρόσκαιρα είναι και ασήμαντα μπροστά στην ενδαιμονία του καλού.
Η παιδεία είναι αγαθό αθάνατο, αγέραστο, θεϊκό. Ούτε ο πλούτος, ούτε η δόξα, ούτε η ομορφιά, ούτε η υγεία, ούτε η δύναμη έχουν αξία μπροστά σε μα μόρφωση σωστή, θεμέλιο όλων των άλλων αγαθών ατράνταχτο!
Πάνω απ’τη δική του καλοπέραση ο καλός πατέρας ζητά ορθές και σταθερές αρχές και αξίες να δώσει στο παιδί του για να το μάθει και να συνηθίσει το καλό να κάνει μα κι όταν τύχει σαν του Ηρακλή στο σταυροδρόμι του καλού και του κακού να βρεθεί, να ξέρει να διαλέξει του καλού το δύσκολο δρόμο.
Ο ρόλος του πατέρα πρέπει να είναι σοβαρός μαζί και χαρωπός. Τα έργα του να συμφωνούνε πάντα με τις συμβουλές, όπου θα δώσει στο παιδί του. Και όπως το σώμα όχι μόνο υγεία μα και ζωτικότητα χρειάζεται έτσι και ο λόγος του πατέρα όχι μόνο αληθινός μα και ζωντανός. Πρέπει να είναι, έτσι που να κάνει το παιδί του να συναρπάζεται ακούοντας τον να του διηγείται ή να του εξηγεί τις απορίες.
Όσο για την ψυχική διάθεση, ούτε θρασύς κανείς πρέπει να είναι μα ούτε και άτολμος και να τα χάνει.
Η τέχνη είναι σ’όλα να ακολουθεί κανείς το μέτρο που είναι και σωστό και όμορφο μαζί.
Στις καλές τις πράξεις εκτός από το ζωντανό παράδειγμα του με συμβουλές σωστές και παραδείγματα και λόγια που να καυτηριάζουν κάποιο κακό που κάνουν άλλοι μα που να μη φαίνεται πως με εμπάθεια το λέμε στα παιδιά μας, μπορεί ο πατέρας το παιδί να οδηγήσει. Αν και το ίδιο το παιδί του νιώσει και κατακρίνει το κακό που έκανε κάποιος άλλος μέσα του κι αυτό ότι το ίδιο έχει κάνει θα το κατακρίνει και θα ελεεινολογεί τον εαυτό του. Κι ίσως πια να μη το ξανακάνει. Αλλά προς Θεού! Ας μην υποβάλλουμε στον ξυλοδαρμό τα παιδιά μας! Το ξύλο είναι για δούλους και για ζώα. Να τα μαλώσουμε αλλά και να τα βοηθήσουμε να δώσουν μόνα τους μορφή και κατηγορία στον εαυτό τους. Μα κι όταν κάτι καλό κάνουν βρέστε ένα λόγο καλό για να τους πείτε. Κουράγιο δίνει ένας καλός λόγος σαν το νερό σε διψασμένο δέντρο. Μα και στο λόγο τον καλό το μέτρο. Γιατί απ’ τα πολλά τα εγκώμια μπορεί να καταντήσουν ξιπασμένα.
Ένα άλλο χρέος βαρύ στους ώμους πέφτει του πατέρα. Τα σοβαρά διδάγματα της κοινωνικής επικοινωνίας να δώσει στο παιδί του, έτσι, που ούτε μονόχνωτο να γίνει, ούτε και με επιπόλαια αφέλεια να παρασύτεται απ’του πρώτου τυχόντα τα ελκυστικά τα λόγια και να ξεστρατίζει.
Να του δώσει ένα καρφί και ένα νήμα. Να καρφώσει το καρφί στο κέντρο της εντιμότητας και ύστερα να το αφήνει να τραβάει τούτο το νήμα ολοένα πιο πέρα και να ευρύνει τον κύκλο της αγάπης του προς την εργασία για να κατακτά γνώση και αγαθά και τον κύκλο της πραγματικής φιλανθρωπίας με την αγάπη του στους ανθρώπους και στη ζωή.
Τη σταθερότητα, το θάρρος, την αποφασιστικότητα από τον πατέρα το παιδί την περιμένει να τη δει και να τη μάθει.
Η αυστηρότητα δεν το απομακρύνει. Ο θυμός, την οργή του μαθαίνει. Μάρτυρας μου ο Ευριπίδης που λέει: «Δύο συζητούν κι ο ένας τους θυμώνει, ποιος δεν αντιμιλά, ποιος δεν οργίζεται αυτός ο γνωστικότερος κι ο νικητής θα είναι».
Μα και τα πιο μεγάλα τα παιδιά θέλουν κι αυτά το χαλινάρι.
Μέσα τους βράζει η ορμή και η επιθυμία και το μυαλό δεν είναι ακόμα μεστωμένο. Αν μόνο δικαιώματα και εξουσία χωρίς έλεγχο τους δώσουμε, τότε τη σκέψη τους στο άρμα της επιθυμίας θα προσδέσουν αντί η σκέψη να κρατά τα ηνία.
Μακριά απ’τους κόλακες, τα παιδιά σας πατέρες να κρατήσετε. Χειρότερος εχθρός τους δεν υπάρχει. Για συμβουλή τους ένα δόλωμα έχουν ελκυστικό. Λένε: «Μια στιγμή είναι η ζωή. Ζήσε για την ηδονή. Μη σκοτίζεσαι για τις φοβερές του γονιού σου. Μη σκοτίζεσαι για του δασκάλου τις φοβέρες. Αυτοί πια ξόφλησαν. Η ζωή σε μας ανήκει».
Κι όταν αυτή η ζωή τους καταντήσει ράκος και κάνουν το γονιό τους πικραμένος να πεθάνει, τότε τους κόλακες και τους αγύρτες πού τους είδες, πού σε ξέρουν;
Μα κι αν κάποτε φταίξει το παιδί, μην άγρια ο αποπάρουμε, γιατί στον κόλακα τα χέρια πιο σταθερά έτσι το ρίχνουμε. Να το μαλώσουμε μα και γρήγορα με λόγια πατρικά, να το ζεστάνουμε. Να καταλάβει σιγουριά στο πατρικό λιμάνι.
Ας κάνουν πότε – πότε πως δεν βλέπουν οι πατέρες, ένα άσχημο κάμωμά τους. Και σε χρόνο ανύποπτο, ας καυτηριάσουν το κάμωμα, πως δήθεν κάποιος άλλος τόκανε, κι είχε κατακραυγή του κόσμου κι όλεθρο της ζωής του.
Δύο λόγια ακόμα: οφείλουν οι πατέρες να προσέχουν να μη πέφτουν σε κανένα σφάλμα, αλλά απεναντίας όλα τα πρεπούμενα να κάνουν, έτσι που τα παιδιά σα σε καθρέφτη ατενίζοντας, τη ζωή του γονιού τους, να φυλάγονται απ’τις κακές τις πράξεις και τα λόγια.
Γιατί εκείνοι που μαλώνουν τα παιδιά τους για ένα φταίξιμο, που είναι και δικό τους, δεν βλέπουν πως τον ίδιο τον εαυτό τους βάζουν στο σκαμνί. Οπου υπάρχουν γέροι αδιάντροποι εκεί κι οι νέοι τρισχειρότεροι θα γίνουν. Κι όπου οι γέροι κι οι πατέρες μετρημένοι και σωστοί είναι, σωστά θα βγούν και τα παιδιά τους τελικά, όσο και αν ξεστρατίζουν πότε-πότε. Για να γίνουν βέβαια τούτα κόπο και χρόνο και αγάπη και πολλή επιμέλεια θέλουν, είναι όμως πράγματα κατορθωτά για τον πατέρα που νιώθει καλά την ευθύνη για το παιδί που έφερε σ’αυτό τον κόσμο.
Ας κατεβούμε απ’ την Ακρόπολη αυτή του Πλούταρχου στο σύγχρονο χώρο, στα σύγχρονα προβλήματα.
Ο πατέρας από τη φύση του είναι ο ήλιος, ο ουρανός, ο στύλος του σπιτιού. Όμως σύννεφα σκεπάζουν αυτόν τον ήλιο και ουρανό. Σαράκια τρώνε αυτόν απ’τη σκληρή τη βιοπάλη και το άγχος της ζωής.
Χρέος όλων μας μικρών και μεγάλων το κύρος του πατέρα σαν αρχηγού της οικογενείας να στηρίζουμε.
Με κάθε τρόπο να τον βοηθήσουμε όλοι. Απ’την εργασία του παίρνει το μεροκάματο. Απ’το σπίτι δύο καλά λόγια είναι πιο ακριβά και από εκατό μεροκάματα. Έτσι θα πάρει και εκείνος κουράγιο για να δώσει πιο πολύ τη φροντίδα, την έγνοια, τη σιγουριά, τη ζεστασιά στο σπίτι του.
Να ο καλύτερος τρόπος να τιμήσουμε τον πατέρα.
Έτσι θα φύγουν τα σύννεφα από τον ουρανό της ψυχής του κι οι ακτίνες του ήλιου του πατέρα, του ήλιου του σπιτιού, θα μας φωτίσουν στο αληθινό και θα μας ζεστάνουν στο ωραίο.
