Γράφει ο Γιάννης Γκλάβατος
Ο φίλος-η, ο κολλητός- η, η παρέα μου. Συνηθισμένες εκφράσεις στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Τι όμως εννοούμε χειριζόμενοι τις παραπάνω λέξεις; Μήπως για καθένα από εμάς σημαίνουν και κάτι διαφορετικό; Εχει σχέση με την καλλιέργεια του πνεύματος η φιλία; Με την γνώση ίσως; Με την ψυχή και την αγχίνοια; Με την ηλικία και το φύλο; Και τέλος πάντων τι είναι αυτό που ονομάζουμε φιλία;
Ας δούμε μερικούς ορισμούς:
«Φιλία είναι η αφοσίωσις προς τινά διαστελλομένη του έρωτος. Η μεταξύ ομοίων αμοιβαία σχέσης».[1]
« (…)Κατά ταύτα φιλία είναι ελεύθερος και σταθερός δεσμός μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων , στηριζόμενος επί της αμοιβαίας αναγνωρίσεως της αξίας αυτών, είναι η ελευθέρα και σταθερή εσωτερική αγάπη η μετ’ εκτιμήσεως συνδεομένη (…)».[2]
Είναι η φιλία «η σχέση μεταξύ φίλων, ο δεσμός αμοιβαίας αγάπης, αφοσίωσης και κατανόησης (χωρίς ερωτικό πόθο), που ενώνει δύο η περισσότερα μη συγγενικά πρόσωπα».[3]
Το αρχαίο ρήμα -ήδη από τον Ομηρο[4] -φιλείν (φιλέω), με άγνωστη ετυμολογική προέλευση, από το οποίο προέρχονται οι λέξεις «φίλος» και «φιλία» στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει «αγαπώ». Ο Αριστοτέλης ο οποίος στο σύγγραμμά του «Ηθικά Νικομάχεια» αφιέρωσε ολόκληρο τμήμα στην φιλία, θα πει – μάλλον πιο ποιητικά – πως «φιλία εστί μία ψυχή δυσί σώμασιν ενοικουμένης» δηλαδή μια ψυχή που κατοικεί σε δύο σώματα. Ενώ Θαλής ο Μιλήσιος θα προσεγγίσει το θέμα λέγοντας: «Αγάπα τον πλησίον μικρά ελαττούμενος» (Αγάπα τον πλησίον σου και με μικρή ζημιά σε βάρος δικό σου). Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ ανέφερε μεταξύ άλλων ότι συναισθηματικά υγιής είναι εκείνος που μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με άλλους ανθρώπους. Ο Αλφρεντ Αντλερ συμπλήρωσε ότι η κατάκτηση της ψυχικής υγείας προϋποθέτει ένα ακόμα στοιχείο: την ανάπτυξη της κοινωνικότητας, της ικανότητας να κάνουμε βαθιές και αληθινές φιλίες.
Ο φίλος είναι το ίδιο με το πρόσωπο που κάνουμε απλή παρέα έστω και αν είναι ο «κολλητός» μας; Οχι οπωσδήποτε και τούτο διότι τα ελατήρια είναι διαφορετικά και ιδιάζοντα. Θα λέγαμε ότι με την απλή παρέα υπάρχει αναμφίβολα οικειότητα -με σαφείς διαχωριστικές γραμμές του τι μπορεί να είναι κοινό- αλλά η σχέση δεν είναι της μορφής του μοιράσματος της ζωής στην ολότητά της-, όμως αναφαίνεται λόγω φυσικής κλίσης, έξης, αμοιβαίας επιδίωξης, συγκυρίας(π.χ. στο επαγγελματικό περιβάλλον σε ένα χόμπι σε μια ιδιαίτερη ενασχόληση κτλ) και ίσως για να διασκεδάσουμε και να ευχαριστηθούμε κάποιες δραστηριότητες που ασκούν την ίδια έλξη και τέρψη και στους δύο, τρεις, κτλ. Ή ίσως κάποιες θεωρήσεις περί του βίου να ταιριάζουν, να υπάρχει κάποια ταύτιση σε κάποιες κοινωνικές, φιλοσοφικές, πολιτικές απόψεις και άλλα. Κάποιες άλλες φορές ένα πρόβλημα, μπορεί να απαιτήσει την σύσταση ομάδας και να δημιουργήσει απλές αλληλογνωριμίες με σκοπό την εύρεση λύσης. Η απλή αλληλογνωριμία όμως δεν είναι φιλία. Χωρίς βεβαίως να μπορούμε συλλήβδην να χαρακτηρίσουμε μια απλή συντροφιά επιζήμια. Εξάλλου από μια απλή συναναστροφή μπορεί να αναπτυχθεί μια βαθιά φιλία. Προφανώς από αβρότητα, από ευγένεια αποκαλούμε τους απλούς γνωστούς, τους γνώριμους, φίλους. Ή και από σκέτη λεκτική συνήθεια.
Οτι η φιλία είναι κάτι βαθύτερο και πιο ουσιαστικό είναι εύκολα αντιληπτό. Στον φίλο μας δείχνουμε τον αληθινό εαυτό μας, εκμυστηρευόμαστε τα όνειρά μας, αναφέρουμε τους φόβους μας, έχουμε μια κοινωνία αλήθειας. Δεν προσποιούμαστε, δεν πισωπατάμε. Χαιρόμαστε με τις επιτυχίες του, ευφραινόμαστε με την ευτυχία του. Μοιραζόμαστε και διασκεδάζουμε την λύπη του. Είμαστε έμπιστοι και αξιόπιστοι. Υπομονετικοί. Μπορεί ενίοτε να διαφωνούμε με τις επιλογές του αλλά δεν τον εγκαταλείπουμε. Εκφέρουμε τη γνώμη μας όταν μας ζητηθεί αλλά και όταν το κρίνουμε (έχοντας σωστή διάκριση και ευγένεια ψυχής) απαραίτητο. Δεν φοβόμαστε να υποστηρίξουμε τις απόψεις του έναντι τρίτων, έστω και αν υφίσταται κίνδυνος για μας. Στις περιόδους θλίψεις κάνουμε αυτό που πρέπει και μπορούμε, κάποτε και αυτό που δεν μπορούμε ξεπερνώντας τον εαυτό μας και ανεβαίνοντας επίπεδο ύπαρξης. Συμπορευόμαστε, συμπάσχουμε και μοιραζόμαστε ανιδιοτελώς την ίδια την ζωή. Είμαστε συνεπείς αφοσιωμένοι ειλικρινείς. Εχουμε βαθιά γνώση μέσα στην καρδιά μας για το ανεκτίμητο του δεσμού. Αποτελεί η φιλία για μας δρόμο ανέλιξης και πηγή ολοκλήρωσης. Η σχέση μας χαρακτηρίζεται από αμοιβαία προσφορά, όχι από υποχρέωση και, χωρίς να αιτηθεί.
Λέγεται ότι οι φιλίες δημιουργούνται πιο εύκολα σε μικρές ηλικίες, εξαιτίας του άδολου της νεότητας, της αποδοχής κτλ. Ισως να είναι και έτσι… όμως η υπερβολική επιφυλακτικότητα, η καχυποψία, η δυσκολία εσώτερου ανοίγματος, η έλλειψη αγάπης και θετικών προσδοκιών, είτε από φόβο, είτε από μεγιστοποίηση του εγώ, είτε από κακή ερμηνεία των παρελθόντων εμπειριών, δεν είναι ίδιον, χαρακτηριστικό γνώρισμα δηλαδή μια «γερασμένης» και αφυδατωμένης ψυχής, που έχει απομακρυνθεί από τον σκοπό της; Από τη φύση της; Αντίθετα η ψυχή που είναι έμφορτη αγάπης και θετικών πεποιθήσεων δεν διακατέχεται και διακρίνεται από νεότητα και σφρίγος ανεξάρτητα από του σώματος την χρονική ηλικία την οποία συμπαρασύρει προς το νεανικόν ηθικόν και ωραίον είναι και φαίνεσθαι; Η φιλία λοιπόν είναι ο δρόμος προς την εξέλιξή μας ως άνθρωποι και μια από τις εξέχουσες εκδηλώσεις της έμφυτης κοινωνικότητας μας. Ο Αριστοτέλης και πάλι θα υπερθεματίσει υπογραμμίζοντας ότι ό άνθρωπος για να ζήσει μόνος του θα έπρεπε να είναι Θεός ή θηρίο. Κατά μια άλλη διερμήνευση άγριος και τέλειος. Είναι όμως άνθρωπος με αναπόφευκτες δυσκολίες, δυσχέρειες, αδυναμίες και ανάγκες σε υλικό και ψυχικό επίπεδο, προβλήματα και εμπόδια. Χρειάζεται και τον ομοούσιο συνάνθρωπο του για να τα αντιμετωπίσει. Η χριστιανική θρησκεία συνοψίζεται σε δύο απλές, απλούστατες εντολές: Να αγαπούμε τον Θεό και να αγαπούμε τον συνάνθρωπό μας. Και το κυριότερο: Δεν γίνεται το ένα χωρίς άλλο. Σε καμία περίπτωση.
Η ικανότητα της νοημοσύνης, η οξύνοια, η καλλιέργεια του πνεύματος και η γνώση μόνο όταν εξυψώνουν την ανθρώπινη προσωπικότητα προς το αγαθό και την αρετή είναι γνήσιοι αρωγοί της φιλίας. Και τούτο διότι η φιλία απαντάται μόνο μεταξύ υγειών ψυχών και είναι αρετή επειδή εδράζεται στο ήθος. Επιπρόσθετα η φιλία ως απόρροια υγιούς ψυχής είναι ακέραιη και αγαθή. Και ως αγαθή ενώνει τα ανθρώπινα όντα, που χωρίς αυτή, έχουν από την ιδιοσυγκρασία και την υπόστασή τους την τάση προς διάσπαση. Αν δεν υπάρχει αυτή η διάθεση προς την αρετή είναι αδιανόητο να υπάρξει φιλία. Σε αυτή την βεβαιότητα κατέληξαν οι αρχαίοι συγγραφείς (Ισοκράτης, Πλούταρχος και άλλοι) και ειδικότερα ο Αριστοτέλης γράφοντας ;«Τελεία δ’ ἐστὶν ἡ τῶν ἀγαθῶν φιλία καὶ κατ’ ἀρετὴν ὁμοίων· οὗτοι γὰρ τἀγαθὰ ὁμοίως βούλονται ἀλλήλοις ᾗ ἀγαθοί, ἀγαθοὶ δ’ εἰσὶ καθ’ αὑτούς. οἱ δὲ βουλόμενοι τἀγαθὰ τοῖς φίλοις ἐκείνων ἕνεκα μάλιστα φίλοι· δι’ αὑτοὺς γὰρ οὕτως ἔχουσι, καὶ οὐ κατὰ συμβεβηκός· διαμένει οὖν ἡ τούτων φιλία ἕως ἂν ἀγαθοὶ ὦσιν, ἡ δ’ ἀρετὴ μόνιμον» δηλαδή: «Τέλεια είναι η φιλία των αγαθών και ως προς την αρετή όμοιων ανθρώπων, γιατί αυτοί επιθυμούν τα αγαθά οι μεν για τους δε, εφόσον είναι αγαθοί και αυτοί καθ’ εαυτούς τέτοιοι. Φίλοι στην κυριολεκτική σημασία της λέξεως είναι όσοι επιθυμούν το αγαθό για τους φίλους των (γιατί τους διαπνέει το συναίσθημα της φιλίας αυτό καθ’ εαυτό και όχι ανάλογα με τα γεγονότα). Γι’ αυτό διατηρείται ανάμεσά τους η φιλία, εφόσον είναι αγαθοί και η αρετή τους είναι μόνιμη».[5] Με άλλα λόγια μεταξύ προσώπων τα οποία στερούνται ηθικής και απέχουν της αρετής δεν μπορεί να υπάρξει αληθινή φιλία η οποία να αντέξει και στον χρόνο.
Αρα η ικανότητα να έχουμε και να βρίσκουμε καλούς φίλους είναι σε άμεση συνάρτηση με το πόσο κοντά στο αγαθό και στην αρετή είμαστε. Αλήθεια, πόσο κοντά είμαστε;
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Λεξικό Ηλίου, τόμος ιη’, σελ.222
2. Εγκυκ. «ΠΥΡΣΟΣ», τόμος 23, σελ. 934
3. Λεξικό Γεωργίου Μπαμπινιώτη (1998), σελ. 1909.
4. Ιλ. Θ 343 «ὅς τις ἀνὴρ ἀγαθὸς…τὴν αὐτοῦ φιλέει [ενν. γυναῖκα] καὶ κήδεται ὡς καὶἐγὼ τὴν ἐκ θυμοῦ φίλεον».
5. Ηθικά. Νικομάχεια. 1156 β
