Γράφει ο Κωτούλας Αθανάσιος, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, www.psy8.webnode.gr
Το άγχος δεν είναι εχθρός του ανθρώπου, παρότι πολλές φορές βιώνεται απειλητικά. Πρόκειται για υποστηρικτικό στοιχείο που βοηθά τον άνθρωπο να ανταπεξέλθει σε έντονες συναισθηματικά καταστάσεις, είτε ευχάριστες, είτε δυσάρεστες, είτε… ανύπαρκτες. Χωρίς άγχος, δεν θα υπήρχε επιβίωση του ανθρώπινου είδους καθώς δεν θα υπήρχε καμία κινητοποίηση απέναντι σε επερχόμενους ή πιθανούς κινδύνους. Το άγχος αποτελεί έναν αποτελεσματικό μηχανισμό άμυνας για τον άνθρωπο κι όταν γνωρίζει πώς να το αξιοποιήσει, οι συνέπειες αποβαίνουν κυρίως θετικές. Οταν οι εξετάσεις αποτελούν για το άτομο μια ευκαιρία να αποδείξει στους γύρω του ή στον εαυτό του την ικανότητά και την αξία του, τότε εμφανίζεται το άγχος των εξετάσεων. Ο φόβος μήπως απογοητεύσει τους σημαντικούς του ανθρώπους και η ανασφάλεια μήπως διαψεύσει την προσδοκία που έχει για τον εαυτό του, προκαλούν στο άτομο αρνητικές σκέψεις σε σχέση με την τελική του απόδοση, αυτές με τη σειρά τους ενισχύουν το άγχος που βιώνει και όχι σπάνια παραιτείται από την προσπάθεια να ανταπεξέλθει στην εξεταστική διαδικασία. Γίνεται προφήτης του εαυτού του, προβλέπει την ανεπάρκειά του τόσο σε επίπεδο συγκέντρωσης και προετοιμασίας για τις εξετάσεις όσο και σε επίπεδο ανταπόκρισης στην ουσιαστική και πρακτική φάση της αξιολόγησής του.
Τα συμπτώματα του άγχους των εξετάσεων στην πλειονότητά τους μοιάζουν με αυτά εκδηλώνονται σε οποιαδήποτε άλλη μορφή άγχους, χωρίς να είναι απόλυτα ίδια ποιοτικά ή ποσοτικά για κάθε άτομο που τα βιώνει. Ειδικότερα μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι βιώνει άγχος για τις εξετάσεις όταν υπάρχουν τα παρακάτω συμπτώματα στα αναφερθέντα επίπεδα:
- Σωματικό επίπεδο: Το άτομο προσπαθεί να συγκεντρωθεί ώστε να μελετήσει ή βρίσκεται στην κυρίως φάση μιας εξεταστικής δοκιμασίας ενώ διάφορα συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, ξηρότητα στόματος, μυϊκοί πόνοι και δύσπνοια δεν του επιτρέπουν να αποδώσει όσο θα επιθυμούσε. Συχνά διαμαρτύρεται για έντονο αίσθημα κόπωσης αλλά και αϋπνίες που επιδεινώνουν ακόμα περισσότερο το πρώτο.
- Ψυχολογικό επίπεδο: Το άτομο βιώνει ένα διαρκές και δυσάρεστο αίσθημα αποτυχίας και ματαιότητας κάθε φορά που μελετά ή συμμετέχει σε εξεταστική δοκιμασία. Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, συχνά γίνεται ευερέθιστο και εκδηλώνει φοβίες για τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν την αποτυχία του.
- Συμπεριφοριστικό επίπεδο: Η συμπεριφορά του ατόμου που βιώνει άγχος για τις εξετάσεις αλλάζει και συχνά γίνεται αντιληπτή από τους γύρω του. Ορισμένες φορές εκδηλώνει επιθετικότητα ενώ άλλες φορές τείνει να αποσύρεται από δραστηριότητες με τις οποίες συνήθιζε να καταπιάνεται. Συχνά δε, εκδηλώνει διαταραχές στην πρόσληψη τροφής και στην κατανάλωση αλκοόλ ή άλλων ουσιών.
Το άγχος των εξετάσεων ταλαιπωρεί το άτομο που το βιώνει όχι μόνο κατά την εξέταση στην οποία συμμετέχει αλλά και κατά την προετοιμασία για την εξέταση και μετά το πέρας αυτής. Η προετοιμασία είναι ίσως ο κυριότερος παράγοντας εξασφάλισης μιας ικανοποιητικής για το άτομο απόδοσης. Το άτομο οφείλει να σκεφτεί γιατί συμμετέχει στις εξετάσεις αυτές, ποιος είναι ο στόχος του και κατά πόσο η απόδοσή του είναι ικανή να επηρεάσει την εικόνα που έχει για τον εαυτό του. Εάν συμμετέχει γιατί ενδιαφέρεται να μάθει και να προχωρήσει εκπαιδευτικά, κι εάν γνωρίζει ότι η αυταξία του δε μπορεί να επηρεαστεί μεμονωμένα από την επιτυχία ή μη μιας εξεταστικής δοκιμασίας αλλά είναι κάτι που ορίζεται σημαντικά και από άλλους παράγοντες (π.χ. στοιχεία χαρακτήρα, λοιπές επιτυχίες), τότε έχει εξασφαλίσει τις πρώτες σημαντικές προϋποθέσεις για τον έλεγχο του άγχους του. Οταν πλέον κανείς βρίσκεται στην κυρίως φάση μιας εξεταστικής δοκιμασίας, κι εφόσον έχει φροντίσει να ήταν σε καλή συναισθηματική κατάσταση κατά την προετοιμασία του γι’ αυτήν, οι τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει για τον επιπλέον έλεγχο του άγχους του μπορούν να αποβούν με βεβαιότητα λειτουργικές. Κυρίως θα πρέπει να υπενθυμίσει στον εαυτό του ότι πρόκειται για μια δοκιμασία η οποία μπορεί μεν να τον φέρει πιο κοντά στον στόχο του, δε μπορεί όμως να τον εμποδίσει οριστικά από αυτόν. Μπορεί να πρόκειται για μια δοκιμασία που του λέει πράγματα για τον εαυτό του, δε μπορεί όμως να επηρεάσει την αξία που έχει ως μοναδικό άτομο, με μοναδικές δεξιότητες, προσωπικότητα και ταλέντα. Είναι στο δικό μας χέρι να μην επιτρέψουμε στο άγχος των εξετάσεων να επηρεάζει καταρχήν τη συναισθηματική μας κατάσταση και κατ’ επέκταση σημαντικούς τομείς της ζωής μας όπως ο εκπαιδευτικός. Η εκπαιδευτική πορεία του ατόμου και η γενικότερη εκπαιδευτική και επαγγελματική του ανάπτυξη ενέχει συναισθηματικά και γνωστικά σκαμπανεβάσματα, ανασφάλειες, στρες, αγωνίες, λύπες και χαρές. Ανάμεσα σε αυτά, το άγχος των εξετάσεων μπορεί να γίνει αντιληπτό ως μία εκ των πολλών συναισθηματικών καταστάσεων που το άτομο βιώνει και που άλλοτε είναι αρκετά ισχυρό ώστε να καθηλώσει την εκπαιδευτική του ζωή κι άλλοτε δεν αποκλείεται να λειτουργεί ως κινητήριος παράγοντας για μια επιτυχή απόδοση. Ας δούμε λοιπόν το άγχος από μια διαφορετική σκοπιά. Ας του προσδώσουμε εμείς τις ιδιότητες αυτές που δε μπορούν να μας ζημιώσουν σημαντικά αλλά μπορούν να συνυπάρχουν ενισχυτικά σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Ας αμφισβητήσουμε την παντοδυναμία του κι ας υποστηρίξουμε τον εαυτό μας διαχειρίζοντας υπέρ μας τις συνέπειες που εκείνο επιφέρει στην καθημερινότητά μας.
Καλή σας επιτυχία!
