Με αφορμή την ημερίδα που έγινε στο Βόλο την Παρασκευή 3-4-2014 για τον «Εργασιακό Ψυχολογικό Εκφοβισμό», απευθυνθήκαμε στον εξειδικευμένο Δικηγόρο & Διαπιστευμένο Διαμεσολαβητή στην Επίλυση Συγκρούσεων στο Χώρο Εργασίας με Διαμεσολάβηση κ. Χρήστο Πούλιο*.
Τι είναι η διαμεσολάβηση; H Διαμεσολάβηση εισήχθη ως εναλλακτική μέθοδος εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών στη χώρα μας με το νόμο 3898/2010 και είναι μία διαρθρωμένη διαδικασία, στην οποία δύο ή περισσότερα μέρη μιας διαφοράς επιχειρούν εκουσίως να επιλύσουν με συμφωνία τη διαφορά αυτή με τη βοήθεια διαμεσολαβητή.
Τι είναι ο Διαμεσολαβητής; Ο Διαμεσολαβητής είναι ένα τρίτο (ανεξάρτητο, αμερόληπτο και ουδέτερο) πρόσωπο σε σχέση με τα μέρη μιας διαφοράς, από το οποίο εκείνα ζητούν να τα βοηθήσει να την επιλύσουν με κατάλληλο και αποτελεσματικό τρόπο. Εχει ειδική εκπαίδευση και δεξιότητες, δεν είναι δικαστής, δεν παίρνει δηλαδή αυτός την απόφαση επί της διαφοράς, αλλά διευκολύνει να καταλήξουν σε αυτή τα ίδια τα μέρη. Ο Διαμεσολαβητής στη χώρα μας πρέπει: να έχει λάβει ειδική εκπαίδευση από έγκυρο φορέα κατάρτισης διαμεσολαβητών, να έχει περάσει με επιτυχία ειδικές πανελλήνιες εξετάσεις, να έχει διαπιστευθεί από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, να έχει εγγραφεί στον Πίνακα Διαπιστευμέων Διαμεσολαβητών που είναι αναρτημένος στην ιστοσελίδα του, να τηρεί τον Κώδικα Διαπιστευμένων Διαμεσολαβητών και να μετεκπαιδεύεται υποχρεωτικά κάθε διετία. Εξυπακούεται ότι σημαντικότατο ρόλο για την επιλογή του διαμεσολαβητή έχουν η εμπειρία του και οι διαπραγματευτικές και επικοινωνιακές του δεξιότητες, η προσωπικότητά του και η διαρκής και εξειδικευμένη εκπαίδευσή του.
Ποιές υποθέσεις υπάγονται στη διαμεσολάβηση; Στη Διαμεσολάβηση υπάγονται : 1] Διαφορές Ιδιωτικού Δικαίου εφόσον τα μέρη συμφωνούν εγγράφως και έχουν την εξουσία να διαθέτουν το αντικείμενο της διαφοράς, δηλαδή η διαφορά τους δεν είναι από εκείνες που ο νόμος επιβάλει υποχρεωτικά να επιλύονται δικαστικώς. Ετσι στη διαμεσολάβηση υπάγονται Αστικές υποθέσεις (π.χ. Μισθωτικές Διαφορές, διαφορές Εργατικού Δικαίου, Κατασκευαστικές διαφορές, Αθλητικές Διαφορές κλπ) και Εμπορικές υποθέσεις (π.χ. αυτές που αναφύονται από εμπορικές συναλλαγές και σχέσεις, οι εταιρικές διαφορές ή όσες αφορούν Σήματα, Ευρεσιτεχνίες, πνευματικά δικαιώματα κλπ.) και 2] Διασυνοριακές διαφορές (Ιδιωτικού Δικαίου).
Ποιά είναι η διαδικασία της Διαμεσολάβησης; Η διαδικασία της διαμεσολάβησης έχει ευέλικτο χαρακτήρα και καθορίζεται από τον διαμεσολαβητή σε συνεννόηση με τα μέρη, γι’ αυτό και μπορεί να δημιουργηθούν διάφορες παραλλαγές της, ανάλογα με την φύση της υπόθεσης και τους συμμετέχοντες. Συνήθως ξεκινά με μια κοινή συνάντηση του διαμεσολαβητή με τα μέρη και τους νομικούς παραστάτες τους, τα οποία, αφού ενημερωθούν αναλυτικά από τον διαμεσολαβητή για την όλη διαδικασία, παρουσιάζουν τις απόψεις τους για την μεταξύ τους διαφορά. Στη συνέχεια, ακολουθούν κατ’ ιδίαν συναντήσεις μεταξύ του διαμεσολαβητή και του κάθε μέρους, προκειμένου αυτός να διερευνήσει την ουσία της υπόθεσης και να βοηθήσει τα μέρη στις μεταξύ τους διαπραγματεύσεις προσανατολίζοντάς τα προς τα συμφέροντα τους και μεταφέροντας από τη μία στην άλλη πλευρά προτάσεις, πάντα, όμως, με την συναίνεσή τους. Στο τέλος της διαδικασίας ο διαμεσολαβητής συντάσσει το “Πρακτικό της Διαμεσολάβησης”, το οποίο περιλαμβάνει, εκτός των άλλων στοιχείων, τη συμφωνία επίλυσης και υπογράφεται από όλους τους συμμετέχοντες στη διαδικασία, μπορεί δε να κατατεθεί στη γραμματεία του αρμόδιου Πρωτοδικείου, αν κάποιο από τα μέρη το ζητήσει, ώστε να αποτελεί και εκτελεστό τίτλο.
Πώς λειτουργεί η διαμεσολάβηση στην Επίλυση Συγκρούσεων στο Χώρο Εργασίας; Ο χώρος εργασίας είναι ένα εντελώς ιδιαίτερο πεδίο. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι οι περισσότεροι εργαζόμενοι (ανώτερα ή απλά στελέχη) περνούν το 20% έως και 80% των ωρών εργασίας τους ασχολούμενοι με κάθε είδους σύγκρουση, προσπαθώντας να την περιορίσουν ή να την ελέγξουν. Οι συγκρούσεις αυτές μπορεί να αφορούν τους στόχους της εργασίας (εργασιακές), τις διαπροσωπικές σχέσεις (διαπροσωπικές) ή τον τρόπο που επιτυγχάνεται μια εργασία (διαδικαστική αντιπαράθεση) και έχουν κόστος σε χρήμα και χρόνο, γιατί σημαίνουν μειωμένη παραγωγικότητα, χαμηλό ηθικό, απάθεια, χαμένους πελάτες. Η Διαμεσολάβηση είναι ένα νέο εργαλείο επίλυσης και παραγωγικής διαχείρισης αυτών των συγκρούσεων και μπορεί να είναι ως διαδικασία: 1) Επαγγελματική (Proffessional Mediation) όταν γίνεται από εσωτερικούς ή εξωτερικούς (κυρίως) επαγγελματίες διαμεσολαβητές β) Αυτή πού γίνεται από Διευθυντικά στελέχη που έχουν αποκτήσει βασικές διαμεσολαβητικές δεξιότητες (Basic Mediation Skills used by Managers) ή γ) Διαμεσολάβηση που γίνεται από απλά στελέχη (συναδέλφους) που έχουν αποκτήσει βασικές διαμεσολαβητικές δεξιότητες (Internal Peer Based Mediation).
Η Διαμεσολάβηση στις συγκρούσεις στο χώρο εργασίας έχει τη δομή που περιγράψατε παραπάνω; Η διαδικασία που προπεριέγραψα αφορά την διαμεσολάβηση κατά τους όρους του νόμου που οδηγεί σε συμφωνητικό επίλυσης το οποίο μπορεί να κηρυχθεί τίτλος εκτελεστός. Αφορά διαφορές με νομικό περιεχόμενο και γίνεται από διαπιστευμένους από το Υπουργείο Δικαιοσύνης διαμεσολαβητές. Οταν όμως η διαμεσολάβηση αφορά ζητήματα χωρίς νομικό χαρακτήρα και είναι ανεπίσημη, απουσιάζουν οι νομικοί παραστάτες, είναι πιό ευέλικτη και τα μέρη ενθαρύνονται σε μιά πιό ενεργητική συμμετοχή, η συμφωνία μπορεί να είναι και προφορική, ακόμη και μιά χειραψία ή να την γράψουν από κοινού τα ίδια τα μέρη, καθώς και να συμφωνηθεί μεταγενέστερη συνάντηση γιά αξιολόγηση της εφαρμογής της.
Ποιά είναι τα οφέλη της επίλυσης της σύγκρουσης με διαμεσολάβηση; Α] Για την εταιρεία/οργανισμό: μειώνεται το κόστος αφού αποφεύγονται δαπανηρές διαδικασίες, γίνεται άμεση αποκατάσταση και ομαλοποίηση των εργασιακών σχέσεων, ενισχύεται η αμοιβαία κατανόηση και προάγεται η κουλτούρα της ανοχής και του σεβασμού των ατομικών διαφορών και παράλληλα δημιουργείται μια κοινή επικοινωνιακή κουλτούρα στη διαχείριση των συγκρούσεων. Β] Για τον εργαζόμενο: Ενισχύεται η ανάληψη ατομικής υπευθυνότητας και ενεργητικής εμπλοκής, αποκαθίστανται οι σχέσεις με συναδέλφους και η εμπιστοσύνη, αποφεύγεται η έκφραση θυμικών αντιδράσεων και παθητικών ή επιθετικών συμπεριφορών, ενώ ενισχύεται το ενδιαφέρον γιά την εργασία και την εταιρεία/οργανισμό.
Η Διαμεσολάβηση εφαρμόζεται σε όλα τα είδη συγκρούσεων στον εργασιακό χώρο ή όχι; Η Διαμεσολάβηση στο χώρο εργασίας εφαρμόζεται κυρίως όταν : α) Τα συναισθήματα είναι έντονα σε συγκρουσιακό βαθμό, β) Η συνεργασία/ συνεργατικότητα των εμπλεκόμενων μερών κρίνεται σημαντική, γ) Ο εργαζόμενος δεν νιώθει άνετα να προσεγγίσει μόνος του τον συνάδελφό του/την άλλη πλευρά, δ) Τα εμπλεκόμενα μέρη συνεργάζονται στενά και δεν μπορούν να αποφύγουν τη σύγκρουση, ε) Ο ένας ή και οι δυο εργαζόμενοι θέλουν να αποφύγουν τις τυπικές διαδικασίες. Αποφεύγουμε τη διαμεσολάβηση στο χώρο εργασίας κυρίως όταν: α) Εξυπηρετεί σκοπιμότητες ή και κακόβουλες προθέσεις, β)Μία από τις εμπλεκόμενες πλευρές δε θέλει να συμμετάσχει, γ)Ενας εργαζόμενος είναι πάρα πολύ ταραγμένος/φορτισμένος ώστε να διαπραγματευτεί, δ) Υπάρχει ανισορροπία ισχύος των εμπλεκόμενων, όπου η δίκαιη συμφωνία είναι απίθανη, ε) σε περιπτώσεις workplace bulling, όπου το μεν εκφοβισμένο θύμα δεν μπορεί να διαπραγματευθεί αποτελεσματικά με συνέπεια την παντελή ανισορροπία δυνάμεων μεταξύ των μερών, ενώ θα συνεχίσει να εργάζεται στον ίδιο χώρο με το θύτη και μετά τη διαμεσολάβηση, ο δε εκφοβιστής θύτης σχεδόν ποτέ δεν παραδέχεται τη συμπεριφορά του, που πολλές φορές θεωρεί απόλυτα φυσιολογική, δεν σέβεται την εμπιστευτικότητα της διαδικασίας και χρησιμοποιεί ό,τι αποκομίσει από αυτή για περαιτέρω επιθέσεις, τις οποίες συνεχίζει και μετά τη διαμεσολάβηση.
Πιό το μέλλον της διαμεσολάβησης για την επίλυση συγκρούσεων στο χώρο εργασίας; Οι επιχειρήσεις/οργανισμοί έχουν αντιληφθεί τα σημαντικότατα οφέλη της διαμεσολάβησης στην επίλυση συγκρούσεων στο χώρο εργασίας και πολλές από αυτές την εισάγουν στην εταιρική τους κουλτούρα, είτε εκπαιδεύοντας στελέχη τους σε βασικές δεξιότητες διαμεσολαβητή είτε χρησιμοποιώντας εξωτερικούς επαγγελματίες διαμεσολαβηστές σε ενδοεπιχειρησιακές διαφορές στελεχών τους, απευθυνόμενες είτε σε εξειδικευμένους διαμεσολαβητές είτε σε εταιρείες που παρέχουν Εmployee Assistance Programs (EAP) ως ένα αυτόνομο σύστημα εξειδικευμένων υπηρεσιών ειδικά σχεδιασμένο για τη διατήρηση και ενίσχυση της παραγωγικότητας και την προαγωγή της ψυχικής υγείας, ευεξίας και ασφάλειας στον εργασιακό χώρο. Στο πλαίσιο της συνεργασίας μου με μια τέτοια εταιρεία, την «Ηellas ΕΑΡ» συμμετείχα ως εκπαιδευτής διαμεσολαβητών στην εκπαίδευση υψηλόβαθμων στελεχών σε Δεξιότητες Διαμεσολαβητή σε μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες των Αθηνών και η εμπειρία μου ήταν εξαιρετική: Αγκάλισαν την ιδέα και θα εντάξουν τη διαμεσολάβηση στις διαφορές στελεχών στο χώρο εργασίας στην κουλτούρα της εταιρείας. Πιστεύω ότι αυτό θα κάνουν αρχικά οι μεγάλες εταιρείες που «πιάνουν» έγκαιρα τα μηνύματα των καιρών και θα ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες.
*Ο κος Χ. Πούλιος είναι Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω, Εξειδικευμένος Σύμβουλος Διαπραγματεύσεων με πολύ αξιόλογη εκπαίδευση (Διπλώματα από Harvard, Ο.Π.Α., ΠΑ.ΜΑΚ., κ.α.), Διαιτητής στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.), Διαπιστευμένος Διαμεσολαβητής από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, εξειδικευμένος στην Εμπορική Διαμεσολάβηση, στην Οικογενειακή Διαμεσολάβηση και στη Διαμεσολάβηση στο Χώρο Εργασίας, με εκτεταμένη εκπαίδευση από φορείς του εσωτερικού και εξωτερικού (C.E.D.R., CIArb, Toolikt Co, Mikk, ΚΕΔΙΠ, κ.α.), Διαπιστευμένος Εκπαιδευτής Διαμεσολαβητών και κάτοχος LLM in Transnational and European Commercial Law & Alternative Dispute Resolution και MSc στην Πολεοδομία, Χωροταξία & Περιφερειακή Ανάπτυξη.
