Του Θωμά Στραβέλη, συγγραφέα – πανεπιστημιακού
Η ευγένεια είναι η αχώριστη συντρόφισσα της αρετής. Προχωρούν μαζί, πιασμένες χέρι – χέρι, πράττοντας το σωστό, το ευπρεπές, το γενναίο. Αλλά υπάρχει, σήμερα, αρετή, για να υπάρχει κι ευγένεια; Μερμηγκιές ανθρώπων δουλεύουν στα σκοτεινά μέσα της κοινωνίας…
Λένε πως η αρχοντιά, στοιχείο κι αυτή της ευγένειας, μυρίζει από μακριά. Αλλά πού βρίσκονται ευγένεια κι αρετή, για ν’ απολαύσουμε το άρωμα της αρχοντιάς; Μία άλλη όψη της ευγένειας, που ανθίζει στην ανθρώπινη καρδιά, είν’ αυτή που μοιάζει με την αγάπη. Από την αγάπη πηγάζουν τ’ αληθινά ευγενικά συναισθήματα, αγάπη συνεπαίρνει το νου τού ανθρώπου. Και τα κόκαλα ελαφρώνουν. Ο ευγενικός άνθρωπος νιώθει τις πλάτες του να ξεπετούν φτερούγες, στις ανηφόρες της ζωής.
Δεν υπάρχει, όμως, στον σημερινό κόσμο κείνο το παλιό κόσμημα της ευγένειας, δηλαδή, λεπτότητα τρόπων και συμπεριφοράς, η γνήσια αγάπη και η γενναιοδωρία της αρχοντιάς. Κι ο ευγενής, με την αρχαία σημασία της λέξης (ευ+γένος), ο καταγόμενος από διακεκριμένο γένος και διαπνεόμενος από υψηλά αισθήματα, ο άνθρωπος με την ευγενική ψυχή, που έχει κλίση στη ντροπή, σπανίζει. Γιατί όλοι σχεδόν οι άνθρωποι έγιναν αδιάντροποι, παχύδερμοι, και η εκλεκτή καταγωγή (που είναι στο βάθος μία πολύτιμη κληρονομιά), χάθηκε, ή έμεινε μοναχά αγαθό των προγόνων.
Ένα καλό παράδειγμα ευγένειας είναι ν’ αντιμετωπίζει κανείς ήρεμα και χωρίς θυμό τους κακούς τρόπους των άλλων. Κι ένας αληθινά ευγενής είναι εκείνος που νιώθει άνετα με όλους, και κάνει και τους άλλους να νιώθουν άνετα μαζί του. Το έχει διατυπώσει τόσο εύγλωττα ο Πλούταρχος: « Όποιος συνήθισε ν’ αντιμετωπίζει ήρεμα και με καλοσύνη και ευγένεια τις καταστάσεις της ζωής, εύκολα μπορεί να επικοινωνήσει με τους άλλους, αφού τον χαρακτηρίζει η ευγένεια και η πραότητα. Κι όχι μόνο μπορεί να κάνει δυνατή την επικοινωνία με τους άλλους, αλλά κυριαρχεί στη συντροφιά, με τους καλούς του τρόπους και την ευγενική συμπεριφορά του».
Ο ευγενικός άνθρωπος φέρνεται σα νά’ χει μέσα του το νόμο. Μάλιστα ξέρει να υποδουλώνει την καρδιά, ακόμα και ενός κακούργου, και να ξεχωρίζει ανάμεσα στους αγροίκους.
«Μη μου μιλάς, λοιπόν, κάθε λίγο και λιγάκι για την ευγένειά μας, μητέρα. Αυτό είναι καλό για κείνους, στους οποίους η φύση δεν έχει χαρίσει καμία άλλη αρετή. Γι αυτό, καταφεύγουν κι αυτοί στη θεωρία της ευγένειας, κάνοντας την εκτίμηση των προγόνων τους, κάθε στιγμή, αφού δεν έχουν τίποτα άλλο απ’ αυτό. Αυτοί βρήκαν τον τρόπο να ξεχωρίζουν την ευγενική απ’ τη λαϊκή καταγωγή, βλέποντας μία ανεπαίσθητη διαφορά ανάμεσα στο ευγενικό αίμα και το αίμα του λαού.
Μα, επιτέλους, πες μου ένα μόνο άνθρωπο, που να μην έχει προγόνους! Χωρίς προγόνους, δε θα υπήρχε κανένας. Ένας άνθρωπος καλός, ακόμα και νέγρος, είναι πάντα ευγενής».
Αυτό που πρέπει, τώρα, να μάθουμε, χωρίς άλλο, είναι ότι για κάθε αγενή πράξη, υπάρχουν ένα εκατομμύριο ευγενικές. Κι ότι ένας ευγενής που ζει κακά, είναι ένα τέρας μέσα στη φύση. Μονάχα η αρετή είναι ο πρώτος τίτλος της ευγένειας. Καλύτερα να δίνουμε πολύ λιγότερη σημασία στον άνθρωπο, που υπογράφει, και περισσότερη στις πράξεις που κάνει. Και κάτι ακόμα: Το αντίθετο του ευγενή, δεν είναι μόνο ο αγενής άνθρωπος. Είναι ο ανάγωγος, ο άδικος, ο καταχραστής, ο αχάριστος, ο μοχθηρός. Είναι όλα μαζί. Ας τελειώσω με τούτο.
Η μητέρα του Ευγενία, που προσπαθούσε στη ζωή της να δώσει αξιοπρέπεια σ’ όλες τις πράξεις της, τον παραξένευε, μερικές φορές. Ίσως και να τον δυσαρεστούσε η απόλυτα ευγενική συμπεριφορά της. Και όσο περισσότερη ευγένεια είχε, τόσο μεγαλύτερη και γλυκομίλητη ήταν η πονηριά της. Θα μπορούσε να θηλάσει και λέαινα. Σκοινί μαλακό, τη χαρακτήριζαν όσοι τη γνώριζαν, που, στη ζωή της, δοκίμασε να καταφάει την πέτρα τη σκληρή.
Παραδέχεται, πάντως, πως είχε μία μητέρα που ανήκε στα ευγενικά πνεύματα, στις ψυχές που λυγίζουν ευκολότερα. Κι εκείνος, ευλύγιστος, έγινε κοντά της σπαθί από το ίδιο εξαιρετικό μέταλλο. Απλός και καταδεκτικός στη συμπεριφορά του, ακόμα και με τους κακούς. Μ’ ένα περίσσευμα έμφυτης ευγένειας, στάθηκε σ’ όλη τη ζωή του το καλό αρνί, που βυζαίνει από δυο μάνες. Μόνο που της δικής του μάνας το γάλα ήταν, συχνά, πικρό στα χείλη του, αλλά αποζημιώθηκε από το γλυκό και θρεπτικό γάλα της δεύτερης μάνας, που τον βύζαξε. Της μάνας – ζωής!
