Γράφει ο Κώστας Βαϊνάς, Dipl. Päd. – Dr. Päd, Καθηγητής Παιδαγωγικών
Σε προηγούμενο δημοσίευμα (22/3/2015) είχε γίνει λόγος για την έμμεση ευθύνη της πολιτείας στο σύγχρονο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, αποκορύφωση του οποίου ήταν το γνωστό θλιβερό γεγονός με θύμα τον «Βαγγέλη». Στο δημοσίευμα αυτό θα γίνει προσπάθεια να εντοπισθεί και να προσδιοριστεί, η ευθύνη αυτή.
1. Είναι αυτονόητο ότι ο εκπαιδευτικός που αναλαμβάνει να διδάξει σε οποιοδήποτε επίπεδο της δημόσιας ή ιδιωτικής εκπαίδευσης, από το Νηπιαγωγείο μέχρι και τα μεταπτυχιακά ή επιμορφωτικά προγράμματα των Πανεπιστημίων, θα πρέπει προηγουμένως να έχει απαντήσει στον ίδιο τον εαυτό του ορισμένα βασικά ερωτήματα:
Τί θα διδάξω; (γνωστικό μέρος της διδασκαλίας). Ποιούς θα διδάξω; (Ψυχολογία με έμφαση στην Αναπτυξιακή Ψυχολογία). Πώς θα διδάξω; (Διδακτική, με έμφαση στη Διδακτική του μαθήματος). Γιατί θα διδάξω; (Σκοποθετική της Διδασκαλίας). Με τι θα διδάξω; (Εποπτικά μέσα διδασκαλίας). Πότε θα διδάξω και που θα διδάξω; (καθορίζεται από τη Δ/νση του Εκπαιδευτικού Ιδρύματος). (Βαϊνάς Κ.: Εισαγωγή στην Επαγγελματική Παιδαγωγική. Εκδ. Gutenberg Αθήνα 2008)
Χωρίς να παραμελείται η μεγάλη σημασία που έχει η σωστή, σύμφωνα με τις ανθρωπιστικές επιστήμες απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα και φυσικά αντίστοιχη αντίδραση του εκπαιδευτικού, έμεινε τελευταίο το ερώτημα: «Πώς θα δημιουργήσω την κατάλληλη παιδαγωγική ατμόσφαιρα στην τάξη που θα διδάξω;» Ερώτημα για το οποίο θα γίνει εκτενέστερη αναφορά.
2. Εκτός των άλλων βαρυσήμαντων σκοπών του σύγχρονου σχολείου (Βαϊνάς Κ. : Σκοποθετική της αγωγής της Εκπαίδευσης και της διδακτικής πράξης, Εκδ. Ίων, Αθήνα 2012), ένας από τους πιο σημαντικούς σκοπούς, είναι η κοινωνικοποίηση του τρόφιμου της αγωγής. Ο αναπτυσσόμενος άνθρωπος πρέπει να ενταχθεί ομαλά μέσα στο κοινωνικό σύνολο, να συνεργάζεται με τους συναδέλφους του στο κοινό σκοπό, να βοηθά και να βοηθιέται από τους συνανθρώπους του, να μεριμνά για το καλό το δικό του και των φίλων του, να αναγνωρίζει και να αποδέχεται τις ιδιαιτερότητες των άλλων, και γενικά να φροντίζει για το κοινό όφελος και το συμφέρον της στενής και ευρύτερής του κοινωνίας.
Εάν δεν επιτευχθεί η ομαλή προσαρμογή του αναπτυσσόμενου ανθρώπου στο κοινωνικό σύνολο, δημιουργούνται οι γνωστές αντικοινωνικές συμπεριφορές, που εκτείνονται από την απλή αδιαφορία για τους συνανθρώπους, μέχρι επιζήμιες προσπάθειες και καταστροφικές ενέργειες προς τους άλλους, τις περιουσίες τους, αλλά και τη δημόσια περιουσία.
Η Ψυχολογία Προσαρμογής (ο επιστημονικός κλάδος της Ψυχολογίας, που είναι κατά κύριο λόγο αρμόδιος για τον παραπάνω εκπαιδευτικό σκοπό), προσπαθώντας να κατατάξει τους ανθρώπους σε κατηγορίες, αναφέρει δυο τύπους σχετικά με το συγκεκριμένο φαινόμενο, τον ακοινώνητο και τον αντικοινωνικό. Ακοινώνητος είναι αυτός που μένει μακράν την κοινωνία, αδιάφορος για το κοινωνικό γίγνεσθαι. Αντικοινωνικός είναι αυτός, που στρέφεται κατά της κοινωνίας και προσπαθεί με κάθε τρόπο να της κάνει κακό.
Βασική αρχή της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης είναι όπως προαναφέρθηκε, ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να ενταχθούν ομαλά και να προσαρμοσθούν μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Το να μένουν άτομα με οποιονδήποτε τρόπο εκτός κοινωνικού συνόλου, δεν είναι μόνο βλαπτικό για τους ίδιους αλλά και για το ίδιο το κοινωνικό σύνολο. (Γιαννικόπουλος, Α. Β.: Ψυχολογία Προσαρμογής του παιδιού και του ενήλικου, Αθήνα 1982).
Είναι υποχρεωτικό επομένως για τον εκπαιδευτικό της οποιαδήποτε βαθμίδας να δημιουργήσει στην τάξη που διδάσκει κλίμα συνεργασίας, μεταξύ των μαθητών, αλληλοβοήθειας, αλληλοκατανόησης και αλληλοεκτίμησης. Η τάξη είναι μικρογραφία της κοινωνίας και εάν ο μαθητής συνηθίσει να συνεργάζεται αρμονικά με τους συμμαθητές του, με τον ίδιο τρόπο θα συμπεριφέρεται αργότερα και εντός του κοινωνικού συνόλου. Προκύπτει επομένως η ανάγκη για τον εκπαιδευτικό, όχι μόνον να έχει επιμορφωθεί για τη δημιουργία ενός τέτοιου παιδαγωγικού – συνεργατικού κλίματος στην τάξη, αλλά και ο ίδιος να έχει συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα και τη χρησιμότητα εφαρμογής του. Η Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης επισημαίνει, ότι σε όλες τις προσπάθειες που κατέβαλε η πολιτεία να περάσει στην Εκπαίδευση διάφορες καινοτομίες δια νόμου όλες απέτυχαν. Αντίθετα όταν οι εκπαιδευτικοί με διάφορα επιμορφωτικά σεμινάρια πείστηκαν για την αναγκαιότητα εφαρμογής των καινοτομιών αυτών, όλες είχαν επιτυχή κατάληξη.
3. Η έμμεση λοιπόν ευθύνη της πολιτείας εντοπίζεται στο ότι αποστέλλει εκπαιδευτικούς να διδάξουν (κυρίως στα ανώτερα επίπεδα της Εκπαίδευσης), χωρίς επαρκή παιδαγωγικο – διδακτική κατάρτιση. Εμφαση δίνεται στο «τι» θα διδάξουν. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων έχουν σπουδάσει επιτυχώς την επιστήμη που εκπροσωπούν ή τον καλλιτεχνικό τομέα. Είναι όμως αμφίβολο κατά πόσο έχουν παρακολουθήσει παραδόσεις ή επιμορφωτικά προγράμματα παιδαγωγικο – διδακτικής κατάρτισης, δηλαδή κατά πόσο είναι σε θέση να απαντήσουν στο ερώτημα «Πώς θα διδάξω;». Και βέβαια με το ερώτημα «Πώς θα δημιουργήσω την κατάλληλη παιδαγωγική ατμόσφαιρα στη τάξη που θα διδάξω» είναι ευνόητο, ότι ελάχιστοι εκπαιδευτικοί έχουν ασχοληθεί.
Είναι επομένως αναγκαίο να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, η οποία θα πρέπει να είναι διαρκής, να δίνει έμφαση στις νεότερες μαθητοκεντρικές μορφές διδασκαλίας και ιδιαίτερα στην συνολική συνοχή που πρέπει να έχει η σχολική τάξη, στις νεότερες διδακτικές αρχές της αυτενέργειας και της συνεργατικότητας καθώς και στη δημιουργία κινήτρων μάθησης. Σημαντικές επιστημονικές περιοχές στη διαρκή αυτή επιμόρφωση θα πρέπει να αποτελέσει εκτός της Διδακτικής (με έμφαση στη Διδακτική του συγκεκριμένου μαθήματος που διδάσκει ο εκπαιδευτικός) και η Ψυχολογία Προσαρμογής, η Ψυχολογία Ατομικών Διαφορών και η Ψυχολογία Κινήτρων.
