Αλέξανδος Καπανιάρης και Νίκος Τσούκας, δύο συγγραφείς που καταξιώνουν την τοπική παράδοση (Μέρος Β΄- τελευταίο)
του Θωμά Στραβέλη συγγραφέα – πανεπιστημιακού
Το βιβλίο του Α. Καπανιάρη και Ν. Τσούκα, οι Μάηδες της Μακρινίτσας, πρόσφατη έκδοση του 2014, και με θαυμάσια εικονογράφηση, δίνει φωνή στην τοπική λαογραφική παράδοση, που έχει σχεδόν σιγήσει. Είναι ένα ευχάριστο βιβλίο, που το ανοίγουμε με λαχτάρα και το κλείνουμε με επίγνωση του κέρδους του. Οι συγγραφείς του, σαν δύο άσβηστα κεριά, που αγαπούν το φως, συγκεντρώνουν τον λαογραφικό πλούτο της Μακρινίτσας, στο πέρασμα του χρόνου, διερευνώντας, επί του προκειμένου, τις βάσεις πάνω στις οποίες στηρίζεται το έθιμο των Μάηδων.
Στο μάη που ανθίζει, κάθε άνοιξη, και στους Μάηδες, έτσι όπως έρχονται τον ίδιο μήνα, βρίσκουμε την ψυχή του χρόνου που κυλάει. Οι συγγραφείς διατυπώνουν την ηχώ του παρελθόντος της Μακρινίτσας, όταν το σώμα και τα υλικά που συνθέτουν την ιστορία της, τείνουν σαν όνειρο να σβήσουν.
Ο Α. Καπανιάρης κι ο Ν. Τσούκας ανδρώθηκαν μέσα στη μεγαλειώδη παράδοση των Μάηδων κι έγιναν η ασίγαστη φωνή της ύπαρξης ενός εθίμου, που τους έδωσε την ευκαιρία, γράφοντας τούτο το βιβλίο, να παρουσιάσουν μία ολόκληρη σειρά από διάφορους χαρακτηριστικούς τύπους, ακολουθώντας πιστά την εξέλιξη του εθίμου στο χώρο και στο χρόνο. Η σύντομη αισθητική ανάλυση, που θα επιχειρήσω να κάνω, πάνω σ’ αυτό το βιβλίο, δεν είναι παρά η τέχνη να το απολαύσω διαβάζοντάς το.
Οι Μάηδες γιορτάζονται, κάθε χρόνο, τον μήνα Μάη. Πλαίσιό τους έχουν την πλατεία του χωριού. Τα πρόσωπα, που συμμετέχουν στο καλλιτεχνικό αυτό δρώμενο, φορούν ενδυμασίες με φανταχτερά χρώματα, γίνονται ένα γαϊτανάκι, ένας χορός μεταμφιεσμένων, στους δρόμους και στις πλατείες. Με ασυνήθιστη δύναμη κινούνται οι πλέον απίθανοι τύποι ενός ολόκληρου θιάσου: Ο Αρχιμάης, ο χότζας, τα Ζεμπέκια, ο Γενίτσαρος, η Νύφη, ο Γύφτος και η Γύφτισσα, ο Αρκουδιάρης κι η Αρκούδα, ο Διάβολος και τα Διαβολάκια. Μία από τις ωραιότερες στιγμές (και σκηνές) του δρώμενου είναι ο Φουστανελοφόρος κι η Νύφη. Ο φουστανελοφόρος σέρνει πρώτος το συρτό και, στη συνέχεια, ο γαμπρός των Μάηδων χορεύει με το κορίτσι, σε ανοιχτό χωρό, χωρίς οι δυο τους να πιάνονται. Η νύφη, με φουστάνι κλαρωτό, καπέλο ψάθινο και με άσπρο τούλι, που της κρύβει το πρόσωπό της, κουνάει το μαντήλι και φέρνει ναζάκια, στις στροφές τού χορού, γύρω από το γαμπρό. Νά’ ναι, μαθές, το μέγα γκάστρι της γεμάτο παλικάρια; Μια τέτοια σκέψη, στο πλάνο μας μυαλό, κατρακυλάει… Πιστέ μας λογισμέ, καλό πουλί, στο θρασεμένο απανωκαύκαλο του αδιάντροπου ανθρώπου, γίνου φωτιά, γυναίκα, θάλασσα, γίνου Μάης! Κατακενταύρωσε αυτόν τον άνθρωπο. Είναι εύθυμη, λοιπόν, η συνάθροιση και το πλήθος των πανηγυριστών.
Το βιβλίο αυτό διαβάζεται με περιέργεια κι ενδιαφέρον, απνευστί. Οι συγγραφείς φέρνουν στο φως την ωραιότητα του εθίμου των Μάηδων και τη δύναμη της ψυχής ενός μικρού κύκλου θεατρικών χαρακτήρων. Κι όπως παρατηρώ, έχουν την ικανότητα διαβάθμισης των κωμικών στοιχείων του δρώμενου με συνέπεια και καλό γούστο, τα δε ευρήματά τους, συχνά, ψυχαγωγούν τον αναγνώστη, καθώς χαρακτηρίζονται από σατυρική διάθεση, τόσο συνδεδεμένη, άλλωστε, με το έθιμο. Έτσι, οι Μάηδες αποτελούν ένα είδος απολαυστικής όρασης, χάριν της πρωτυπίας που τους χαρακτηρίζει.
Στο παρόν βιβλίο ερμηνεύονται, λεπτομερειακά (και μέσα από μία απόπειρα δραματοποίησης) όλες οι φάσεις του εθίμου. Οι σελίδες του βιβλίου γράφονται σε ύφος ανεπιτήδευτο, καθαρό και απλό. Οι συγγραφείς εισάγουν πολλές μαγικές λέξεις (ή, εν ανάγκη, τις επινοούν), κι εδώ έγκειται η πρωτοτυπία των περιγραφών τους, που δεν έχουν τίποτε το συμβατικό, αλλά δονούνται από ζωηρό αίσθημα. Είναι το αίσθημα του μέτρου σε κάθε σκηνή του δρώμενου, από τη μια, και η λεπτότητα του ύφους τους, από την άλλη, που δικαιολογούν την ευχάριστη και ωφέλιμη ανάγνωση αυτού του βιβλίου.
Κοντολογίς, ο Αλέξανδρος Καπανιάρης κι ο Νίκος Τσούκας αναπλάθουν την πραγματικότητα του εθίμου των Μάηδων, και με την ιστορική φαντασία τους, αλλά και γνώση, εισάγουν τον αναγνώστη στο συγκεκριμένο έθιμο ως ένα ιδανικό, που υπερβαίνει το χρόνο, αλλά εξακολουθεί παρόλα αυτά να υπάρχει στη ζωή. Οι συγγραφείς είναι σπορείς αξιόλογων ιδεών, που είναι σίγουρο πως θα φανούν γόνιμες στη ζωή των αναγνωστών τους. Γράφουν για μία αισιόδοξη μελλοντική ζωή, έχοντας κατά νου τους φριχτούς (και κάθε λογής) δαίμονες. Κι εμείς σηκώνουμε τα χέρια μας και ορκιζόμαστε πως μεγάλος θεός είν’ ο Διόνυσος. Κι όσους εχθρούς πατούν το χώμα μας, βαριά θα τους παιδέψει. Και θα χαρούν πολύ, αν πάρουν τη στράτα του γυρισμού. Κάθε Μάη, εμείς θα γιορτάζουμε τους Μάηδες και θα λέμε: Καλός είν’ ο τόπος ετούτος που ζούμε, ταψί γεμάτο στάρι. Καλές κι οι θάλασσές μας, πολύψαρες. Ούριος κι ο άνεμος, και το καράβι της Παράδοσης έτοιμο, για να μας ταξιδέψει στο χρόνο. Ο Διόνυσος με την ακολουθία του, μεγάλοι και μικροί θεοί, τραβούν μπροστά, κι άντρες, γυναίκες και παιδιά, πίσω τους, χιμούν, κρατώντας ζουρνά μακρύ στη μέση τους, και τα χοντρά νταούλια.
Κρατούνε και τη φλόγα της ψυχής, περνούν και πλημμυρίζουν το χωριό σαν ποταμός. Κι όλοι μας νιώθουμε συνεπαρμένοι.
Έγιναν στη φαντασία μας όλοι Μάηδες, μες στο Μάη! Και στο νου μας μέσα μιλάνε γελαστοί οι δύο συγγραφείς. Και εμείς στις χούφτες μας χαιρόμαστε το δώρο τους, και το κρατάμε σαν ένα ευάρεστο αγαθό. Καλώς μας ήρθε ο καιρός να το αγαπήσουμε και ν’ αναβρύσει η πηγή της γνώσης. Και να κάνουμε το δώρο τους κοινό κτήμα όλων μας, κι όχι όπως οι τεχνικές γνώσεις, κτήμα μόνο των ειδικών. Το δε νόημα του εθίμου να συντελέσει στην εξάσκηση μιας απολαυστικής αυτογνωσίας.
