Η «εξωτερική» αλλαγή φύλου των μικρών κοριτσιών στο Αφγανιστάν είναι μια πράξη επιβίωσης και κοινωνικής αποδοχής για πολλές οικογένειες. Τα τραύματα όμως παραμένουν ανεξίτηλα
Ο Μεχράν είναι έξι ετών. Πηγαίνει στο σχολείο, παίζει με τους φίλους του ποδόσφαιρο και κρίκετ, κάνει ποδήλατο. Οταν όμως επιστρέφει στο σπίτι του και βγάζει την μπλούζα και το παντελόνι, δεν είναι πια ο Μεχράν. Είναι η Μανούς. Καμία γενετική ανωμαλία. Ούτε διαστροφή. Ο Μεχράν, ή Μανούς, είναι ένα ακόμη παιδί «Μπάσα Πος». Για την ακρίβεια, ένα ακόμη κορίτσι στο Αφγανιστάν που μεταμφιέζεται σε αγόρι.
Πρόκειται για μια παράδοση που έχει ρίζες πολύ βαθιά στο παρελθόν και τηρείται από πολλές αφγανικές οικογένειες που αποφασίζουν, ή μάλλον αναγκάζονται, να «ξεπλύνουν» την ντροπή τους γιατί δεν είχαν την «τύχη» να φέρουν στον κόσμο αρσενικά τέκνα. «Οταν στο Αφγανιστάν δεν έχεις γιο, θεωρείται μεγάλη απώλεια. Είναι σαν να έχεις χάσει το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή σου. Ολοι σε λυπούνται» εξηγεί η μητέρα του Μεχράν/Μανούς, Αζίτα Ραφχάτ, μητέρα άλλων τριών κοριτσιών. Τι και αν η ίδια έχει υπάρξει στο παρελθόν μέλος του αφγανικού κοινοβουλίου; Μόνο όταν «μεταμόρφωσε» μία από τις τέσσερις κόρες της σε αγόρι ένιωσε ότι χαίρει στοιχειώδους σεβασμού.
Πράξη επιβίωσης
Δεν είναι όμως πάντα κοινωνικοί οι λόγοι. Για τη 40χρονη Νασίμα η απόφαση να μεταμφιέσει τη δεκάχρονη κόρη της σε αγόρι ήρθε για άλλους λόγους, κυρίως βιοποριστικούς. Ετσι, η μικρή Μίνα πηγαίνει καθημερινά στο σχολείο με φόρεμα και τσεμπέρι, αλλά όταν επιστρέφει στο σπίτι φοράει παντελόνι για να πάει στην αγορά για να εργαστεί. Η μητέρα της ξέρει ότι ζει σε μια χώρα όπου η γυναικεία απασχόληση σπανίζει και άλλωστε με έναν σύζυγο αδιάφορο και θύμα των ναρκωτικών, «η πράξη αυτή ήταν αναγκαία»: η ίδια και οι θυγατέρες της δεν θα μπορούσαν να εργαστούν σε μαγαζί. Τώρα, με τα χρήματα που κερδίζει η μικρή Μίνα δουλεύοντας στην αγορά ως «Μπάσα Πος» επιβιώνει η ίδια και οι άλλες οκτώ αδελφές της. Αλλωστε, ποιος ξέρει; Μια τέτοια επιλογή μπορεί να επιφέρει και τη «θεϊκή» παρέμβαση, σύμφωνα με τους θρησκευτικούς λειτουργούς. «Οι οικογένειες που δεν έχουν γιους μεταμφιέζουν τις κόρες τους σε αγόρια για καλή τύχη» λέει ο επικεφαλής του διάσημου «Μπλε Τζαμιού» στη Μαζάρι Σαρίφ και συμπληρώνει: «Ισως έτσι ο Θεός τούς δώσει και ένα αρσενικό τέκνο».
Τα παιδιά Μπάσα Πος δεν παραμένουν αρσενικά σε όλη τους τη ζωή. Συνήθως επιστρέφουν στην κοριτσίστικη φύση τους, τουλάχιστον εμφανισιακά, στο τέλος της εφηβείας, γύρω στα 17-18 τους χρόνια. Συχνά, όμως, δεν υπάρχει επιστροφή.
Επιστροφή στη θηλυκότητα
Η περίπτωση της Ζάχρα είναι χαρακτηριστική: «Τίποτε μέσα μου δεν με κάνει να νιώθω κορίτσι» ομολογεί η 15χρονη Αφγανή που, παρά τις παρακλήσεις των γονιών της, εξακολουθεί να φοράει παντελόνια και να κάνει παρέα με αγόρια. Ομολογεί ότι αυτή η «επιστροφή» υπήρξε οδυνηρή, έως αδύνατη, για αυτήν.
Οσο για την Ελάχα, που έζησε τις δύο πρώτες δεκαετίες της ζωής της ως αγόρι και πλέον εμφανίζεται ως κορίτσι με μπούρκα, η προσγείωση στη θηλυκότητα υπήρξε απότομη. Απρόθυμη. Και επειδή κάποια στιγμή ίσως την πιέσουν να παντρευτεί, εκείνη, φοιτήτρια στο πανεπιστήμιο σήμερα, δηλώνει ρητά: «Θα το κάνω μόνο για να εκδικηθώ για όλες τις λύπες των γυναικών στο Αφγανιστάν και θα δέρνω τον σύζυγό μου τόσο άσχημα που θα με πηγαίνουν στο δικαστήριο κάθε μέρα».
Δεν είναι τυχαία η αντίδραση πολλών υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το φύλο σε έναν άνθρωπο για λίγο. Δεν μπορείς να κάνεις ένα κορίτσι αγόρι, έστω για μια μικρή χρονική περίοδο» λέει ο Κουάζι Σαγιέντ Μοχάμαντ Σάμι, επικεφαλής της επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της επαρχίας Μπαλκ. Ωστόσο, παρά την κριτική και τις αντιδράσεις, οι μητέρες επιμένουν σε αυτή την πρακτική: «Σε ένα κράτος όπου πολλές γυναίκες εύχονται να μην υπήρχαν καν», λέει πάλι η μητέρα του Μεχράν – η οποία επίσης υπήρξε «αγόρι» στα νιάτα της –, αυτή είναι και μια ευκαιρία να βιώσουν, έστω για λίγο, την ελευθερία. Η άρνηση πολλών Μπάσα Πος να δεχθούν το φύλο τους επιβεβαιώνει την Αζίτα Ραφχάτ η οποία υπενθυμίζει: «Αυτή είναι η πραγματικότητα του Αφγανιστάν».
