Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα έχει τους περισσότερους, ίσως και τους καλύτερους νόμους. Είναι επίσης κοινό συμπέρασμα ότι όλοι οι νόμοι πάσχουν στην εφαρμογή τους και στα πολλά… παράθυρα.
Ο νόμος του Καλλικράτη που τόσο αλλάζει τη ζωή μας πέρασε σχεδόν… αδιάβαστος, ακόμα και από εκείνους που τελικά εξελέγησαν στις τελευταίες εκλογές με βάση τον συγκεκριμένο νόμο.
Όμως ο νόμος του Καλλικράτη περιλαμβάνει μια σπουδαία υποχρεωτική πρόβλεψη επ’ ωφελεία των πολιτών, της χρηστής διοίκησης, της αποτελεσματικότητας, της αντιγραφειοκρατίας και εν τέλει της ίδιας της δημοκρατίας σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.
Πρόκειται για τον καινούργιο θεσμό του «Συμπαραστάτη του Δημότη και των επιχειρήσεων». Θεσμός με πολλές και ριζοσπαστικές αρμοδιότητες που αν αξιοποιηθεί θα βελτιώσει την καθημερινότητα των πολιτών κυρίως στα πεδία της επίλυσης εξωδικαστικών διαφορών και της πάταξης της κακοδιοίκησης. Γάγγραινες πραγματικές τα δύο πεδία για τον σύγχρονο Έλληνα.
Συνοπτικά θα σημειώναμε ότι κάθε δήμος με πληθυσμό άνω των 20 χιλιάδων κατοίκων και κάθε μία από τις 13 περιφέρειες της χώρας σε δύο μήνες από σήμερα πρέπει να έχουν εκλέξει το πρόσωπο που θα ενσαρκώσει το συγκεκριμένο πρωτόγνωρο θεσμό.
Ο νέος θεσμός του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης που εισάγεται με τον «Καλλικράτη» σε δήμους άνω των 20.000 κατοίκων έχει μια αξιόλογη προϊστορία σε χώρες της δυτικής αλλά και της ανατολικής Ευρώπης. Ας σημειώσουμε ότι στις δυτικές χώρες δεν έχουν φοβηθεί να χρησιμοποιήσουν ευθέως τον όρο Ombudsman/ombudswoman, δηλαδή τον αντίστοιχο όρο του «Συνηγόρου του Πολίτη» κάτι που αποφεύχθηκε επιμελώς στον «Καλλικράτη», αν και στο προσχέδιο νόμου ο θεσμός αναφερόταν ως «Συνήγορος του Δημότη».
Το συγκεκριμένο πρόσωπο αυξημένου κύρους και αποδοχής θα πρέπει να εκλεγεί από το Δημοτικό Συμβούλιο δύο μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων της δημοτικής αρχής με πλειοψηφία 23 και αφού έχει προηγηθεί η προκήρυξη των θέσεων και έχει ακολουθήσει η κατάθεση των υποψηφιοτήτων από τους ενδιαφερόμενους.
Πώς εκλέγεται και τι εκπροσωπεί
Ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης δεν επιλέγεται από τον Δήμαρχο. Εκλέγεται από το δημοτικό συμβούλιο και μάλιστα με την αυξημένη πλειοψηφία των 2/3. Η ψηφοφορία που διενεργείται στο δημοτικό συμβούλιο είναι μυστική, ώστε να διασφαλιστεί η πραγματική γνώμη των εκλεκτόρων απέναντι στις υποψηφιότητες για τη θέση του Συμπαραστάτη. Ο ίδιος ο Καλλικράτης λοιπόν δημιουργεί εγγυήσεις για να αποτραπεί η «κομματική πειθαρχία» όσον αφορά στην επιλογή του προσώπου του Συμπαραστάτη. Ακριβώς επειδή ο Συμπαραστάτης δεν επιτρέπεται να είναι ένα «αρεστό» πρόσωπο, δηλαδή δεν πρέπει να επιλέγεται με κριτήριο την σχέση του με την Δημοτική Αρχή, αντιθέτως πρέπει να είναι ένα πρόσωπο απόλυτα ανεξάρτητο από τα πολιτικά «παιχνίδια» που υπάρχουν στο Δήμο και στην Περιφέρεια. Γιατί διαφορετικά θα είχαμε ταύτιση ελέγχοντος και ελεγχομένου.
Προκειμένου να τηρηθούν οι όροι ανεξαρτησίας για την επιλογή του κατάλληλου προσώπου για την αποστολή του Συμπαραστάτη, ιδιαίτερο ρόλο έχει η παρακολούθηση των σχετικών διαδικασιών από τα μέσα ενημέρωσης και κυρίως από την Κοινωνία των Πολιτών. Τα ίδια τα τοπικά μέσα ενημέρωσης που ασχολούνται με ζητήματα τοπικής αυτοδιοίκησης θα πρέπει να τονίζουν ότι τον Συμπαραστάτη δεν τον διορίζει ο Δήμαρχος, αλλά αντίθετα, τον εκλέγει το δημοτικό συμβούλιο με αυξημένη πλειοψηφία και μυστική ψήφο. Είναι ένα από τα ελάχιστα θέματα στα οποία η Αντιπολίτευση έχει αποφασιστικό λόγο.
Διότι δεν θα πρέπει να «νομιμοποιηθούν» καταστάσεις που στρεβλώνουν τον Καλλικράτη, όπως «νομιμοποιήθηκαν» καταστάσεις που στρέβλωσαν συνταγματικές διαδικασίες ευνοώντας το πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα στην κεντρική πολιτική σκηνή.
Γενικές αρμοδιότητες
Αρμοδιότητα του Συμπαραστάτη είναι η εξέταση καταγγελιών των άμεσα θιγόμενων πολιτών και των επιχειρήσεων, για κακοδιοίκηση των υπηρεσιών του Δήμου ή της Περιφέρειας. Αποστολή του είναι η διαμεσολαβητική επίλυση των διαφορών αυτών, λειτουργώντας δηλαδή ως ένας εξωδικαστικός μηχανισμός, όπως και ο Συνήγορος του Πολίτη. Σύμφωνα με τον νόμο του «Καλλικράτη» ο Συμπαραστάτης έχει υποχρέωση να απαντά στον πολίτη εγγράφως ή ηλεκτρονικώς εντός τριάντα (30) ημερών. Η αρμοδιότητα αυτή δεν αναιρεί βέβαια την αρμοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτη, αλλά καθένας καταλαβαίνει ότι ένας Συμπαραστάτης που λειτουργεί σύμφωνα με αυτές τις διατάξεις μπορεί να επιλύσει το πρόβλημα σε πολύ ταχύτερο χρονικό διάστημα, λόγω και της εγγύτητάς του με την πηγή του προβλήματος, αλλά και της σταδιακά αποκτώμενης εξειδίκευσης στα δημοτικά και περιφερειακά ζητήματα που ανακύπτουν.
Μια δεύτερη αρμοδιότητα είναι η δυνατότητα αυτεπάγγελτης παρέμβασης του Συμπαραστάτη με τη διατύπωση προτάσεων για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών στους πολίτες. Αυτό μπορεί να συμβαίνει είτε κατά περίσταση, είτε στο πλαίσιο της Ετήσιας Έκθεσης που οφείλει να συντάσσει ο Συμπαραστάτης και η οποία πρέπει να συζητείται υποχρεωτικά στα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια και να αναρτάται στις ιστοσελίδες τους.
Ο Συμπαραστάτης υποστηρίζεται διοικητικά από τις υπηρεσίες του Δήμου/Περιφέρειας, οι οποίες θα πρέπει να του διαθέτουν επαρκές προσωπικό και τα απαιτούμενα για την επαρκή ενάσκηση των καθηκόντων του.
Πρόκειται λοιπόν για έναν θεσμό, ο οποίος μπορεί να συμβάλλει στην εμβάθυνση των δικαιωμάτων των δημοτών, προσδίδοντας νέες διαστάσεις τόσο στην εξωδικαστική επίλυση διαφορών, όσο και στην θεσμική παρέμβαση σε σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι δήμοι και οι περιφέρειες στο πεδίο των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της γενικότερης καθημερινότητας.
Κωλύματα και ασυμβίβαστατου Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης
Ένα κρίσιμο ζήτημα για την επιτυχία και την αποτελεσματικότητα του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης είναι η ανεξαρτησία του από τις δημοτικές αρχές. Ως δημοτικός διαμεσολαβητής ο Συμπαραστάτης πρέπει να παρέχει τα εχέγγυα ότι θα λειτουργεί με αμεροληψία και διαφάνεια, κι όχι ως προπέτασμα καπνού για την συγκάλυψη της κακοδιοίκησης, όπως έχει καταγγελθεί σε ορισμένες περιπτώσεις στο εξωτερικό.
Ο Καλλικράτης προβλέπει στο άρθρο 77 ότι ως Συμπαραστάτης δεν μπορεί να εκλεγεί «αιρετός δήμου, περιφέρειας ή βουλευτής». Αυτό σημαίνει ότι ένας εκλεγμένος δημοτικός ή περιφερειακός σύμβουλος δεν μπορεί να θέσει υποψηφιότητα. Ακόμη κι αν ο σύμβουλος παραιτηθεί από την ιδιότητά του αυτή, εφόσον ανήκει σε δημοτική παράταξη που εκπροσωπείται στο δημοτικό συμβούλιο, δυσχερώς μπορεί να υποστηριχθεί ότι η ιδιότητά του αυτή είναι συμβατή με την υποχρέωση ανεξαρτησίας απέναντι στις δημοτικές αρχές. Ένας παραιτηθείς δημοτικός σύμβουλος δεν μπορεί να είναι ανεξάρτητος ως προς την δημοτική παράταξη με το ψηφοδέλτιο της οποίας εξελέγη. Εάν εκλεγεί τελικά και Συμπαραστάτης του Δημότη, υπάρχει ο κίνδυνος της σύγκρουσης συμφέροντος και του φαινομένου της σύγχυσης ελεγχομένου – ελεγκτή.
Είναι σημαντικό κατά την έναρξη της λειτουργίας αυτού του νέου χρήσιμου θεσμού να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διασφάλιση της ανεξαρτησίας των προσώπων. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης δεν αποτελεί άλλο ένα «αξίωμα», με την κλασική έννοια του όρου, αλλά μια πολύ σοβαρή αποστολή με οιονεί δικαιοδοτικές αρμοδιότητες. Γι’ αυτό ο θεσμός δεν θα πρέπει να αξιοποιηθεί για την τακτοποίηση «ημετέρων», καθώς αυτό θα συνιστούσε καταστρατήγηση των διατάξεων του Καλλικράτη, αλλά και της ίδιας της αποστολής του θεσμού. Σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογείται ο θεσμός να χρησιμοποιηθεί για κλείσιμο προεκλογικών υποχρεώσεων και βόλεμα ανθρώπων που στήριξαν την εκλογή του δημάρχου ή του περιφερειάρχη. Το ιδανικότερο θα ήταν να μην έχει ούτε καν πολιτευτεί σε τοπικό επίπεδο το συγκεκριμένο πρόσωπο.
Σημαντική η ευρωπαϊκή εμπειρία
Η οργάνωση του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης σε όλους τους δήμους του «Καλλικράτη» θα πρέπει λοιπόν να γίνει λαμβανομένων υπόψη των βέλτιστων πρακτικών που ακολουθούνται εδώ και χρόνια από τους αντίστοιχους θεσμούς σε άλλες χώρες. Μην αρκεστούμε δηλαδή στο minimum που προβλέπει ο Καλλικράτης, αλλά να επιδιώξουμε το maximum, όπως συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.
Ενας θεσμός κρυμμένος…
Σημειώνουμε ότι σε επίπεδο Δήμου Βόλου και Περιφέρειας Θεσσαλίας δεν έχει ακουστεί τίποτα σχετικό για διαδικασίες ή έστω σκέψεις για το συγκεκριμένο ζήτημα. Θεωρούμε τυχαία τη συγκεκριμένη έλλειψη ενημέρωσης και τη δικαιολογούμε λόγω του κυκεώνα πρωτόγνωρων αλλαγών που επιφέρει ο Καλλικράτης.
Όμως θα ήταν άδικο για τους πολίτες να υποβαθμιστεί ένας τέτοιος θεσμός και να θυσιαστεί σε επιδιώξεις αλλότριες μακριά από τη φιλοσοφία που επέβαλε τη δημιουργία του. Άνθρωποι με κύρος, διάθεση και δυνατότητες υπάρχουν. Αρκεί να παροτρυνθούν ή στη χειρότερη περίπτωση να μην αποκλειστούν με μεθοδεύσεις. Ας μη χαθεί μία ακόμη ευκαιρία.
