Του Θωμά Κακαδιάρη, μοτοσυκλετιστή
Η οδήγηση είναι η πλέον σύνθετη και απαιτητική ημερήσια δραστηριότητά μας. Ακόμη κι αν ασκούμε απαιτητικό επάγγελμα, συνήθως ακολουθούμε κάποιο «πρωτόκολλο», που περιορίζει τους αστάθμητους παράγοντες αποφάσεων. Στην περίπτωση της οδήγησης καθημερινά αυτό δεν ισχύει, ακόμη και αν οδηγούμε στον ίδιο «γνωστό» δρόμο. Είναι ο ίδιος δρόμος και θέματα πλοήγησης δεν μας απασχολούν, αλίμονο, όμως, αν τον θεωρήσουμε …γνωστό. Θα μας εκπλήξει σίγουρα, αφού στον δρόμο τίποτα δεν είναι ίδιο από τη μία μέρα στην άλλη.
Υποχρεωτικά, λοιπόν, η προσοχή μας, όταν οδηγούμε, πρέπει να είναι αφιερωμένη στον δρόμο. Να μην τον διαχειριζόμαστε μηχανικά, επειδή «γνωρίζουμε» τη διαδρομή. Η προσοχή μας απαιτεί την καθολική συγκέντρωση του εγκεφάλου μας σε συγκεκριμένες λειτουργίες και παράδειγμα είναι η περίπτωση, που όχημα περιμένει να βγει στη διασταύρωση, που εμείς προσεγγίζουμε. Επιβραδύνουμε και απομακρυνόμαστε ελαφρά από το όχημα, καθώς κινούμαστε για να περάσουμε από μπροστά του. Πόσο πιο απλή περίπτωση χειρισμού κι όμως η πληροφορία πρέπει να αξιολογηθεί και να υπάρξει η αντίδρασή μας με την πιθανότητα της επαναξιολόγησης, αν κάτι αλλάξει στον ελάχιστο χρόνο που μεσολαβεί.
Η σημαντικότερη πηγή δεδομένων είναι η όρασή μας. Η όραση είναι η πιο σημαντική αίσθηση στην οδήγηση όλων των οχημάτων, αλλά ιδιαίτερα της μοτοσυκλέτας. Αυτό δεν σημαίνει ότι αγνοούμε τις υπόλοιπες, τις οποίες πρέπει να μάθουμε να χρησιμοποιούμε σε όφελός μας. Βλέπουμε με τον νου και ο εγκέφαλός μας χρησιμοποιεί τις παρατηρήσεις μας και τις πληροφορίες από την κάθε προηγούμενη γνώση και εμπειρία μας, όπως είναι αποθηκευμένες στη μακροπρόθεσμη μνήμη μας, ώστε να σχηματίσει λεπτομερή νοητικό χάρτη ή «εικόνα» της κατάστασής μας. Αυτό θα χρησιμοποιηθεί στη λήψη αποφάσεων υποχρεωτικά και ο εγκέφαλός μας συγκρίνει αυτήν τη νοητική εικόνα με καταστάσεις από την εμπειρία μας, προσδιορίζει ποιες ενέργειες κάναμε στο παρελθόν και επιλέγει σχέδιο ενεργειών για την τρέχουσα κατάσταση. Ο εγκέφαλός μας αξιολογεί την καταλληλότητα του προτεινόμενου σχεδίου ενεργειών μας συγκρίνοντας με τις ενέργειες, τις οποίες έχουμε ολοκληρώσει με ασφάλεια σε παρόμοιες περιστάσεις παλαιότερα. Εδώ είμαστε υποχρεωμένοι, και το κάνουμε οι περισσότεροι, να χρησιμοποιήσουμε την πρόβλεψη, υποθέτοντας για το πώς είναι πιθανό να εξελιχθούν τα γεγονότα, την αξιολόγηση της επικινδυνότητας του σχεδίου μας, σημειώνοντας τους κινδύνους και βαθμολογώντας τους με βάση την προηγούμενη εμπειρία μας και την αξιολόγηση του χώρου, που βρισκόμαστε, της θέσης μας, της ταχύτητας κίνησής μας και της σχέσης μας στο κιβώτιο ταχυτήτων. Στην επόμενη φάση αναλαμβάνουμε δράση, αποφασίζοντας και ενεργώντας πια με τον πλέον κατάλληλο τρόπο. Την ίδια σχεδόν στιγμή έρχεται και η διαδικασία της ανατροφοδότησης. Καθώς το σχέδιό μας αρχίζει να υλοποιείται, ο εγκέφαλός μας λαμβάνει νέες πληροφορίες και συνεχώς το ελέγχει και το αναπροσαρμόζει κάθε στιγμή. Σκοπός των μαθημάτων προηγμένης οδήγησης είναι η ανάπτυξη αυτής της ικανότητας σε υψηλό επίπεδο, ώστε να οργανώσουμε γρήγορα τις εμπειρίες, την εξάσκησή μας, να βελτιώσουμε την εγρήγορσή μας και να έχουμε πλήρη συγκέντρωση, όταν οδηγούμε. Ολα αυτά κάνουν την οδήγησή μας ασφαλέστερη.
Είναι δυνατόν να βελτιώσουμε την ικανότητά μας στην επεξεργασία των πληροφοριών του δρόμου; Φυσικά και είναι. Κυριότερο μέλημά μας είναι να βελτιώσουμε τον χρόνο αντίδρασής μας, τα λάθη αντίληψης, την προσήλωσή μας στον δρόμο και τη διαθέσιμη μνήμη, που χρειάζεται για την επεξεργασία όλων αυτών.
Οταν αναφερόμαστε στον χρόνο αντίδρασης καλό είναι να κατανοούμε ότι χρόνος αντίδρασης είναι ο χρόνος μεταξύ της λήψης νέας πληροφορίας σχετικά με κάποιο πιθανό κίνδυνο και της απόκρισής μας σε αυτόν. Μπορούμε να πούμε ότι ο χρόνος αντίδρασης είναι ίσος με το άθροισμα των χρόνων απόφασης και απόκρισης. Οι περισσότεροι αναβάτες έχουν παρόμοιο χρόνο απόκρισης, αλλά διαφέρουν σημαντικά στον χρόνο, τον οποίο χρειάζονται για να αποφασίσουν τι να κάνουν. Οσο πιο περίπλοκες είναι οι καταστάσεις, τόσο περισσότερος χρόνος απόφασης χρειάζεται και έτσι ο συνολικός χρόνος αντίδρασής μας μεγαλώνει. Εδώ υπεισέρχονται και τα λάθη αντίληψης, που γίνονται σοβαρά σε απαιτητικές καταστάσεις, όπως η οδήγηση σε υψηλές ταχύτητες. Πολλές φορές είναι πιθανόν να παρερμηνεύσουμε τις πληροφορίες, τις οποίες λαμβάνουμε μέσω των αισθήσεών μας. Συνήθη λάθη αντίληψης είναι τα λάθη κρίσης, όπως, για παράδειγμα, λιγότερο έμπειροι αναβάτες συχνά αντιλαμβάνονται μια στροφή σαν να είναι λιγότερο απότομη από ό,τι πράγματι είναι και έτσι την παίρνουν πολύ γρήγορα διακινδυνεύοντας απώλεια ελέγχου ή σύγκρουση. Στα λάθη αυτά προστίθενται τα λάθη από την αντίληψη του «γνωστού» δρόμου, δηλαδή λάθη συνήθειας και προσδοκίας. Η οδήγηση σε γνώριμους δρόμους μπορεί να δημιουργήσει συνήθειες, που δεν μπορούν να επιτρέψουν τον εντοπισμό κίνδυνου, τον οποίο δεν περιμένουμε, όπως ένα όχημα το οποίο βγαίνει από πρατήριο καυσίμων ή ένα άλλο παρατημένο σε μία στροφή, επειδή έπαθε βλάβη. Λάθη μπορεί να γίνουν, όταν οι αναβάτες αλλάζουν μοτοσυκλέτες. Κάθε φορά χρειάζεται προσαρμογή στη νέα μοτοσυκλέτα, πριν αρχίσουμε να αξιοποιούμε τις δυνατότητές της.
Η οδήγηση της μοτοσυκλέτας είναι ίσως η απαιτητικότερη από όλα τα οχήματα, οπότε η ικανότητα του αναβάτη να προσηλώνεται σε αυτή είναι πολύτιμη για την ασφάλειά του. Η ταυτόχρονη αξιολόγηση των συνθηκών του οδικού δικτύου και των πιθανών κινδύνων, που αυτό κρύβει, για την ασφάλειά μας δεν επιτρέπει πολυτέλειες, που θα οδηγήσουν σε απόσπαση της προσοχής, π.χ. συνομιλίες με τον συνεπιβάτη μας κ.λπ. Η ανάγκη να φιλτράρουμε σύνθετες πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο κινούμενοι με υψηλές ταχύτητες απαιτούν προσήλωση. Η προσήλωση μαζί με τη διάθεση της απαραίτητης μνήμης για την επιλεκτική διαχείριση πολύτιμων πληροφοριών κάνουν την οδήγησή μας ασφαλέστερη. Σε σύνθετες και απαιτητικές καταστάσεις, ο εγκέφαλός μας μπορεί να απορρίπτει ή να ξεχνά μια νέα πληροφορία προτού αυτή μπορέσει να αποθηκευθεί στη βραχυχρόνια μνήμη μας. Επιπλέον, όταν βρισκόμαστε κάτω από πίεση, η αποθηκευμένη πληροφορία στη μακροπρόθεσμη μνήμη μας μπορεί να μην ανακληθεί, όταν χρειαστεί. Ολα αυτά, όσο πολύπλοκα ή άγνωστα φαίνονται στους πολλούς, «είναι εκεί» όταν οδηγούμε, άλλοτε ενεργά κααι άλλοτε «κοιμώμενα», θέτοντας σε κίνδυνο εμάς και τους υπόλοιπους χρήστες του δρόμου.
Η ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων διαχείρισης του δρόμου αποτελεί αντικείμενο διδασκαλίας και στον βαθμό που κάθε αναβάτης μπορεί αντικείμενο μάθησης, συνθέτοντας μαζί με άλλα αντικείμενα το περιεχόμενο των εκπαιδεύσεων προηγμένης οδήγησης.
