Της Ράνιας Γάτου*
Α. Εισαγωγή
Η σύγκρουση των πολιτισμών στη Νιγηρία αποτελεί τον μικρόκοσμο της σύγκρουσης των πολιτισμών στον μεγάκοσμο του πλανήτη. Από τη μια ο παραδοσιακός ή αυτόχθονας πολιτισμός των υλικά ασθενέστερων και από την άλλη ο πολιτισμός των υλικά ισχυρότερων κρατών. Ο δεύτερος πολιτισμός αμφισβητεί την πληρότητα της ανθρώπινης ιδιότητας των ατόμων που ανήκουν στον πρώτο πολιτισμό. Ο Τσινούα Ατσέμπε είναι ένας από τους ερευνητικότερους μελετητές της σύγκρουσης αυτής.
Β. Κύρια σημεία μέρους της συνέντευξης του Τσινούα Ατσέμπε την οποία παραχώρησε, τη δεκαετία του ’80, στον Μπιλ Μόγιερς, Αμερικανό δημοσιογράφο, πολιτικό σχολιαστή, ο οποίος είχε χρηματίσει Υπουργός Τύπου του Λευκού Οίκου επί Προεδρίας Τζόνσον
1 – Η Αφρική είναι ήπειρος ανθρώπων καθ΄ολοκληρίαν, όχι παράξενων όντων που ζητούν ένα ειδικό είδος μεταχείρισης, όχι κατώτερων ανθρώπων. Γι’ αυτό πρέπει να ακούγονται.
2 – Οι άνθρωποι της Αφρικής μπορεί να μην είναι τόσο πλούσιοι ή τόσο προχωρημένοι κατά την αντίληψη της Δύσης. Αλλά είναι άνθρωποι οι οποίοι, στην ιστορία τους, είχαν επίσης στιγμές μεγάλης επιτυχίας, για παράδειγμα στην κοινωνική οργάνωση.
3 – Η οργάνωση του πλανήτη μας είναι ανεπαρκής και δεν είναι καλά ρυθμισμένη, με αποτέλεσμα να μην προκαλεί ευχαρίστηση ούτε στους συγγραφείς. Ειδικότερα στην Αφρική υπάρχουν όλα τα είδη κακομεταχείρισης. Για παράδειγμα, η πιο πρόσφατη κακομεταχείριση είναι η απόρριψη των τοξικών αποβλήτων από τον βιομηχανικό κόσμο στην Αφρική.
4 – Η ποίηση δεν μπορεί να είναι μόνον προσωπική, ιδιωτική, ενδοσκοπική, όπως υποστηρίζουν παραδόξως εσφαλμένα οι συγγραφείς της Δύσης. Η ποίηση μπορεί να έχει σχέση και με την κοινωνία και τον ακτιβισμό ή με την ιστορία.
5 – Η ποίηση μπορεί να είναι τόσο ακτιβιστική όσο επιθυμεί, αν έχει την προθυμία και την ενέργεια. Για παράδειγμα, προς το τέλος της αποικιακής περιόδου στην Αγκόλα υπήρχε ένας γιατρός που ασκούσε την ιατρική και ο οποίος έγραφε πολύ ευαίσθητη ποίηση στον ελεύθερο χρόνο του. Κάποια μέρα βλέποντας μια από τις πιο βάναυσες πράξεις του αποικιακού καθεστώτος έγραψε ένα ποίημα, στίχους του οποίου απήγγειλαν οι αντάρτες που πολέμησαν μαζί του.
6 – Ένας ποιητής που γίνεται ακτιβιστής, διατρέχει ορισμένους κινδύνους, όπως η ταλαιπωρία του από εκείνους που βρίσκονται στην εξουσία.
7 – Η πολιτική εξουσία θα ήταν πολύ χαρούμενη αν οι ποιητές αποσύνδεαν την ποίησή τους από την πολιτική και την ιστορία, όπως πράττουν οι δυτικοί ποιητές.
8 – Ο ακτιβιστής λογοτέχνης έχει διαφορετική ατζέντα από την πολιτική εξουσία.
9 – Ναι μεν υπάρχει ένα όριο σε ό,τι μπορεί να επιτύχει η ακτιβιστική ποίηση και γι’ αυτό ένας ποιητής δεν μπορεί να σταματήσει ένα τάγμα στρατιωτών με δύο γραμμές της ποίησής του. Πλην όμως, εκτός της κρατικής βίας, υπάρχει και η ιδεολογία στα έργα του λογοτέχνη, η οποία είναι μια άλλη μορφή εξουσίας.
10 – Ο λογοτέχνης δημιουργεί τη μνήμη που πρέπει να έχουν οι επιζώντες, για να έχει η επιβίωσή τους νόημα.
(σελ. 1280-1283)
Γ. Η ζωή και η δράση του Τσινούα Ατσέμπε
Γεννήθηκε το 1930 σε ένα χωριό της Νιγηρίας, η οποία τότε αποτελούσε αποικία της Μεγάλης Βρετανίας. Η πιο πρώιμη εμπειρία του με τη λογοτεχνία προήλθε από τη μητέρα του, η οποία του έλεγε λαϊκές ιστορίες από την Αφρικανική προφορική παράδοση. Ο πρώτος του δάσκαλος ήταν ο πατέρας του που είχε γίνει χριστιανός και δίδασκε στο σχολείο της ιεραποστολής στο χωριό του. Αργότερα σπούδασε Αγγλική φιλολογία σε ένα πανεπιστημιακό κολλέγιο στη Νιγηρία. Τότε συνειδητοποίησε ότι οι ιστορίες για την Αφρική γράφονταν κυρίως από Ευρωπαίους, όχι από αυτόχθονες Αφρικανούς, αναγνωρίζοντας την ανάγκη για μια νέα Αφρικανική λογοτεχνία, για να μη λέγεται η ιστορία της Αφρικής από οποιονδήποτε άλλο.
Έζησε την απόκτηση της ανεξαρτησίας της Νιγηρίας το 1960, καθώς και τις εμφύλιες συγκρούσεις των πολυάριθμων εθνοτικών της ομάδων, οι οποίες την ακολούθησαν. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και διευθυντής της «Φωνής της Νιγηρίας». Έζησε την προσωρινή και αιματηρή απόσχιση από τη Νιγηρία της ανατολικής περιφέρειας της εθνοτικής του ομάδας Ibo, η οποία περιφέρεια είχε αυτοανακηρυχθεί ως ανεξάρτητη δημοκρατία της Μπιάφρα, για την οποία αγωνίστηκε με τη συλλογή κεφαλαίων ανά τον κόσμο.
Δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής σε δύο πανεπιστήμια της Νέας Αγγλίας. Δίδαξε επίσης λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Νιγηρίας. Ίδρυσε την Ένωση των Νιγηριανών Συγγραφέων και υπηρέτησε ως πρώτος πρόεδρός της. Όταν αναμείχθηκε στην πολιτική, υπηρέτησε ως αναπληρωτής πρόεδρος του Λαϊκού Κόμματος Απολύτρωσης, μέχρι το στρατιωτικό πραξικόπημα με το οποίο καταλήφθηκε η εξουσία και απαγορεύθηκε και το κόμμα του. Κατά τη διάρκεια της χούντας τραυματίστηκε σοβαρά από ύποπτο αυτοκινητιστικό δυστύχημα και για την ασφάλειά του εγκατέλειψε τη χώρα του. Αφού ανέρρωσε επί εξάμηνο στη Βρετανία, πήγε στις ΗΠΑ και δίδαξε σε ένα Κολλέγιο της Νέας Υόρκης.
Δ. Το λογοτεχνικό έργο του Τσινούα Ατσέμπε
Στην προσπάθειά του να δημιουργήσει μια νέα Αφρικανική λογοτεχνία, έγραψε ως αυτόχθονας Αφρικανός σε Αγγλική γλώσσα. Το μυθιστόρημά του «Τα πάντα γίνονται κομμάτια (Things Fall Apart)» χαρακτηρίστηκε ως το «αρχέτυπο Αφρικανικό μυθιστόρημα». Περιγράφει τη σύγκρουση των πολιτισμών, του αυτόχθονος και του αποικιακού, στη χώρα του από την πλευρά του υφισταμένου την αποικιοκρατία. Του απονεμήθηκε το βραβείο «Διεθνές Βραβείο Μπούκερ» το 2007. Το βιβλίο του αυτό συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των 100 καλύτερων βιβλίων όλων των εποχών που συντάχθηκε το 2002 από τη Νορβηγική Λέσχη του Βιβλίου.
Άλλα μυθιστορήματα και οι συλλογές των σύντομων ιστοριών του, που διερευνούν τις παρελθούσες και τις παρούσες πολιτιστικές συγκρούσεις στην Αφρική, είναι τα ακόλουθα: 1) Δεν είναι πλέον άνετα, 2) Το θυσιαζόμενο αυγό και άλλες ιστορίες, 3) Βέλος του Θεού, 4) Ένας άνθρωπος του λαού, 5) Κορίτσια στον πόλεμο και άλλες ιστορίες, 6) Μυρμήγκια της σαβάνας. Οι τόμοι ποίησης και οι συλλογές δοκιμίων και άλλα μη μυθιστορηματικά έργα, τα περισσότερα των οποίων εστιάζουν στην Αφρικανική ζωή και πολιτισμό, είναι τα εξής: 1) Προσοχή, αδελφή ψυχή και άλλα ποιήματα, 2) Χριστούγεννα στην Μπιάφρα και άλλα ποιήματα, 3) Πρωί ακόμη στη μέρα της δημιουργίας, 4) Η ταλαιπωρία με τη Νιγηρία, 5) Ελπίδες και κωλύματα: Επιλεγμένα δοκίμια, 1965-1987, 6) Μια άλλη Αφρική, 7) Συζητήσεις με τον Τσινούα Ατσέμπε, 8) Σπίτι και εξορία.
(McDougal Littell, World Literature, pp. 1270-1293. Gale Contextual Encyclopedia of World Literature, vol. 1 (2009), pp. 4-8. Chinua Achebe, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Chinua_Achebe).
Ε. Συμπέρασμα
Ο Τσινούα Ατσέμπε μας θέτει το δίλημμα: Απορρόφηση από το κοινωνικο-πολιτικό σύστημα ή κριτική στάση απέναντί του;
*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός
