Της Πηνελόπης Ι. Παπαθανασίου,
LLM Διεθνές και Ευρωπαϊκό Οικονομικό Δίκαιο, Δικηγόρου, Υπεύθυνης της ΧΕΝ Βόλου
Υποθέτουμε ότι ο Α είναι Ελληνας φωτογράφος. Σε κάποιο επαγγελματικό του ταξίδι στη Μαδρίτη, διαπιστώνει ότι σε μία ιστοσελίδα που διαχειρίζεται ένας Γάλλος υπήκοος με μόνιμη κατοικία στο Βέλγιο, δημοσιεύεται μια φωτογραφία του, χωρίς, όμως αυτός να έχει δώσει τη σχετική άδεια και χωρίς να έχει λάβει αμοιβή. Ενοχλημένος από το γεγονός επιθυμεί την άσκηση αγωγής αποζημίωσης κατά του διαχειριστή της ιστοσελίδας.
Τα δικαστήρια ποιας χώρας έχουν διεθνή δικαιοδοσία να δικάσουν την αγωγή αποζημίωσης;
Α. της Ελλάδας λόγω του ότι ο ενάγων είναι Έλληνας, Β. της Γερμανίας λόγω του ότι η ιστοσελίδα ανήκει στο γερμανικό top level domain, Γ. της Γαλλίας λόγω του ότι ο διαχειριστής της ιστοσελίδας είναι Γάλλος, Δ. του Βελγίου λόγω του ότι ο διαχειριστής έχει εκεί τη μόνιμη κατοικία του, Ε. της Ισπανίας λόγω του ότι η ιστοσελίδα με τη φωτογραφία του πελάτη του ήταν προσβάσιμη εκεί, ή ΣΤ. κάποιας άλλης χώρας;
Ένα τέτοιο ζήτημα διεθνούς δικαιοδοσίας επί αδικοπραξίας λόγω online προσβολής δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας απασχόλησε το ΔικΕΕ στην υπόθεση Pez Hejduk κατά EnergieAgentur.NRW GmbH. Ο φωτογράφος άσκησε αγωγή αποζημίωσης λόγω προσβολής του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας του στην Αυστρία. Η γερμανική εταιρία προέβαλε ένσταση ελλείψεως διεθνούς δικαιοδοσίας των αυστριακών δικαστηρίων λέγοντας ότι δικαιοδοσία έχουν τα γερμανικά δικαστήρια εφ’ όσον η εταιρία έχει την έδρα της στη Γερμανία και η ιστοσελίδα έχει γερμανικό top level domain. Επιπλέον ότι η ιστοσελίδα της δεν κατευθύνει τις δραστηριότητές της προς το αυστριακό κοινό έτσι ώστε να έχουν διεθνή δικαιοδοσία τα αυστριακά δικαστήρια.
Το ζήτημα της διεθνούς δικαιοδοσίας επί αστικών και εμπορικών υποθέσεων ρυθμίζεται για τα κράτη μέλη της ΕΕ από τον κανονισμό 44/2001. Στο α.2 παρ.1 ο κανονισμός ορίζει ως γενική δικαιοδοσία αυτή του κράτους μέλους, στο οποίο έχει την κατοικία του ο εναγόμενος, ενώ παράλληλα με αυτή μπορεί να συντρέχουν άλλες δικαιοδοσίες, όπως τα δικαστήρια του τόπου, όπου συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός. Αυτός μπορεί να είναι τόσο ο τόπος τέλεσης της γενεσιουργού της ζημίας πράξεως, όσο και ο τόπος επέλευσης της ζημίας. Έτσι η τέλεση του ζημιογόνου γεγονότος μπορεί να επιμεριστεί σε ξεχωριστά στάδια, τα οποία δύνανται να επέλθουν σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους. Η υλική πράξη που θα προκαλέσει τη ζημία μπορεί να είναι κατά περίπτωση απομακρυσμένη χωρικά και χρονικά από τη ζημία, η οποία μπορεί να λάβει χώρα σε πολλά σημεία ταυτόχρονα. Η επέλευση της ζημίας σε συγκεκριμένο κράτος μέλος είναι το “κρίσιμο σημείο συνδέσεως” των δικαστηρίων του κράτους μέλους, τους επιτρέπει να βρίσκονται αντικειμενικά σε καλύτερη θέση για να εκτιμήσουν το κατά πόσο συντρέχουν οι προϋποθέσεις για τη θεμελίωση της ευθύνης του εναγομένου, με αποτέλεσμα να δικαιολογείται η αναγνώριση σε αυτά της διεθνούς δικαιοδοσίας για την επίλυση της διαφοράς.
Το ΔικΕΕ για να διαπιστώσει αν πράγματι επέρχεται ζημία σε συγκεκριμένο κράτος-μέλος έχει εφαρμόσει στο παρελθόν διαφορετικής φύσης κριτήρια. Έτσι σε περιπτώσεις προσβολής της προσωπικότητας έχει προκρίνει ότι η ζημία -στο σύνολό της- επέρχεται στο κράτος-μέλος, στο οποίο εντοπίζεται το επίκεντρο των συμφερόντων του παθόντα, σε περιπτώσεις προσβολής βάσης δεδομένων στο κράτος-μέλος, στο κοινό του οποίου «στοχεύει» η προσβάλλουσα ιστοσελίδα, ενώ στην περίπτωση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε κάθε κράτος μέλος, από το οποίο υπάρχει πρόσβαση στην επίμαχη ιστοσελίδα.Η υιοθέτηση του κριτηρίου της πρόσβασης για τον προσδιορισμό του τόπου επέλευσης της ζημίας που οδηγεί σε απονομή διεθνούς δικαιοδοσίας διευκολύνει το δίχως άλλο τους δικαιούχους στην επιδίωξη αποζημίωσης. Οι δικαιούχοι έχουν επίσης ευχέρεια να επιλέξουν, το δικαστήριο αυτού του κράτους μέλους, στο οποίο συγκεντρώνονται σε μεγαλύτερο βαθμό τα συμφέροντά τους, στο οποίο έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη ζημία ή στο οποίο, λόγω του ουσιαστικού δικαίου, δικαιούνται τη μεγαλύτερη αποζημίωση κοκ.
Ο δε εδαφικός κατακερματισμός της ζημίας δημιουργεί το πρόβλημα της ουσιαστικής αδυναμίας να διεκδικηθεί αποζημίωση για το σύνολο της ζημίας, αφού θα πρέπει να ασκηθούν τόσες αγωγές, όσα και τα ευρωπαϊκά κράτη στα οποία υπήρχε πρόσβαση στην προσβάλλουσα ιστοσελίδα. Δυσχερής θα είναι επίσης ο υπολογισμός της αποζημίωσης για τη ζημία που επήλθε μόνο σε συγκεκριμένο κράτος. Σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο πάντως η αποζημίωση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από το διπλάσιο της αμοιβής που συνήθως ή κατά νόμο καταβάλλεται για το είδος της εκμετάλλευσης που έκανε χωρίς την άδεια ο υπόχρεος [α. 65 παρ. 2 ν.2121/1993]. Έτσι, αν υποτεθεί ότι διεθνή δικαιοδοσία έχουν τα ελληνικά δικαστήρια, θα πρέπει να διαπιστωθεί, τι αντίτιμο θα οφειλόταν για την περιορισμένη εδαφικώς στην Ελλάδα χρήση του έργου. Τέλος υπάρχει ο κίνδυνος έκδοσης αντιφατικών αποφάσεων από δικαστήρια διαφορετικών κρατών μελών, την αποτροπή του οποίου στοχεύει ο Κανονισμός.
