Πρόσκαιρες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις από την ατμοσφαιρική ρύπανση στον ανθρώπινο οργανισμό
Το φαινόμενο της αιθαλομίχλης αιφνιδίασε δυσάρεστα τις τοπικές κοινωνίες. Αν και από πέρυσι το βραδινό νέφος από καύση ξύλων έκανε δειλά εμφάνιση πάνω από το πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου, η έκταση που ετοιμαζόταν να λάβει το επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία φαινόμενο δεν μπόρεσε να εκτιμηθεί. Άρον-άρον τοπικές αρχές και φορείς σπεύδουν να καταθέσουν σχέδια, να προτείνουν προληπτικά μέτρα, να προετοιμάσουν έκτακτα μέτρα για επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Βάσω Σαμακοβλή
Σε γειτονιές του Βόλου, κυρίως στις κεντρικές συνοικίες που η ατμόσφαιρα κάθε νύχτα θυμίζει κόλαση, στήνονται ακόμη και καυγάδες. Κάτοικοι βγαίνουν στους δρόμους φωνάζοντας να σβήσουν τα τζάκια για να ανασάνουν, με τους «υπαίτιους» της ρύπανσης να υποστηρίζουν ότι είναι ο οικονομικότερος τρόπος για να ζεσταθούν.
Oσοι ανοίξουν τα παράθυρα υποδέχονται… σύννεφο καμένου ξύλου, όσοι βαδίζουν νιώθουν το λαιμό τους να καίει, τα μάτια να δακρύζουν, αισθάνονται έντονη δυσφορία, δύσπνοια, ακόμη και τάση εμετού. Είναι οι ώρες της ημέρας, από τις 8 το βράδυ και έπειτα, που οι στιγμές τιμές των PM10 δείχνουν ότι πάνω από 1.000 μικρογραμμάρια -έως 1.900 ήταν το τελευταίο αρνητικό ρεκόρ- συνωστίζονται σε κάθε κυβικό μέτρο αέρα.
Ιδιώτες γιατροί και τα Επείγοντα του Νοσοκομείου αντιμετωπίζουν με μεγάλη συχνότητα περιστατικά, τα οποία αποδίδονται ή δείχνουν να επιδεινώνονται εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ενώ στα φαρμακεία τα σκευάσματα για λοιμώξεις του αναπνευστικού καταγράφουν αυξημένη ζήτηση.
Πρόκειται για τις πρόσκαιρες επιπτώσεις από την έκθεση του ανθρώπινου οργανισμού στα PM10. Τα «μεγάλα» δηλαδή αιωρούμενα σωματίδια, τα οποία και μετρώνται στο Βόλο. Διότι για τα μικρότερα και ακόμη πιο επικίνδυνα, τα PM2,5 και PM1, η πόλη έχει πλήρη άγνοια, καθώς δεν γίνονται μετρήσεις.
Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις έκθεσης είναι οι πλέον ανησυχητικές. Γι’ αυτό άλλωστε η ευρωπαϊκή νομοθεσία θέτει ως ετήσιο μέσο όρο τα 40μgr/m3 αέρα. Είναι σε απλή καθημερινή γλώσσα το όριο που μπορεί να «συλλέξει» στη διάρκεια του χρόνου ο ανθρώπινος οργανισμός, ώστε να αποφύγει τυχόν ασθένειες, όπως οι καρκινοπάθειες.
«Κόκκινο» το 2012…
Και όμως στο τέλος του 2012 ο Βόλος διαπιστώνει ότι ξεπέρασε το ετήσιο όριο των «40». Τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα από το δίκτυο των τριών σταθμών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Παπαστράτου, Πεδίο Άρεως, Φυτόκου) έδειξαν ότι η μέση ετήσια τιμή συγκέντρωσης των PM10 έκλεισε στα 44μgr στο κέντρο του Βόλου. Η αντίστοιχη τιμή στο Πεδίο Άρεως διαμορφώθηκε στα 35μgr/m3, ενώ στο Φυτόκο στα 21μgr.
…και διπλάσιες μέρες υπέρβασης
Το δεύτερο όριο που θέτει η ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι η οροφή των 35 ημερών το χρόνο υπέρβασης του ορίου των 50μgr/m3 αέρα. Το 2012 οι μετρήσεις του σταθμού στο Παπαστράτου έδειξαν ότι για 74 ημέρες σημειώθηκε υπέρβαση του ανώτατου ημερήσιου ορίου. Για 45 ημέρες έδειξε κόκκινο στη διάρκεια του έτους ο σταθμός στο Πεδίο Άρεως, ενώ 14 ημέρες ήταν η υπέρβαση το 2012 στο Φυτόκο.
Παρουσιάζοντας στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ τα αποτελέσματα των ετήσιων μετρήσεων από το δίκτυο σταθμών, ο καθηγητής του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, διευθυντής του Εργαστηρίου Θερμοδυναμικής και Θερμικών Μηχανών Αναστάσιος Σταματέλλος μίλησε για έναν από τους πρώτους μαθητές του στη Θεσσαλονίκη, διάσημο πλέον καθηγητή στην Καλιφόρνια. Σπούδασε στο Χάρβαρντ και στη Σχολή όπου γιατροί και μηχανικοί συνεργάζονται μελετώντας τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στον ανθρώπινο οργανισμό.
Γιατροί και μηχανικοί άνοιξαν πνεύμονες και εγκεφάλους. Διαπίστωσαν ότι σε περιοχές με υψηλή σωματιδιακή ρύπανση οι εγκέφαλοι ήταν πρησμένοι με φλεγμονές. Ο αέρας που περνά από τη μύτη, στο σημείο πολύ κοντά στον εγκέφαλο, εισάγει στον ανθρώπινο οργανισμό τα νανοσωματίδια, που περιέχουν τα αιωρούμενα σωματίδια. Από τα ευρήματα οι επιστήμονες μελετούν τις πιθανότητες πρόκλησης καρκίνου, χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλοι παράγοντες, οι οποίοι συνυπολογίζονται.
Τα αιωρούμενα σωματίδια αποτελούν ρύπο που με ιδιαίτερη προσοχή προσεγγίζει η ευρωπαϊκή νομοθεσία. Για τα PM δεν τίθεται όριο συναγερμού, όπως σε άλλους αέριους ρύπους, καθώς η νομοθεσία θεωρεί ότι δεν μπορεί να βλάψει στιγμιαία υψηλή τιμή.
Λονδίνο 1952 – The Big Smog
Στο Βόλο φέτος το χειμώνα, όπως και σε άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας, το φαινόμενο της αιθαλομίχλης από τις μεγάλες ποσότητες καύσης ξύλων και άλλων επεξεργασμένων προϊόντων -τα οποία είναι τα πλέον επικίνδυνα καθώς στην ατμόσφαιρα εκλύονται ακόμη και διοξίνες- δείχνει τάσεις επιδείνωσης.
Το πυκνό νέφος αιθαλομίχλης παραπέμπει σε εικόνες Λονδίνου, στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Σύμφωνα με την ανάρτηση που αλιεύσαμε από το ιστολόγιο του Συλλόγου Χημικών Μηχανικών στη Μαγνησία, κάπως έτσι ξεκίνησαν πριν 61 χρόνια τα πράγματα στο «ομιχλώδες Λονδίνο», σαν σήμερα…
Το Λονδίνο είναι φημισμένο, εκτός των άλλων, για το υγρό κλίμα και την ομίχλη του. Όμως τον Δεκέμβριο του 1952 η ομίχλη του δεν αποτελούνταν απλά από μία συγκέντρωση υδροσταγονιδίων που προήρθαν από την συμπύκνωση των υδρατμών της ατμόσφαιρας. Η ομίχλη αυτή ήταν ένα επιβλαβές νέφος από σωματίδια και αέρια που προήρθε από την εκτεταμένη καύση κάρβουνου σε τζάκια για θέρμανση, τόσο σε σπίτια όσο και σε σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η ομίχλη αυτή έμεινε γνωστή στην ιστορία, ως η μεγάλη αιθαλομίχλη (the big smog). Την εποχή εκείνη οι περισσότερες κατοικίες της πόλης θερμαίνονταν με άνθρακα και ήταν ελάχιστοι εκείνοι που χρησιμοποιούσαν το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο ή την ηλεκτρική ενέργεια ως μέσο θέρμανσης.
Η «Μεγάλη αιθαλομίχλη» άρχισε την 4η Δεκεμβρίου του 1952 και διήρκεσε μέχρι το Μάρτιο 1953, προκαλώντας χιλιάδες θανάτους. 4.000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από αναπνευστικά προβλήματα σε σύντομο χρονικό διάστημα και 8.000 τις επόμενες εβδομάδες που θα ακολουθήσουν.
Το παχύ στρώμα που δημιουργήθηκε πάνω από την πόλη βοηθήθηκε από τις κλιματολογικές συνθήκες. Μία θερμοκρασιακή αναστροφή που προκλήθηκε από έναν αντικυκλώνα, είχε σαν αποτέλεσμα να παγιδεύσει κρύο αέρα κάτω από μία θερμή μάζα αέρα. Οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν ήταν πραγματικά ακραίες (πυκνό νέφος και άπνοια) και έκαναν την ατμόσφαιρα ασφυκτική για χιλιάδες πολίτες.
Αυτό ανάγκασε την κεντρική κυβέρνηση να λάβει μέτρα, δημιουργώντας τον πρώτο νόμο του καθαρού αέρα (Clean Air Act 1956), ο οποίος ήταν σε ισχύ μέχρι το 1964. Ο νόμος αποτέλεσε ένα σημαντικό ορόσημο στην ανάπτυξη ενός νομικού πλαισίου για την προστασία του περιβάλλοντος και υιοθετήθηκε και από άλλες χώρες, που τον προσάρμοσαν και τον αναβάθμισαν, όπως οι Η.Π.Α, ο Καναδάς και η Νέα Ζηλανδία.
Ο νόμος του καθαρού αέρα του 1956, αναβαθμίστηκε στο νόμο του 1968 και έφθασε με τις αλλαγές στον Clean Air Act του 1993, όπου ο καθένας μπορεί να παρακολουθήσει τις αλλαγές μέσω διαδικτύου.
