Ισχυρούς δεσμούς επικοινωνίας δημιουργούν στο πέρασμα του χρόνου τα παραμύθια, με εφόδιο την τέχνη της προφορικής παράδοσης, που εμπνέει δημιουργικά ευαίσθητους ανθρώπους όπως ο Δημήτρης Προύσαλης. Ο Αϊγιωργίτης παραμυθάς, ο οποίος είναι γνωστός ανά το πανελλήνιο αλλά και ευρύτερα, έχει αναπτύξει έντονη ερευνητική δράση, προκειμένου να ανακαλύψει αλλά και να καταγράψει ιστορίες που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το λαογραφικό στίγμα της κάθε περιοχής. Μιλώντας στον «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ» ο βραβευμένος συγγραφέας, προφορικός αφηγητής και εκπαιδευτικός, υπογραμμίζει ότι «οι μύθοι και οι θρύλοι δίνουν δύναμη στον άνθρωπο, προκειμένου να ξεπεράσει τις καθημερινές δυσκολίες».
Η πολύπλευρη δράση του περιλαμβάνει συμμετοχή σε σεμινάρια μυθοπλασίας, την τέχνη της αφήγησης, την παιδαγωγική και θεραπευτική προσέγγιση του παραμυθιού, ενώ έχει πραγματοποιήσει εκδόσεις, δημοσιεύσεις, εισηγήσεις σε συμπόσια και διεθνή συνέδρια με θέμα το λαϊκό παραμύθι και τη δύναμη της αφήγησης. Το 2003 τιμήθηκε με το βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για τη συμβολή του στην προώθηση του παιδικού και εφηβικού βιβλίου και της φιλαναγνωσίας. Είναι μέλος του Κέντρου Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών και του ΠΟΦΑ (Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων της Αφήγησης) και όπως αναφέρει χαρακτηριστικά «πιστεύω στη δύναμη των σχέσεων, γιατί οι σχέσεις δημιουργούν την ανάγκη να χρησιμοποιηθεί ο προφορικός αφηγηματικός λόγος, ο οποίος συνδέεται με την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου».
-Οι μύθοι του βουνού των Κενταύρων ευνοούν την ανάπτυξη της προφορικής παράδοσης διαχρονικά;
Ευνοούν την ανάπτυξη της προφορικής παράδοσης, γιατί είναι παράλληλη με την ανάπτυξη και την διαδρομή του ανθρώπου μέσα στο χρόνο. Οι μύθοι και οι θρύλοι είναι αυτοί που δίνουν δύναμη στον άνθρωπο να ξεπεράσει τις καθημερινές του δυσκολίες. Δημιουργούν ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να αντέξει τις δυσκολίες της ζωής, του φωτίζουν το δρόμο για το σήμερα, του ανοίγουν το δρόμο για το αύριο, ενώ παράλληλα μπορούν να τον στηρίζουν στην καθημερινότητά του.
-Πόσο καθοριστικές ήταν άραγε για την σημερινή σας εξέλιξη οι ιστορίες του παππού και της γιαγιάς;
Δεν γνώρισα καθόλου παππού και γιαγιά. Σε μένα το παραμύθι ήρθε αργότερα. Είχα θείες όμως που αφηγούνταν ιστορίες για τους ψαράδες, γιατί είχα ψαράδες θείους. Γνώρισα το παραμύθι την δεκαετία του ’90 όντας ήδη εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Κάποια στιγμή άκουσα μια παραμυθού να αφηγείται ιστορίες σ’ έναν χώρο, μου άρεσε πάρα πολύ η διαδικασία και αποφάσισα να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο αντικείμενο. Στην αρχή ασχολήθηκα με την μελέτη, την καταγραφή και την βιβλιογραφία και αργότερα, από το 2003 και μετά, να αφηγούμαι και εγώ ιστορίες που αγαπώ στους φίλους μου, που είναι το κοινό. Είμαι ένας από τους μαθητές του Στέλιου Πελασγού, ενώ είχα κι άλλους δασκάλους στην πορεία μου, γιατί είμαι πολυσυλλεκτικός ως χαρακτήρας. Δηλαδή παίρνω τα καλά που μπορεί να μου δώσει ο καθένας και τα προσαρμόζω στα δικά μου δεδομένα. Τα αποδίδω με τον δικό μου τρόπο, μέσα από την δική μου αντίληψη, ευαισθησία και οπτική, την δική μου γνώμη και την δική μου αλήθεια.
-Είναι άραγε μια μορφή αφήγησης το μάθημα στην τάξη;
Εχει μια μορφή αφήγησης όταν το ίδιο το θέμα στο επιτρέπει. Υπάρχουν δηλαδή μαθήματα όπως π.χ. τα Θρησκευτικά, η μελέτη περιβάλλοντος, η ιστορία, που είναι καθαρά αφηγηματικά μαθήματα και έχουν αντιστοιχία με την αφήγηση, ενώ και το μάθημα της γλώσσας έχει μια μορφή αφήγησης, γιατί ο άνθρωπος είναι, όπως λέει ο Κουρτ Ράνκε, «ζώο αφηγηματικό». Δεν μπορεί να ζήσει χωρίς να αφηγείται ιστορίες.
-Τι δείχνει η μέχρι τώρα εμπειρία σας ως δασκάλου, θα ήταν διαφορετική η εκπαιδευτική διαδικασία με την προσθήκη της προφορικής αφήγησης στη διδακτέα ύλη;
Δεν θεωρώ ότι πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως ένα ακόμη εκπαιδευτικό μέσο. Όταν κάποια πράγματα χρησιμοποιούνται ως εκπαιδευτικά μέσα, χάνουν την δυναμική τους, χάνουν την μαγεία τους και γίνονται εργαλεία. Εγώ δεν πιστεύω στη δύναμη των εργαλείων. Πιστεύω στην δύναμη των σχέσεων, διότι δημιουργούν την ανάγκη να χρησιμοποιηθεί ο προφορικός αφηγηματικός λόγος, ο οποίος συνδέεται με την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου. Γι’ αυτό η προφορική παράδοση ανθεί σε διάφορες χώρες. Το παραμύθι στην δύση και σε μια χώρα όπως η Ελλάδα που έχει παράδοση πολύ μεγάλη, ας μην ξεχνάμε τον Αίσωπο και τον Ομηρο, σήμερα υπονομεύεται και θίγεται, όταν π.χ. ακούμε εκφράσεις του τύπου «πούλα αλλού τα παραμύθια σου» τότε αυτό σημαίνει ότι ο άλλος θέλει να σε ξεγελάσει, να σου φέρει εμπόδιο, να σε εκμεταλλευτεί. Το λαϊκό παραμύθι όμως δεν θέλει να σε ξεγελάσει ή να σε εκμεταλλευτεί. Θέλει να σε βοηθήσει να ακούσεις πράγματα που πιθανά να μην αντέξεις την αλήθεια. Και αυτή είναι η ομορφιά των παραμυθιών, ότι κάτω από μεγάλα ψέματα, κρύβουν μεγάλες αλήθειες για την ζωή. Αρα και αυτός που θέλει να πει τις αλήθειες μπορεί να εκφραστεί χωρίς να εκτεθεί ο ίδιος, και αυτός που ακούει μπορεί να αντέξει την ιστορία αυτή. Πρέπει να ψάξεις κάτω από τις λέξεις, τα σύμβολα και τις σχέσεις, για να δεις τι πραγματικά θέλει να σου πει η ιστορία.
-Ποια θεματολογία επιλέγετε στις φετινές σας εμφανίσεις που έχουν ως επίκεντρο τον τόπο καταγωγής σας, Αγιο Γεώργιο Νηλείας;
Αφηγούμαι ιστορίες για παιδιά από έξι ετών, που σημαίνει ιστορίες που σχετίζονται με το περιβάλλον, έχουν πρωταγωνιστές ζώα ή αφηγούνται σχέσεις που η εμπειρία των παιδιών μπορεί να τις καταλάβει και το βράδυ αφηγούμαι θα ιστορίες για ενήλικο κοινό. Ιστορίες για την αγάπη και τον έρωτα, την ζωή και τον θάνατο, την σχέση της εξουσίας, ιστορίες ενδοπροσωπικής αναζήτησης και ανάπτυξης, μυητικές ιστορίες, οι οποίες μας μυούν στην ίδια την ζωή και μιλούν για την ενηλικίωση.
-Τα παραμύθια είναι εκ προοιμίου συνδεδεμένα με τα παιδιά ή αντίθετα αφορούν και τους μεγάλους;
Αυτό είναι μια μεγάλη παρανόηση. Τα μαγικά παραμύθια που είναι τα κατεξοχήν παραμύθια και ανήκουν σε μια συγκεκριμένη κατηγορία 450 τύπων παραμυθιών με τις παραλλαγές τους, φτιάχτηκαν για να απευθύνονται σε ενήλικο κοινό γιατί το παιδί παλιότερα δεν είχε την αξιακή θέση που εμείς του προσδίδουμε σήμερα. Το αγόρι ήταν ένας υποψήφιος, εν δυνάμει, ενήλικος που έπρεπε να μαθητεύσει κοντά σε ένα τεχνίτη για να μάθει κάποια τέχνη προκειμένου να ζήσει την οικογένειά του και το κορίτσι, αντίστοιχα, ήταν μια εν δυνάμει σύζυγος που έπρεπε να μαθητεύσει κοντά στις μεγαλύτερες γυναίκες της οικογένειάς της, για να μάθει να κρατάει το νοικοκυριό. Πολύ αργότερα το παιδί ήρθε στο προσκήνιο και σήμερα μιλάμε πλέον για παιδική ψυχολογία, παιδική λογοτεχνία, παιδική διατροφή, παιδική μόδα. Όλα είναι γύρω απ’ το παιδί. Υπήρχαν βέβαια και ιστορίες για παιδιά, αλλά κατεξοχήν τα παραμύθια ήταν για ενηλίκους.
-Στις δύσκολες εποχές που διανύουμε έχουμε όλοι ανάγκη από ένα παραμύθι;
Νομίζω ότι ο παραμυθιακός λόγος είναι πολύ σημαντικός και όσο περνάει ο καιρός, βλέποντας τις καταστάσεις γύρω μας, νομίζω πως τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη του κόσμου να ακούσει παραμύθια που θα τον αφορούν και θα συνδέουν το σήμερα με την συλλογική μνήμη του χθες. Είναι ιστορίες που σου λένε για την επιμονή που πρέπει να έχεις στην ζωή, την υπομονή, τον αγώνα που πρέπει να κάνεις, γιατί κανένας δεν θα σε βοηθήσει αλλά πρέπει να σταθείς αντιμέτωπος απέναντι σε δράκους που είναι απέναντί σου ή τους δράκους που κουβαλάς μέσα σου.
-Πώς θα ξεφύγουμε όμως από τον «κακό λύκο» της οικονομικής κρίσης;
Αυτό δεν είναι καθόλου παραμύθι. Κατά την άποψή μου είναι μια φτιαχτή κατάσταση, είναι τεχνητή η οικονομική κρίση. Δημιουργείται σε μέρες πονηρές, και είναι και μια ευκαιρία να χτυπηθούν όλα τα θετικά που έχει κατορθώσει στην διαδρομή του ο εργαζόμενος και ο σύγχρονος άνθρωπος, ώστε να κάνει την ζωή του καλύτερη. Βλέπουμε λοιπόν, κατακτήσεις αιώνων και δεκαετιών που πληρώθηκαν με αίμα και αγώνα ξαφνικά, σε μια μέρα, να ανατρέπονται. Η οικονομική κρίση είναι κατά την γνώμη μου και ύπουλη και πολύ επικίνδυνη.
-Ως συγγραφέας ποιο παραμύθι θεωρείτε ότι περιγράφει καλύτερα τη σημερινή κατάσταση;
Δεν νομίζω πως υπάρχει μια ιστορία. Υπάρχουν ιστορίες που μπορεί να θίγουν πράγματα από την σημερινή ζωή. Στη Αφησσο θα αφηγηθώ στις 18 Αυγούστου και στον Κισσό στις 19 Αυγούστου, παραμύθια για δούλους και για αφεντάδες. Είναι παλιές ιστορίες ανώνυμες αλλά πολύ διαχρονικές. Ο μόνος δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουμε, είναι να πάμε προς τα πάνω πια. Πώς θα επιτευχθεί αυτό, είναι θέμα πολύ μεγάλης κουβέντας και δεν είναι παραμύθι.
-Εχει άραγε θέση στην σύγχρονη πραγματικότητα το κλασικό φινάλε «και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα»;
Σε μια συλλογή μου που κυκλοφόρησε το 2008 με «Ελληνόφωνα παραμύθια από την Κάτω Ιταλία» υπήρχαν παραμύθια από την Καλαβρία, μια περιοχή πάρα πολύ φτωχή. Μου έκανε λοιπόν εντύπωση η κατακλείδα των παραμυθιών. Συνήθως στα παραμύθια λέμε «και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα». Στα συγκεκριμένα παραμύθια έλεγαν «και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς που λέμε αυτή την ιστορία προσπαθούμε να ζήσουμε». Θα εξαρτηθεί από μας αν θα ζήσουμε καλύτερα. Εγώ θα έλεγα «και ζήσαν αυτοί καλά στα παραμύθια κι εμείς εδώ, παλεύουμε για να ζήσουμε καλύτερα».
