Νόμος 3852/2010… Ισως ο πιο γνωστός Νόμος στο ευρύ κοινό. Ο επονομαζόμενος «Καλλικράτης», που ήρθε να αλλάξει την περιφερειακή αρχιτεκτονική του κράτους. Η επωνυμία που δόθηκε στο Νόμο, σεανάμνηση του πετυχημένου αρχιτέκτονα του Παρθενώνα είχε συμβολικό χαρακτήρα, επισημαίνοντας την ανάγκη για μια νέα αρχιτεκτονική διαρρύθμιση στο Κράτος. Τα σύμβολα όμως δεν αρκούν, όταν ολόκληρος ο τρόπος κατάστρωσης των νέων δομών παρά την πολύ φιλόδοξη προοπτική του, διεξαγόταν με χρήση παλαιών και ανεπαρκών επιστημονικών εργαλείων… Μία πενταετία μετά την εφαρμογή του, η συζήτηση για την αλλαγή του «Καλλικράτη» βρίσκεται ήδη στην τελική ευθεία…
Ρεπορτάζ: ΕΛΕΝΗ ΧΑΝΟΥ
Όπως ανακοίνωσε ο υφυπουργός εσωτερικών Γιάννης Μπαλάφας, στο θεματικό συνέδριο της Κεντρικής Ενωσης Δήμων Ελλάδας που φιλοξενήθηκε στο Βόλο, στόχος είναι έως το τέλος του έτους να υπάρχει ο νέος Καλλικράτης στην αυτοδιοίκηση. Η ανάγκη για αλλαγή του Καλλικράτη, ήταν άλλωστε κάτι που φάνηκε με την έναρξη της εφαρμογής του.
Οι συζητήσεις έχουν φθάσει ήδη σε προχωρημένο σημείο. Ανοιχτό είναι το ζήτημα, αν θα παραμείνει ο θεσμός της Αποκεντρωμένης Διοίκησης ή αν θα καταργηθεί.
Για τις όποιες όμως αλλαγές ισχύσουν στην τοπική αυτοδιοίκηση, είναι αναγκαίο να διδαχθούμε από τα λάθη του παρελθόντος. «Η αξιολόγηση του Καλλικράτη είναι το πρώτο βήμα που πρέπει να γίνει για την αλλαγή του Νόμου», σημειώνει μιλώντας στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ ο επικεφαλής της πρώτης θεματικής ομάδας που εξέτασε τις αρμοδιότητες και την οργάνωση του Νόμου, εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης και Διευθυντής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, κ. Κώστας Παπαδημητρίου.
Υπό συνθήκες διεθνούς πίεσης
Σύμφωνα με τον κ. Παπαδημητρίου, υπό συνθήκες διεθνούς πίεσης για άμεση περιστολή των κρατικών δαπανών, κατατέθηκε τελικά στη Βουλή και ψηφίστηκε ως νόμος 3852/2010, το σχέδιο «Καλλικράτης». «Σύμφωνα με τον νέο νόμο, η διάρθρωση της αποκεντρωμένης Διοίκησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μεταβαλλόταν άρδην. Στη θέση των 13 κρατικών περιφερειών μένουν πλέον οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, οι οποίες περιορίζονται σε 7 και αναλαμβάνουν μικρό μέρος του έργου των καταργούμενων υπηρεσιών. Το μέγιστο μέρος του έργου ανατίθεται στις νέες περιφέρειες που έχουν πλέον αυτοδιοικητική μορφή, ενώ αναλαμβάνουν και το μέγιστο μέρος του έργου των καταργούμενων νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων και υπερνομαρχιακών αυτοδιοικήσεων. Στον α’ βαθμό παραμένουν οι δήμοι ως μοναδικοί φορείς πλέον, με τις κοινότητες να συνενώνονται σε κάποιο νέο δήμο, οι οποίοι όμως περιορίζονται σε 325», αναφέρει ο κ. Παπαδημητρίου.
Ο νόμος δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο 2010 και η εφαρμογή του ξεκίνησε αμέσως. Στις 7 και13 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκαν οι εκλογές για την ανάδειξη των αιρετών αρχών στις 13 περιφέρειες και στους 325 δήμους και στη συνέχεια, στις αρχές Ιανουαρίου 2011 οι εκλεγέντες ανέλαβαν τα καθήκοντά τους. «Αμέσως διαφάνηκαν και τα προβλήματα που συνόδευαν την πορεία του νέου θεσμικού σχήματος…», σημειώνει ο κ. Παπαδημητρίου.
Μείζον θέμα με τις αρμοδιότητες
Το μείζον πρόβλημα με τον Καλλικράτη, όπως εξηγεί ο κ. Παπαδημητρίου είναι το ζήτημα των αρμοδιοτήτων. Παρατηρείται χύδην συσσώρευση αρμοδιοτήτων, πολλές από τις οποίες είναι αντιφατικές μεταξύ τους, δημιουργούν ασάφεια και προκαλούν ανακατωσούρα.
«Ο νέος νόμος αρκέστηκε στην καταγραφή και την ταξινόμηση των επιμέρους αρμοδιοτήτων σε τομείς, κάτι που είχε αρχίσει να γίνεται από το 2006 (λογική ταξινόμησης ΚΔΚ) και έπειτα, αλλά δεν προχώρησε σε περαιτέρω αναλυτική επεξεργασία των ίδιων των αρμοδιοτήτων και προφανώς δεν πέτυχε καμία χρησιακή ορθολογική κατάταξη, ούτε νομικού τύπου (αναδιατύπωση με προσαρμογή στο σχήμα πεδίο+εξουσία) ούτε διοικητικού τύπου (με ένταξη στην ευρύτερη λογική διαμόρφωσης-άσκησης δημόσιων πολιτικών)», υπογραμμίζει ο κ. Παπαδημητρίου.
Η αξιολόγηση
Από τη μελέτη του Νόμου και της εφαρμογής του διαπιστώθηκαν τα εξής:
Ενώ είναι επαινετική η καταγραφή των αρμοδιοτήτων των νέων οργανωτικών δομών, κάτι που δεν είχε γίνει κατά τις προηγούμενες μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, η πρωτοβουλία αυτή δεν ολοκληρώθηκε με αντίστοιχη ορθολογική επεξεργασία τους, αφήνοντας ανοιχτή μια εστία οργανωσιακών προβλημάτων…
Την ίδια ώρα και σύμφωνα με τον κ. Παπαδημητρίου, πρέπει να επαινεθεί η απόφαση προώθησης της αποκέντρωσης με τη σημαντική ενίσχυση του ρόλου των περιφερειακών συμβουλίων αλλά και των δημοτικών στο βαθμό που αμφότεροι οι οργανισμοί οφείλουν να συντάσσουν και να υλοποιούν επιχειρησιακά σχέδια. «Ωστόσο, ακριβώς σε αυτά τα ζητήματα διαφαίνονται οι ευαίσθητες χορδές του νέου συστήματος, καθότι ούτε επακριβώς προσδιορίζονται οι κρίσιμες διαδικασίες ούτε οι προβλέψεις για την διοικητική ικανότητα των νέων οργανισμών πείθουν για την επάρκειά τους», τονίζει ο διευθυντής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης.
Ενδεικτικά παραδείγματα αστοχιών του «Καλλικράτη»
Η εφαρμογή του νόμου ανέδειξε πολύ γρήγορα πολλές από τις αστοχίες που ενσωματώνει. Ετσι, ο νόμος, που ήδη είχε υποστεί μικροαλλαγές, τροποποιήθηκε αρκετές φορές περιορισμένα και μία κάπως γενικότερα, μέχρι τον Ιούνιο 2012 που συμπλήρωνε δύο χρόνια ύπαρξης.
Ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα σύγχυσης και αναποτελεσματικότητας κατά την πραγματική ζωή του Νόμου που επισημαίνει ο κ. Παπαδημητρίου:
-Με τον νόμο δόθηκαν αρμοδιότητες κοινωνικής πολιτικής που πριν ανήκαν στις ΝΑ, τόσο σε δήμους όσο και στις περιφέρειες, χωρίς όμως αυτές να διαχωρίζονται ακριβώς. Επιπλέον, η όποια κατανομή αρμοδιοτήτων, δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη προς τις απαιτήσεις διενέργειάς τους, κατανομή του προσωπικού, οπότε επακολούθησε σύγχυση…
-Σε μια κορυφαία επιλογή, οι 325 δήμοι οφείλουν να διαθέτουν τη δική τους πολεοδομία, η οποία να λειτουργεί αποτελεσματικά. Πώς όμως αυτό ήταν δυνατόν να συμβεί, όταν ήταν δεδομένο ότι οι υφιστάμενες πριν το νόμο 70 πολεοδομίες (ΝΑ και δήμων) στερούντο επαρκούς προσωπικού και μάλιστα ειδικευμένου (μηχανικών); Πώς δόθηκαν νέες αρμοδιότητες στις νέες πολεοδομίες ενώ αυτές δεν είναι σε θέση να τις ασκήσουν;
-Ομοίως και για θέματα Αγροτικής ανάπτυξης, όπου δόθηκαν αρμοδιότητες χωρίς καμία προηγούμενη εξασφάλιση κατάλληλων οργανωτικών συνθηκών, με αποτέλεσμα οι υπάλληλοι να πελαγώσουν, μη μπορώντας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των πολιτών….
«Υπάρχουν όμως και οι παραλείψεις-υστερήσεις εφαρμογής. Ετσι, ολόκληρο το νέο πλαίσιο εποπτείας των ΟΤΑ, που αρθρώνεται γύρω από τον επόπτη νομιμότητας και την υπηρεσία του, δύο χρόνια αργότερα δεν έχει τεθεί σε λειτουργία. Η διεξαγωγή της διαδικασίας, μεταβατικά, από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, είναι προφανώς εντελώς αναποτελεσματική, αφού είχε καταδείξει τις αδυναμίες της. Το ίδιο συνέβη και με το «επιχειρησιακό σχέδιο υποστήριξης» των νέων ΟΤΑ, υπό την επωνυμία ΕΛΛΑΔΑ», σημειώνει ο κ. Παπαδημητρίου.
Συμπέρασμα: «Παρά την σημαντική προεργασία και την εντυπωσιακή είσοδο του Καλλικράτη, η απόσταση που μας χωρίζει από την επιθυμητή κατάσταση, σαφούς διαχωρισμού των κρατικών αρμοδιοτήτων και σαφούς αντίληψης αυτού του διαχωρισμού, παραμένει ακόμα μεγάλη…», υπογραμμίζει ο κ. Παπαδημητρίου.
