Ο Δημήτρης Ηλιόπουλος μεγάλωσε στην όμορφη πόλη του Βόλου και ήξερε από μικρή ηλικία ότι έχει το «μικρόβιο» του ερευνητή. Ο πολυβραβευμένος Βολιώτης επιστήμονας που έκανε σκοπό του να νικήσει τον καρκίνο, ήδη έδωσε τις πρώτες μάχες με τεράστια επιτυχία παγκοσμίως, κάνοντας όλους τους Ελληνες υπερήφανους.
Ξεκίνησε από το τμήμα Βιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, με εξειδίκευση στον τομέα της γενετικής του ανθρώπου. Το 2002 μετέβη στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, όπου έγινε δεκτός με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο Τόμας Τζέφερσον και αποφοίτησε το 2006 με τον τίτλο του διδάκτορα, με εξειδίκευση στην ογκολογία.
Σε ηλικία μόλις 30 ετών μέσα από σκληρή δουλειά, λόγω του ερευνητικού του έργου και της ποιότητας των πολυάριθμων δημοσιεύσεων του, εξελέγη επίκουρος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και στο αντι-καρκινικό κέντρο Dana-Farber στην Βοστώνη.
Σήμερα, είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του UCLA και διευθυντής του κέντρου συστημικής Bιοιατρικής στο ίδιο πανεπιστήμιο, οπού εργάζεται με την εξαίρετη ερευνητική ομάδα του, που είναι στελεχωμένη κυρίως από Ελληνες επιστήμονες, για την εξεύρεση τρόπων αντιμετώπισης διαφόρων μορφών καρκίνου.
Μάλιστα, ο διακεκριμένος ερευνητής στον τομέα της Μοριακής Βιολογίας έχει κατακτήσει την 4η θέση παγκοσμίως για το έργο του για επιστήμονες κάτω των 40 ετών.
Σεμνός, προσιτός, αξιόλογος. Ενας άνθρωπος που υπηρετεί την επιστήμη με αγάπη και αφοσίωση για τους ανθρώπους, ο Δρ. Δημήτρης Ηλιόπουλος μιλάει για την πορεία του προς την κατάκτηση των στόχων του, για την καθημερινότητα ενός επιστήμονα, για τις εξελίξεις στην έρευνά του για τον καρκίνο, όπως την ανακάλυψή του σχετικά με τον τρόπο που λειτουργεί η μετφορμίνη ενάντια στον καρκίνο και για τις συναντήσεις του με την HillaryClinton και τον νομπελίστα JamesWatson.
Ακόμα, σχολιάζει τις διαφορές των ελληνικών πανεπιστημίων σε σχέση με αυτά της Αμερικής, αλλά και τα μηνύματα που λαμβάνει ως Ελληνας του εξωτερικού για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα.
Συνέντευξη στην Φροσούλα Κίτσιου
Πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη Μοριακή Βιολογία;
Πιστεύω ότι από μικρό παιδί είχα το μικρόβιο του ερευνητή, πάντα μου άρεσε να εξερευνώ το καθετί γύρω μου. Η απόφασή μου να ασχοληθώ με την Βιοϊατρική έρευνα και επιστήμη δεν ήτανε τυχαία. Οπως σε κάθε άνθρωπο, έτσι και σε εμένα, υπήρξαν συγκεκριμένοι άνθρωποι και γεγονότα, που με επηρέασαν και με οδήγησαν στην εξερεύνηση νέων φαρμάκων για διάφορες ασθένειες, όπως ο καρκίνος. Πρώτα από όλα οι γονείς μου, Χαράλαμπος και Λίνα, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα πρώτα βήματά μου με τη συνεχή στήριξη και βοήθειά τους. Η πρώτη μου επαφή με τον ιατρικό χώρο και την ιατρική έρευνα, ήρθε μέσω του πατέρα μου, που είναι ιατρός παθολόγος. Πάντα τον έβλεπα να διαβάζει και να ενδιαφέρεται συνεχώς για διάφορα ιατρικά θέματα. Ποτέ δεν θα ξεχάσω μια εικόνα που έχω στο μυαλό μου. Οταν ήμουν περίπου δέκα ετών, πολλές φορές έβλεπα τον πατέρα μου το σαββατοκύριακο να διαβάζει ένα τεράστιο βιβλίο πάνω από πεντακόσιες σελίδες, σχετικά με την παθολογία διάφορων ασθενειών και πολλές φορές έπαιρνα και ξεφύλλιζα αυτό το βιβλίο και μου έκανε εντύπωση που εκείνη την εποχή υπήρχαν λίγα φάρμακα κατά του καρκίνου. Επίσης, σημαντικό ρόλο έπαιξε στην καριέρα μου και η πρώτη μου δασκάλα στο 11ο Δημοτικό Σχολείο στο Βόλο, η κα. Αγγελική Σπηλιοπούλου, που με έκανε να αγαπήσω τα γράμματα. Πιστεύω ότι τα πρώτα χρόνια διαπαιδαγώγησης των παιδιών είναι τα πιο σημαντικά ώστε να χτιστούν στέρεες βάσεις για το μέλλον.
Ποιες είναι οι σημαντικότερες έρευνες που έχετε συμμετάσχει μέχρι τώρα και ποιοι είναι οι επόμενοι ερευνητικοί στόχοι σας;
Στη μέχρι τώρα καριέρα μου είχα την τύχη να συνεργαστώ με ορισμένους από τους καλύτερους επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, όπως είναι ο KevinStruhl, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Harvard και επίσης να εργαστώ σε κορυφαία Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, όπως είναι η Ιατρική σχολή του Harvard, το αντικαρκινικό κέντρο Dana-Farber στη Βοστώνη, όπως και η Ιατρική σχολή του πανεπιστημίου UCLA στο Λος Αντζελες της Καλιφόρνιας. Θα ήθελα να σταθώ σε μια συγκεκριμένη έρευνα που πραγματοποίησα την τελευταία πενταετία.
Στις αρχές του 2009, όταν δούλευα στο τμήμα Βιοχημείας και Μοριακής Φαρμακολογίας του πανεπιστημίου Harvard, προσπαθούσα να ανακαλύψω φάρμακα τα οποία θα μπορούσαν να σκοτώσουνε καρκινικά κύτταρα του μαστού τα οποία ήτανε ανθεκτικά (δηλαδή δεν μπορούσαν να τα σκοτώσει) στη χημειοθεραπεία.
Οπως πάρα πολλοί ερευνητές σε όλο τον κόσμο έτσι και εγώ, δοκίμαζα διάφορα φάρμακα χωρίς αποτέλεσμα. Μια μέρα, όμως σκέφτηκα να δοκιμάσω κάτι τελείως διαφορετικό. Σκέφτηκα ότι πολλές ασθένειες έχουνε τις ίδιες αλλαγές σε μοριακό επίπεδο, όποτε ίσως μπορεί κάποιο φάρμακο που είναι αποτελεσματικό σε μία ασθένεια, να δουλεύει σε μία άλλη ασθένεια. Δηλαδή για παράδειγμα ένα φάρμακο για την καρδιά μπορεί να έχει κάποια αποτελέσματα στον καρκίνο.
Στην αρχή ακουγότανε ως τρελή ιδέα, όμως ακολουθώντας αυτή τη στρατηγική καταφέραμε να ανακαλύψουμε ότι ένα φάρμακο για τον διαβήτη, η μετφορμίνη μπορούσε να σκοτώσει τα καρκινικά κύτταρα στο μαστό. Καταφέραμε μέσα στα επόμενα δύο χρόνια να αποδείξουμε ότι το φάρμακο αυτό μπορεί να σκοτώσει καρκινικούς όγκους σε πειραματόζωα και σήμερα το φάρμακο αυτό δοκιμάζεται σε χιλιάδες ασθενείς σε όλο τον κόσμο, με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα κυρίως για τους καρκίνους του μαστού, του παχέος εντέρου και του παγκρέατος. Οπως ξέρετε, συνήθως χρειάζονται γύρω στα 10 -12 χρόνια από τη στιγμή που θα ανακαλυφθεί ένα φάρμακο στο εργαστήριο μέχρι τη στιγμή που αυτό το φάρμακο θα δοκιμαστεί σε ασθενείς και θα βγει στην αγορά.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, καταφέραμε να φέρουμε ένα φάρμακο από το εργαστήριο στους ασθενείς μόνο σε τρία χρόνια, δημιουργώντας ένα καινούργιο μοντέλο σκέψης που θα συμβάλλει σημαντικά στην επιτάχυνση εξεύρεσης νέων θεραπειών όχι μόνο για διάφορες μορφές καρκίνου, αλλά και για άλλες ασθένειες. Είχα την τιμή πριν από λίγους μήνες να λάβω ένα γράμμα από τον διάσημο επιστήμονα, JamesWatson, τον Νομπελίστα που ανακάλυψε την διπλή έλικα του DNA, ότι θα ήθελε να με επισκεφτεί στο Λος Άντζελες και να μιλήσει μαζί μου γι’αυτό το μοντέλο έρευνας που δημιούργησα και επίσης σχετικά με την αντικαρκινική δράση της μετφορμίνης.
Αυτή την στιγμή, στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου UCLA στο Λος Άντζελες, έχω επεκτείνει την έρευνα και προσπαθούμε να ανακαλύψουμε νέα φάρμακα για ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα.
Σε ποιο στάδιο βρίσκονται οι μελέτες για τον καρκίνο; Είναι ενθαρρυντικά τα αποτελέσματα των ερευνών για τους ασθενείς;
Πιστεύω ότι βρισκόμαστε σε πάρα πολύ καλό δρόμο. Γνωρίζω ότι όλος ο κόσμος ανυπομονεί να βρεθούνε καινούργια φάρμακα για τον καρκίνο εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες και ακούει συνέχεια από τους επιστήμονες ότι είμαστε κοντά στην ανακάλυψη νέων θεραπειών χωρίς να βλέπει αποτελέσματα. Ομως σήμερα, αυτό που είναι διαφορετικό είναι η συμβολή της επιστήμης της πληροφορικής στην ιατρική έρευνα. Η πληροφορική έχει βοηθήσει σημαντικά στην ανάλυση πολύπλοκων δεδομένων και πληροφοριών σχετικά με τις αιτίες που σχετίζονται με την ανάπτυξη του καρκίνου. Είναι σημαντικό να σημειώσω ότι δεν πρέπει να περιμένουμε ότι θα βρεθεί ένα φάρμακο που θα είναι αποτελεσματικό για όλες τις μορφές του καρκίνου. Για κάθε μορφή καρκίνου θα χρειάζεται συνδυασμός φαρμάκων, τα οποία θα στοχεύουν να εμποδίσουν τους κύριους μηχανισμούς που οδηγούν στη δημιουργία των καρκινικών κυττάρων. Ηδη έχουμε πάρα πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα από τη χρήση των ανοσοθεραπειών κατά του μελανώματος, ενός από τους πιο επιθετικούς καρκίνους.
Θεωρείτε ότι στην Ελλάδα υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να μπορέσει να ασχοληθεί ένας νέος επιστήμονας με την έρευνα;
Σίγουρα είναι πάρα πολύ δύσκολη περίοδος για την πατρίδα, όχι μόνο για τους ερευνητές αλλά για ολόκληρη την κοινωνία. Δεν υπάρχουν τα κίνητρα για να ασχοληθεί ένας νέος άνθρωπος με την έρευνα και σίγουρα σημαντικός παράγοντας είναι ότι η Ελλάδα διαθέτει ελάχιστους πόρους για την έρευνα σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Και μπορείτε να πείτε ότι τώρα είμαστε σε πολύ δύσκολη κατάσταση, αλλά δυστυχώς ήμασταν ουραγοί στη χρηματοδότηση της έρευνας πριν από μια δεκαετία, όταν τα πράγματα ήταν καλύτερα.
Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχουμε καταλάβει ακόμα ότι η επένδυση στην έρευνα και στην τεχνολογία είναι επένδυση στο μέλλον. Υπάρχουνε πάρα πολύ καλοί επιστήμονες στην Ελλάδα, με αξιόλογο επιστημονικό έργο, που να σας πω την αλήθεια, τους θαυμάζουμε εδώ στο εξωτερικό, πώς μπορούν και τα καταφέρνουν σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες. Από την άλλη, υπάρχουνε πάρα πολλοί Ελληνες επιστήμονες που εργάζονται και διαπρέπουν σε κορυφαία Πανεπιστήμια στο εξωτερικό που θα μπορούσαν να συμβάλλουν και να αξιοποιηθούν από την Ελλάδα και τα ελληνικά Πανεπιστημιακά Ιδρύματα. Πριν από περίπου δύο μήνες, είχα τη χαρά να συναντηθώ με την HillaryClinton, πρώην Υπουργό Εξωτερικών της Αμερικής, στο Λος Άντζελες και να συνομιλήσω μαζί της σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί στο χώρο της έρευνας και της τεχνολογίας στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο. Θα ήθελα να τονίσω ότι ανέφερε ότι γνωρίζει αρκετούς κορυφαίους Ελληνες επιστήμονες που διαπρέπουν στην Αμερική και έχουνε συμβάλλει στην ανάπτυξη της οικονομίας των ΗΠΑ. Γιατί αυτό να μην συμβεί και στην Ελλάδα; Χρειάζονται μεγάλες αλλαγές στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση και ίσως είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ξεχωριστό Υπουργείο Έρευνας και Τεχνολογίας.
Ως επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Ανοσολογίας του Καρκίνου στο Ινστιτούτο Ντέινα Φάρμπερ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ στη Βοστώνη, ποιες είναι οι διαφορές που εντοπίζεται στα πανεπιστήμια του εξωτερικού σε σχέση με αυτά της Ελλάδας;
Άρχισα την πανεπιστημιακή μου καριέρα ως επίκουρος καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Harvard, όπου δούλεψα για περίπου έξι χρόνια. Αυτή τη στιγμή είμαι αναπληρωτής καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του UCLA και διευθυντής του κέντρου συστημικής Bιοιατρικής στο ίδιο πανεπιστήμιο. Και στα δυο ιδρύματα (Harvard και UCLA) υπάρχουνε αρκετά καλά στοιχεία τα οποία συμβάλλουν στη δημιουργικότητα και στην ανάπτυξη καινούριων τεχνολογιών και εξεύρεσης νέων θεραπειών. Υπάρχουνε πάρα πολλές διαφορές σε σχέση με τα Ελληνικά πανεπιστήμια, αλλά θα ήθελα να σταθώ σε ένα σημείο και αυτό είναι τα κριτήρια αξιολόγησης και πρόσληψης νέων καθηγητών (μέλλον DEP) στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Σε ηλικία τριάντα ετών εκλέχθηκα επίκουρος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Harvard, που είναι η καλύτερη Ιατρική Σχολή στον κόσμο. Στην Ελλάδα και ειδικά στα μεγάλα πανεπιστήμια των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης είναι σχεδόν αδύνατο να εκλεχθεί κάποιος καθηγητής σε αυτή την ηλικία. Επίσης, δεν χρειάζεται κάποιος να είναι γόνος καθηγητή πανεπιστημίου για να εκλεχθεί καθηγητής στο Harvard κάτι το οποίο γνωρίζουμε πόσο σημαντικό είναι στην Ελλάδα. Ομως, παρά τις σημαντικές διαφορές που υπάρχουνε μεταξύ των πανεπιστημίων της Αμερικής και της Ελλάδας, θα ήθελα να σταθώ στην αξιόλογη προσπάθεια που γίνεται στα περιφερειακά πανεπιστήμια και ειδικά στις Ιατρικές Σχολές της Κρήτης και των Πατρών. Υπάρχουνε πάρα πολλοί αξιόλογοι και διεθνώς αναγνωρισμένοι επιστήμονες και τα standard εκπαίδευσης είναι παρόμοια με αυτά των Αμερικάνικων πανεπιστημίων.
Επίσης, θα ήθελα να αναφέρω και κάτι το οποίο σχετίζεται ίσως με το DNA του Nεοέλληνα. Μας αρέσει σαν λαός να αναφερόμαστε σε άλλους λαούς με κολακευτικά λόγια και να μηδενίζουμε κάθε προσπάθεια στη πατρίδα μας. Στην Ελλάδα φανταζόμαστε ότι τα Αμερικανικά ιδρύματα είναι τέλεια, όμως στην πραγματικότητα δεν ισχύει αυτό, σίγουρα υπάρχουν περισσότερα χρήματα όμως υπάρχουν και εδώ δυσκολίες και προβλήματα και τα κριτήρια δεν είναι πάντα αξιοκρατικά σε όλα.
Ως Ελληνας που ζει στο εξωτερικό ποια είναι τα μηνύματα που εισπράττετε για την κρίση στην Ελλάδα;
Πολλοί Ελληνες του εξωτερικού έχουνε συγγενείς στην Ελλάδα και έτσι μαθαίνουνε από πρώτο χέρι για την δύσκολη περίοδο που περνάει η χώρα μας. Πιστεύω ότι θα πάρει αρκετό διάστημα ώσπου να ισορροπήσουμε ξανά, όμως θα ήθελα να σας πω ότι τον τελευταίο χρόνο ακούμε πιο αισιόδοξα μηνύματα και πολλά μέσα ενημέρωσης στην Αμερική μεταδίδουνε ότι τα πράγματα πάνε καλύτερα στην πατρίδα μας. Σίγουρα είναι δύσκολο να αξιολογήσουμε την κατάσταση από την στιγμή που δεν ζούμε στην Ελλάδα. Είμαι αισιόδοξος άνθρωπος και πιστεύω ότι μέσα στα επόμενα χρόνια η πατρίδα μας θα βγει μέσα από αυτόν τον Γολγοθά που ζει εδώ και 5-6 χρόνια.
Είστε ένας πολυάσχολος άνθρωπος, πως είναι η καθημερινότητά σας; Τι σας λείπει από την Ελλάδα;
Η καθημερινότητα μου είναι δύσκολη και σίγουρα δεν μου φτάνουν οι 24 ώρες που έχει η μέρα. Θα ήθελα να αναφέρω ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας της επιτυχίας μου και της καριέρας μου στην Αμερική είναι η στήριξη που είχα από την σύζυγο μου Αλεξάνδρα , η οποία είναι καθηγήτρια ογκολογίας στο UCLA. Κάθε μέρα ξυπνάω γύρω στις 6.30-7.00 το πρωί και μαζί με την σύζυγο μου ετοιμάζουμε τα τρία μας παιδιά (Μαριλένα, Χαρά και Τόνια) για να πάνε στο σχολείο. Είμαι στο γραφείο μου στο UCLA από τις 8 το πρωί μέχρι τις 7-8 το απόγευμα και συνήθως έχω διάφορες συναντήσεις με την ερευνητική μου ομάδα και άλλους συναδέλφους, όπου συζητάμε για διάφορα projects στα οποία συνεργαζόμαστε. Προσπαθούμε να τρώμε βραδινό όλη η οικογένεια μαζί και στη συνέχεια από τις 10 το βράδυ μέχρι τις 1-2 το πρωί συνεχίζω την δουλειά κυρίως στο computer.
Επίσης, ταξιδεύω αρκετά κάθε χρόνο, σε επιστημονικά συνέδρια και σε διάφορα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο που είμαι προσκεκλημένος ομιλητής, οπότε μπορώ να πω ότι τα αεροπλάνα είναι το δεύτερο σπίτι μου. Σίγουρα μου λείπουνε πάρα πολλά πράγματα από την Ελλάδα, το πιο σημαντικό είναι οι δικοί μου άνθρωποι, οι γονείς μου, οι παιδικοί μου φίλοι. Επίσης, μου λείπει το όμορφο Πήλιο και συγκεκριμένα η Πορταριά, όπου πέρασα σχεδόν όλα τα καλοκαίρια ως παιδί.
Σκέφτεστε να επιστρέψετε μόνιμα στην Ελλάδα στο μέλλον και αν ναι, υπό ποιες προϋποθέσεις;
Παρόλο που το επιθυμώ πάρα πολύ, είναι πολύ δύσκολο να επιστρέψουμε στην Ελλάδα. Οπως σας είπα, μας λείπουν αρκετά πράγματα από την Ελλάδα, όμως οι υπάρχουσες συνθήκες είναι δύσκολες και αποτρέπουν πολλούς Έλληνες του εξωτερικού να γυρίσουνε μόνιμα στην Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή πιστεύω ότι μπορώ να προσφέρω περισσότερα πράγματα στην πατρίδα μου από την θέση που βρίσκομαι τώρα. Αν γύριζα, όμως, ποτέ πίσω θα ήθελα να προσφέρω στον τόπο μου, τον Βόλο.
Στο τέλος της καριέρας σας θα νιώθατε υπερήφανος αν…;
Σίγουρα θα ήταν ιδανικό να δω πάρα πολλούς ανθρώπους με καρκίνο να έχουνε σωθεί με ένα νέο φάρμακο που θα έχω ανακαλύψει. Ομως, πιστεύω ότι οι νέες γενιές έχουνε επικεντρωθεί πάρα πολύ στις καριέρες τους, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την οικογένεια και τα παιδιά. Ετσι στο μέλλον θα ένιωθα υπερήφανος, όχι με την ανακάλυψη κάποιου φαρμάκου, αλλά αν έβλεπα τα παιδιά μου να είναι καλοί άνθρωποι, με αρχές και αξίες, χρήσιμοι στην κοινωνία.
