Η υποστήριξή του στην Ελληνική Επανάσταση & η μονομαχία του με τον εραστή της συζύγου του για τη διεκδίκησή της
Της Ράνιας Γάτου
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στον παρόν άρθρο δεν θα είχαμε το χώρο να ασχοληθούμε με όλη τη ζωή και το συνολικό έργο του Αλέξανδρου Πούσκιν, του μεγαλύτερου Ρώσσου ποιητή παρά μόνο με δύο θέματα 1) την υποστήριξή του στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, και 2) τη μονομαχία του με τον εραστή της συζύγου του για τη διεκδίκησή της.
Ο Νίκος Καζαντζάκης έγραψε για τον Πούσκιν τα εξής: «Οι Ρώσοι τον θεωρούν σαν τον μέγιστο ποιητή της Ρωσίας κι έναν από τους μεγαλύτερους του κόσμου – εφάμιλλο του Δάντη, του Σαιξπήρου και του Γκαίτε… Ο Πούσκιν άνοιξε, χάρη στη ρεαλιστική του οξύτητα και συνάμα τον πλούτο της φαντασίας του, τους δύο μεγάλους δρόμους που ακολούθησαν ύστερα από αυτόν όλοι οι μεγάλοι Ρώσοι δημιουργοί: το ρεαλισμό και τον ιδεαλισμό. Ο Πούσκιν ήταν πλουσιότατη φύση που έσμιγε σε ολύμπια αρμονία τις πιο μεγάλες αντιθέσεις. Πολύ γρήγορα κατόρθωσε να πειθαρχήσει την ανταρτική φωνή του Τιτάνα μέσα του, να ξεπεράσει τον Βύρωνα που τόσο αγάπησε στα νιάτα του και να υψωθεί σε αρμονική και συνάμα κραδαινόμενη ισορρόπηση» (Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας, εκδ. Καζαντζάκη, σελ. 114 και 115).
Α. Η ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΥΣΚΙΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ο Αλέξανδρος Πούσκιν του Σεργκέι γεννήθηκε στη Μόσχα το 1799 σε αριστοκρατική οικογένεια του τσαρικού καθεστώτος. Από τη μαθητική του εποχή διασώθηκαν εκατό περίπου ποιήματα. Διορίστηκε υπάλληλος στο Υπουργείο Εξωτερικών, με προϊστάμενό του τον Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος θαύμαζε την ποίησή του. Επειδή στα ριζοσπαστικά ποιήματά του σατίριζε αξιωματούχους του καθεστώτος, ακόμη και πράξεις του τσάρου, ο Καποδίστριας χρειάστηκε να τον προστατεύσει από την οργή του Τσάρου Αλεξάνδρου Α΄. Ενδιαφέρθηκε για την Ελληνική επανάσταση, ήρθε σε επαφή με μέλη της Φιλικής Εταιρίας, γνωρίστηκε με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Στα ποιήματά του αναφερόταν στον Ελληνικό αγώνα της εθνικής παλιγγενεσίας, ακόμη ασκούσε κριτική σε ενέργειες Ελλήνων.
Το ποίημά του με τίτλο «Η Ελλάδα», έχει τον χαρακτήρα παιάνα (εμβατηρίου) για την Ελληνική Επανάσταση, και, σε απόδοση της Μίλια Ροζίδη (Πούσκιν – Ποιήματα, εκδ. Δ. Κοροντζή, Καισαριανή 1999, σελ. 32), έχει ως εξής:
«Εμπρός Ελλάδα, σήκω εμπρός!
Δεν τρέφεις άδικα ελπίδες
και τα πανάρχαια βουνά
Όλυμπος, Πίνδος, οι Θερμοπύλες
Σειούνε κι εκείνα τις ασπίδες.
………………………………………………….
Στη δοξασμένη τους σκιά
Ξύπνησε τώρα η λευτεριά σου
Αθήνα μάρμαρα ιερά
του Περικλή και του Θησέα
τάφοι και κόκκαλα σεπτά.
………………………………………….
Χώρα ηρώων και θεών
σπάσε τα βάρβαρα δεσμά του
με τα τραγούδια των ποιητών,
Τυρταίου, Βύρωνα και Ρήγα…
φλόγα και φως ολόγυρά σου».
Στο ποίημά του «Σε μια πιστή γραικιά» συμβουλεύει μια πιστή στον ήρωα άντρα της Ελληνίδα, την εποχή της Επανάστασης του ’21, να μη θρηνεί τον άντρα της που έπεσε σαν ήρωας. Γιατί εκείνη του άνοιξε τον δρόμο της θυσίας και εκείνος, όταν χάιδεψε το παιδάκι τους το οποίο εκείνη κρατούσε στον κόρφο της, ήξερε ότι θα ήταν παντοτινός ο χωρισμός τους. Τούτο το ποίημα, σε μετάφραση Κώστα Βάρναλη (Πούσκιν – Ποιήματα, ο.π. σελ. 29-30), είναι το ακόλουθο:
«Πιστή γραικιά μην τον θρηνείς!
Άχει σαν ήρωας πέσει
Βόλι πικρό του χώρισε τα στήθια
μεσ’ τη μέση… Μην τον θρηνείς…
………………………………………………….
Τάχατε συ δεν τούδειξες το δρόμο
Σαν κίνησε μ’ όπλο βαρύ στον ώμο
και τούπες με μελωδική φωνή:
Μπροστά σου νάτος ανοίγει ο δρόμος
της τιμής από θυσίες γιομάτος»;
………………………………………………….
Σ’ αποχαιρέτισε σεμνά
κι αμίλητα ο καλός σου ξέροντας
πως παντοτεινός θαν’ ο αποχωρισμός σου
…………………………………………………
Αλαφροχάιδεψε μ’ ευχή
το τρυφερό βλαστάρι των σπλάχνων του,
που κράταγες στον κόρφο με καμάρι!
Κι όταν στητή μαστίγωσε τον άνεμο
η παντιέρα της λευτεριάς η ολόμαυρη
κι έφτασε η τίμια μέρα
καθώς ο Αριστογείτονας
μυρτιάς κλαδί είχε δέσει
στην ατσαλένια σπάθα του,
που κρέμασε στη μέση.
………………………………………………
Έτσι κι αυτός, απόμεινε στη μάχη.
Ένας γενναίος
γι’ αυτό που δεν ορίζεται
και δεν μετριέται χρέος!..».
Σ’ ένα τρίτο ποίημά του με τίτλο «Το μαύρο σάλι» διεκτραγωδεί: 1) το ότι μια άπιστη Ελληνίδα την οποία αγάπησε, και η αγάπη του γι’ αυτήν έσβησαν αμέσως μόλις σκότωσε τον Αρμένο εραστή της και την ίδια, όταν, ύστερα από σχετική πληροφορία, τους έπιασε επ’ αυτοφώρω και ύστερα σκούπισε το βαμμένο στο αίμα μαχαίρι του στο μαύρο σάλι της, και 2) το ότι έκτοτε δεν ερωτεύεται και πονάει η καρδιά του κοιτώντας το μαύρο της σάλι. Το ποίημα αυτό, σε απόδοση της Παν. – Χρονοπούλου – Πάλμα (Πούσκιν – Ποιήματα, ο.π., σελ. 37-38), είναι το ακόλουθο:
«Θωρώ το μαύρο της σάλι, βουβός
κι ένας πόνος την ψυχή μου οργώνει κρυφός
όταν ήμουνα νέος κι επίστευα τότε τυφλά
μια γλυκιά Ελληνίδα αγαπούσα τρελλά.
…………………………………………………………….
Μου χάριζε χάδια, φιλιά φλογερά,
μα σε λίγο με βρήκε ξαφνική συμφορά.
Κάποιο βράδυ, με φίλους, που είχα γιορτή
ένας αχρείος Εβραίος
μου σφυρίζει στ’ αυτί:
«Οι φίλοι μαζί σου τρώνε και πίνουν γερά,
κι η Ρωμηά η δική σου σ’ απατάει αισχρά».
…………………………………………………………………
Του πετάω χρυσάφι με κατάρες σωρό
τον πιστό μου το δούλο αμέσως καλώ,
βγαίνουμ’ έξω.
Στο γοργό μου το άτι πετώ
το αίμα στις φλέβες, βράζει ζεστό.
………………………………………………………………
Μόλις είδα της Ρωμηάς τη σκεπή
να ξεπλύνω μου ήρθε μια τέτοια ντροπή.
Στον κοιτώνα της μπαίνω,
τη γνωστή μου φωλιά, μ’ έναν Αρμένη
τη βλέπω ν’ αλλάζει φιλιά.
…………………………………………………
Σκοτείνιασαν όλα, το μαχαίρι βουτώ
το φιλί του κανάγια, ήταν πια βογγητό
το ακέφαλο σώμα, κλωτσούσα τρελλός,
την άπιστη κόρη κοιτούσα χλωμός.
…………………………………………………
Τα παρακάλια θυμάμαι,
το αίμα κοφτό,
Ελληνίδα κι αγάπη,
έσβησαν όλα σ’ ένα λεπτό.
……………………………………………….
Το μαύρο της σάλι στα χέρια κρατώ
το ματωμένο ατσάλι σκουπίζω μ’ αυτό
ο δούλος μου, νύχτα, σκοτάδι,
σε μιαν ερημιά
στον Δούναβη ρίχνει τα δύο κορμιά.
………………………………………………….
Από τότε ωραία μάτια ποτέ δεν φιλώ.
Από τότε τις νύχτες ποτέ δεν γλεντώ.
………………………………………………….
Θωρώ το μαύρο της σάλι βουβός
κι ένας πόνος την ψυχή μου
οργώνει κρυφός».
Γ. Η ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΠΟΥΣΚΙΝ ΜΕ ΤΟΝ ΕΡΑΣΤΗ ΤΗΣ ΣΥΖΥΓΟΥ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΗΣ
Ο Πούσκιν παντρεύτηκε το 1831 την πανέμορφη Ναταλία Γκοντσάροβα, που αποτελούσε πειρασμό για τους άντρες της αριστοκρατίας και με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά, και κατοίκησαν στην Αγία Πετρούπολη, την τότε πρωτεύουσα της Ρωσίας. Η σύζυγός του κατηγορήθηκε ότι τα ακριβά της γούστα ανάγκασαν τον Πούσκιν να λάβει δάνεια και να γράφει ποιήματα για το κέρδος με σκοπό την αποπληρωμή τους, με αποτέλεσμα να πέσει η ποιότητα του ποιητικού του έργου και να περιέλθει τούτο σε μια παρακμή.
Η ίδια σύζυγός του κατηγορήθηκε επίσης ότι, εξαιτίας της, ο Πούσκιν πέθανε νέος, γιατί αναγκάστηκε να μονομαχήσει, για τη διεκδίκησή της, με τον Γάλλο αριστοκράτη εραστή της Ζορζ ντ’ Αντές. Ο ποιητής αγάπησε πραγματικά τη σύζυγό του, και γι’ αυτό το λόγο έδωσε και τη ζωή του γι’ αυτήν σε μονομαχία με τον εραστή της, αλλά εκείνη δεν φάνηκε να τον έχει αγαπήσει, αφού έδειχνε να αγαπά μόνο τον εαυτό της αναπτύσσοντας παράλληλες ερωτικές σχέσεις. Η ρωσική αριστοκρατία, από χαιρεκακία, έστελνε ανώνυμες επιστολές στον Πούσκιν και μάλιστα ένας φάκελος περιείχε δίπλωμα απατημένου συζύγου. Στην απόγνωσή του ο Πούσκιν κάλεσε τον εραστή της συζύγου του σε μονομαχία, η οποία διεξήχθη το 1837 και στην οποία ο ποιητής πληγώθηκε θανάσιμα, ενώ η σφαίρα του πλήγωσε τον αντίπαλό του στο χέρι. Ήταν μόνο 38 ετών και άφησε πίσω του μεγάλο έργο ποιημάτων και λογοτεχνικών κειμένων (βλ. http://www.mixanitouxronou.gr/alexandros-pouskin-o-megaliteros-rosos-piitis-pou-skotothike-se-monomachia-gia-tin-timi-tis-panemorfis-ginekas-tou-o-kapodistrias-ton-iche-sosi-apo-tin-orgi-tou-tsarou-ipostirixe-tin-elliniki-epana/).
Ο Νίκος Καζαντζάκης παρατήρησε ότι η ανώτερη κοινωνία της Ρωσίας χάρηκε από τον θάνατο του Πούσκιν, αλλά η νέα διανοούμενη γενιά θρήνησε γοερά τον αρχηγό της (Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας, ο.π. σελ. 124-125). Και σημειώνει ο ίδιος, όπως και το βιβλίο «Πούσκιν – Ποιήματα» (σελ. 81), ένα ποίημα του Μιχαήλ Λέρμοντωφ (1814-1841) – επιστήθιου φίλου του Πούσκιν και κορυφαίου ποιητή – ο οποίος, με θρηνητικούς και γεμάτους αγανάκτηση στίχους, αποχαιρέτησε ποιητικά, στον επικήδειό του, τον Πούσκιν ως εξής:
«Πέθανε ο ποιητής
υπακούοντας στην τιμή.
…………………………………………………..
Έπεσε
συκοφαντημένος από τους ανθρώπους
κι έγειρε την περήφανη κεφαλή του…
Έσβησε σαν τη λαμπάδα η λαμπερή μεγαλοφυϊα.
Μαράθηκε το θριαμβευτικό στεφάνι.
Και σεις, άπληστο σκοτάδι που τριγυρνάτε
στο θρόνο, δήμιοι της ελευθερίας,
της μεγαλοφυϊας και της δόξας,
κρύβεστε στον ίσκιο του νόμου.
………………………………………………………
Μα υπάρχει δικαιοσύνη του Θεού,
υπάρχει δικαστήριο φοβερό:
περιμένει, δεν δωροδοκείται με χρυσάφι.
Ξέρει καλά
τους στοχασμούς και τις πράξεις.
…………………………………………………………….
Του κάκου θ’ αρχίσετε τότε πάλι
τις συκοφαντίες.
Δεν θα πλύνετε ποτέ
με όλο σας το ακάθαρτο μαύρο αίμα.
Το τίμιο αίμα του ποιητή!».
Δ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το 1999 ορίστηκε ως «Έτος του Πούσκιν», με απόφαση της ΟΥΝΕΣΚΟ. Για την προβολή του Οικουμενικού χαρακτήρα του ποιητικού έργου του Πούσκιν, τη διαχρονικότητά του, τη βιογραφία του, την προσωπικότητά του και την εποχή του, πραγματοποιήθηκαν ομιλίες, σεμινάρια, εκθέσεις και εκδηλώσεις.
Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι έγραψε για τον Πούσκιν τα ακόλουθα: «Βρέστε μου έστω κι έναν μόνο μεγάλο Ευρωπαίο που να ανταποκρίνεται στα ανθρώπινα ιδανικά μας με τόση πληρότητα και με τέτοιο τρόπο, όσο αυτός ο αντιπρόσωπος της ποίησής μας: ο Πούσκιν… Στην Ευρωπαϊκή λογοτεχνία υπάρχουν καλλιτεχνικές μεγαλοφυϊες πρώτου μεγέθους, οι Σαίξπηρ, Θερβάντες, Σίλλερ. Αλλά δείχτε μου κι ένα μονάχα απ’ αυτά τα πνεύματα που να έχει την ικανότητα να μπαίνει στο πετσί. Διαβάστε τον «Δον Ζουάν» και δίχως την υπογραφή του Πούσκιν, ποτέ δεν θα αναγνωρίζατε πως ο άνθρωπος που τον έγραψε δεν είναι Ισπανός. Τολμώ να το ξαναπώ: δεν έζησε ποιητής προικισμένος με τέτοια ικανότητα παγκόσμιας απήχησης σαν τον Πούσκιν. Ο Πούσκιν πέθανε μέσα στην άνθηση των δυνάμεών του και, ας μην αμφιβάλλουμε γι’ αυτό, στον τάφο του πήρε ένα μεγάλο μυστικό. Και σ’ αυτό το μυστικό από δω και πέρα είναι έργο δικό μας να προσπαθήσουμε να εμβαθύνουμε και δίχως αυτόν» (Πούσκιν – Ποιήματα, ο.π., σελ. τελευταία).
*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός
