Του Κων. Απ. Σουλιώτη, επ. λυκειάρχη
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, και μάλιστα τη 15ετία 1788 – 1803, οι Σουλιώτες διεξήγαγαν τους πιο σκληρούς, ηρωικούς και συνεχείς αγώνες κατά του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Το 1803 το Σούλι ήταν σκληρά πολιορκημένο και η ζωή των Σουλιωτών απελπιστική, γιατί του έλειπαν εντελώς τα τρόφιμα. Ζούσαν μόνο με αγριόχορτα και πολλές φορές τους έλειπε και το νερό. Ο Αλή Πασάς εκμεταλλεύτηκε τις δυσκολίες αυτές των Σουλιωτών και τους πρότεινε, με ύπουλη συμφωνία και ψεύτικες προτάσεις, ελεύθεροι να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να πάνε όπου θέλουν. Συγκεκριμένα η προτεινόμενη συμφωνία, μεταξύ των άλλων, έλεγε: «Οι Σουλιώτες είναι ελεύθεροι να αναχωρήσουν από τον τόπο τους με τα άρματα, τροφάς και ό,τι άλλο θέλουν και να υπάγουν όπου αλλού θελήσουν. Βεβαιώνω μεθ’ όρκου τούτην την συνθήκην, ιεράν και ακαταπάτητον και ποτέ Σουλιώτης να μη ενοχληθή, υβρισθή ή ζητηθή κανείς από κανένα δια τα περασμένα. Και ο θεός να με καύση με τη φωτιά των αστραπών αν δεν τη φυλάξω…».
Στις 12 Δεκεμβρίου 1803, ενώ οι Σουλιώτες (άντρες, γυναίκες και παιδιά) άρχισαν να φεύγουν προς τη Πρέβεζα, την Πάργα και το Βουλγαρέλι της Άρτας, ο καλόγηρος του μοναστηριού Κούγκι Σαμουήλ και πέντε ακόμη Σουλιώτες δε εγκατέλειψαν το μοναστήρι και πυροδότησαν το μπαρούτι που είχαν στο Κούγκι και ανατινάχτηκαν στον αέρα ο Σαμουήλ, οι πέντε Σουλιώτες και όλοι οι Τουρκοαλβανοί του Αλή , οι οποίοι είχαν πάει στο Κουγκί για να παραλάβουν το πολεμικό υλικό, που οι Σουλιώτες είχαν αποθηκευμένο εκεί.
Η πρωτοβουλία αυτή και ενέργεια του Σαμουήλ υπήρξε ηρωικό ολοκαύτωμα, το οποίο προκάλεσε την οργή των στρατιωτών του Αλή και άρχισαν με μεγάλη σκληρότητα και βαρβαρότητα να καταδιώκουν και να σκοτώνουν τους Σουλιώτες, που είχαν στο μεταξύ εγκαταλείψει το Σούλι. Μια ομάδα που αποτελούσαν διάφορες φάρες Σουλιωτών (Μποτσαραίοι, Τζωρταίοι, Καραμπιναίοι, Φωτομαραίοι, Μπουμπαίοι, Μαλαμαίοι, Κουτσονικαίοι και άλλοι),ξεκίνησε για το Ζάλογγο, ένα μικρό χωριό στη κορυφή ενός βουνού που και αυτό λέγεται Ζάλογγο. Για ασφάλειά τους τη νύχτα της 15ης Δεκεμβρίου ανέβηκαν στο Μοναστηράκι πάνω στο βουνό Ζάλογγο. Το πρωί της 16ης Δεκεμβρίου μια μεγάλη ομάδα στρατιωτών του Αλή Πασά με αρχηγό τον Μπεκήρ Τζογαδώρο επιτέθηκε με βαρβαρότητα επάνω τους. Οι Σουλιώτες όλη την ημέρα τους αντιμετώπισαν με αντοχή και ηρωισμό. Επειδή, όμως, σχεδόν εξαντλήθηκαν τα πολεμοφόδια τους, οι Σουλιώτες προτίμησαν, με το σούρουπο, να εγκαταλείψουν το Μοναστήρι. Οι στρατιώτες του Αλή τους επιτέθηκαν και η απώλεια των Σουλιωτών υπήρξε μεγάλη . Πενήντα έξι Σουλιώτισσες δεν έφυγαν από το Μοναστήρι του Ζαλόγγου. Όταν στο Μοναστήρι έφθασαν οι στρατιώτες Τουρκοαλβανοί, οι Σουλιώτισσες άρχισαν να χορεύουν και τραγουδώντας μια μια πηδούσε στο γκρεμό. Η πράξη τους αυτή ήταν ηρωική που προκάλεσε ακόμη και την κατάπληξη των Τουρκοαλβανών στρατιωτών, οι οποίοι άρχισαν βλέποντας και αισθανόμενοι την ηρωική και θαρραλέα πράξη των Σουλιωτισσών, να φωνάζουν «Αλάχ, Αλάχ, γιαζίκ !»(Θεέ, Θεέ, κρίμα!).
Ο ηρωισμός του Σαμουήλ και η θυσία όλων των Σουλιωτών και των Σουλιωτισσών κατά την έξοδό τους τον Δεκέμβριο του 1803 και όλοι οι προηγούμενοι θυσιασθέντες Σουλιώτες έγιναν το πρότυπο και το παράδειγμα όλων των μελλοντικών αγώνων των άλλων Ελλήνων μέχρι την απελευθέρωση όλης της Ελλάδας από την κυριαρχία των Οθωμανών Τούρκων.
Συγκινητικά είναι τα γραπτά λόγια του μεγάλου Ηπειρώτη συγγραφέα αειμνήστου Βασίλη Κραψίτη: «…Σε μεγάλες και κρίσιμες ώρες του Έθνους , όπως αυτές που περνάει ο Ελληνισμός, είναι ανάγκη να ντυνόμαστε την πορφυρή Δόξα του Σουλιώτη, που ιεροφάντης της Ελευθερίας των Ελλήνων, ανοίγει στις όρθιες συνειδήσεις τη σκέψη για έργα αθάνατα πανανθρώπινης συνειδητοποιήσεως και εκτιμήσεως . Ατίμητη Θεά η Λευτεριά ! φως τα θεμέλιά της, φωτιά η σκέψη της, βροντή ο πόθος της. Εδώ οι διαλεχτοί, η ψυχή η βαθειά, ο νους ο αιώνιος, το Σούλι !…».
Κλείνοντας θα λέγαμε ότι οι Σουλιώτες υπήρξαν οι κορυφαίοι εκπρόσωποι της Ελληνικής λεβεντιάς χάρη στον πατριωτισμό τους και στην αγωνιστική τους αρετή και διάθεση. Η διασημότητά τους για τους ηρωικούς αγώνες τους βγήκε, με τον καιρό, από τα σύνορα της Ελλάδας, εκτιμήθηκε και διαδόθηκε σ’ ολόκληρη την Οικουμένη. ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥΣ.
