Tου Θωμά Στραβέλη, συγγραφέα – πανεπιστημιακού
Του λόγου μου, δεν επαγγέλλομαι τον προφήτη ή τον επαναστάτη συγγραφέα. Θέλω, όμως, όσοι γράφουν, να έχουν προσωπικό ύφος, να προσέχουν τη διάρθρωση των μυθιστορημάτων τους (αν είναι πεζογράφοι) και να μη τα θεωρούν ως ένα παιχνίδι προς τέρψη δική τους και των άλλων, αλλά ως έργα τέχνης, που αισθάνθηκαν, στοχάστηκαν κι έζησαν.
Όσο για τους αναγνώστες, θα μου άρεσε αυτοί οι συνένοχοι, που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, να μπορούν να μιλούν με την αφελή και απέριττη απλότητα, που τους δίδαξε η φύση, να ερωτεύονται, να ζουν και να πεθαίνουν όρθιοι, όπως τα δέντρα και τα λουλούδια της γης. Τα πάθη τους να έχουν τον αιφνίδιο και βίαιο χαρακτήρα των καταιγίδων: Να ’ναι γρήγορες πυρκαγιές, που υψώνονται μία στιγμή, λάμπουν σαν αστραπές και ύστερα χάνονται…
Ακόμη, θα ’θελα ν’ αντιλαμβάνονται τη ζωή ως έναν διαρκή αγώνα: Η ζωή τού ανθρώπου αγώνας είναι πάνω στη γη. Η ανθρώπινη συμπεριφορά εξαρτάται από το περιβάλλον και την κληρονομικότητα. Το αίμα κληρονομείται και οι κακές συνήθειες προσκολλώνται πάνω μας. Ο άνθρωπος είναι κακός, η εμπιστοσύνη προς τον άλλον αποβαίνει μοιραία. Πρέπει να γνωρίζουμε να προσποιούμαστε. Ο κόσμος μάς παραπλανά, όλα είναι μάταια και επίπλαστα, όλα ψέμα, πλάνη, συμφέρον και αυταπάτη.
Σαν Έλληνας, αναρωτιέμαι γιατί άραγε όλοι και όλα να συμμάχησαν εναντίον μας. Ποιο κακό αστέρι θέλει να μας διώξει από το σπίτι μας, από την πατρίδα μας; Αλήθεια, από τη στιγμή που νιώσαμε πως ήμασταν ευτυχισμένοι, όλα, ξαφνικά, άρχισαν να ’ρχονται στη ζωή μας στραβά. Όλα πια διαψευσμένα! Η μία δυσκολία στέκεται ο αγγελιοφόρος της άλλης και όλων των κακών, που μας βρίσκουν. Τώρα, η αγωνία είναι ο τόκος των προβλημάτων και των χρεών, που πληρώνεται προκαταβολικά. Και σαν τον πυρετό, που ολοένα ανεβαίνει, έτσι κι αυτές οι νέες εθνικές συμφορές μεγάλωσαν, χωρίς να μας αφήνουν, έστω και μιας στιγμής ανάσα. Η ζωή του Έλληνα αγώνας είναι πάνω στη γη του. Τίποτε δεν υπάρχει το σίγουρο και το ασφαλές. Απόλυτη χαρά κι αληθινή ευχαρίστηση, όλα είναι μάταια και επίπλαστα.
Τι και γιατί να γράψει, λοιπόν, κανείς, σήμερα; Ίσως να θέλει να γράψει, επειδή ντρέπεται που είναι άνθρωπος. Ο συγγραφέας, ο κάθε συγγραφέας, δεν είναι αληθινός άνθρωπος… Είναι ένα σμάρι ανθρώπων, που όλοι μαζί προσπαθούν, αγωνίζονται, αγωνιούν ν’ αποκτήσουν ατομικότητα, ταυτότητα, να γίνουν «κάποιος», μέσα σε μία σύγχρονη κοινωνία, όπου, ή θα μάθουμε να ζούμε μαζί σαν αδέρφια ή θα καταστραφούμε μαζί σαν ανόητοι. Αν, λοιπόν, η συγγραφή είναι μία μορφή «ακράτειας», τότε το καλύτερο που έχει να γράψει κανείς, ίσως είναι να μη γράψει τίποτα! Κι αν τον απορρίπτουν οι εκδότες, να γράψει για την αιωνιότητα και για τη ματαιότητα. Ο Αίσωπος έγραφε για την αγορά των χελωνών. Οι λαγοί δεν έχουν χρόνο για διάβασμα. Ή, θεωρώ πως είναι καλύτερα, κάποιες φορές, να γράφεις για τον εαυτό σου, κι ας μην έχεις αναγνωστικό κοινό, παρά να γράφεις για το κοινό και να μην έχεις εαυτό. Δηλαδή, ή γράψε κάτι, που αξίζει να διαβαστεί ή κάνε κάτι, που αξίζει να γραφτεί. Συχνά, με ρωτούσαν οι φοιτητές, αν το πανεπιστήμιο «καταπνίγει» τους συγγραφείς. Τους απαντούσα ότι, δυστυχώς, δεν καταπνίγει αρκετούς απ’ αυτούς. Κάποιοι «ψευτοκολυμπούν» και επιζούν! Είναι οι αμετανόητοι. Είναι οι ανόητοι! Μένει γι αυτούς το κρεβάτι, το πιο επικίνδυνο πράμα τού κόσμου. Το 90% των ανθρώπων πεθαίνουν εκεί.
Ο Μεσαίωνας δεν έχει ιστορία, διότι στερείται των φώτων της λογικής. Μόνο με τη γέννηση της λογικής γεννιέται και η ιστορία. Σήμερα, η ανθρωπότητα αφυπνίζεται, χάρις στον επιστημονικό τρόπο τού σκέπτεσθαι – ένας τρόπος που δίνει νέα ζωτικότητα στον αιώνα μας. Η επιστήμη (αν όχι και η λογοτεχνία) παρέχει την υπόσχεση στους αναγνώστες της ότι θ’ αποκτήσουν μία γενική ιδέα, γύρω από τις κατακτήσεις τού ανθρώπινου πνεύματος σ’ όλους τους τομείς δραστηριότητας του ανθρώπου δια μέσου των αιώνων.
Τι να γράψει, λοιπόν, κανείς, σήμερα; Οι άνθρωποι περιφρονούν τα βιβλία, ποδοπατούν τα αισθήματα της πατρίδας, της οικογένειας και της τιμής, με έναν και μόνο σκοπό: Να πλουτίσουν. Από το άλλο μέρος, βλέπουμε τους έντιμους ανθρώπους να προσπαθούν να διασώσουν τις πνευματικές αξίες τους, την ανθρωπιά τους, την εθνική τους ταυτότητα, την ειρηνική τους συνύπαρξη, την αξιοπρέπειά τους. Οι άνθρωποι, σήμερα, είναι μόνοι, σαν τ’ άγρια θηρία. Επιτίθενται εναντίον της ρηχότητας, της φαυλότητας και της μωρίας της σύγχρονης κοινωνίας, που βασίζεται αποκλειστικά στα ξένα πρότυπα.
Και οι διανοούμενοι έγιναν κοινοί εκβιαστές, που χρησιμοποιούν την τέχνη του γραπτού λόγου, για ν’ αποσπάσουν χρήμα ή δύναμη ή προβολή. Θέλουν το κέντρο τού κόσμου να είναι ο εαυτός τους. Σκέπτονται ότι ο κόσμος υπάρχει μόνο για να τους υπηρετεί. Αλλά αυτό δεν είναι ελευθερία σκέψης. Η ελευθερία (στην απόλυτη έννοιά της) είναι κάτι καλό, μόνο ως ελευθερία τού πνεύματος έναντι των παθών. Αλλά γίνεται κακό, όταν θεωρούμε την ελευθερία ως μέσο, για να απομακρύνουμε το άτομο από τον ηθικό νόμο, μόνο και μόνο για την ικανοποίηση του εαυτού του.
Οι άνθρωποι, το ξέρω, χρειάζονται έναν καλό υπηρέτη, που να κομίζει ύδωρ από μία κοινή κρήνη, και να τον πληρώνουν, όχι για το ύδωρ, αλλά για τον κόπο, που κατέβαλε για τη μεταφορά του! Και δεν φαίνεται να θέλουν να ξεδιψάσουν. Ή μήπως έπαψαν τελείως να διψούν πια;
