Η διερεύνηση των ναυαγίων που σημειώθηκαν στις ελληνικές θάλασσες αποκαλύπτει ένα ευρύτατο σύνολο διαφορετικών περιπτώσεων, από ανώδυνα ναυτικά ατυχήματα έως οδυνηρές τραγωδίες. Επίσης σ’ ετούτα τα αρνητικά έως τραγικά περιστατικά ποικίλλει το είδος και το μέγεθος των σκαφών που απωλέστηκαν, καθώς συναντούμε κάθε είδους πλεούμενα από μικρές βάρκες έως ευμεγέθη ατμόπλοια. Εύλογα το ενδιαφέρον εστιάζεται περισσότερο σ’ εκείνα τα γεγονότα που συνοδεύονταν από ανθρώπινες απώλειες, όπως και στα ναυάγια μεγάλων πλοίων, που οπωσδήποτε επηρεάζουν πιο πολύ την κοινή γνώμη όντας εξαιρετικά σοβαρά συμβάντα. Μια κατηγορία ναυαγίων που παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον είναι εκείνη των επιβατηγών πλοίων της ακτοπλοΐας ,με τη μεταφορά επιβατών, καθώς η βύθισή τους μπορεί να προκαλέσει σημαντικό αριθμό απωλειών ή σε περίπτωση διάσωσης ο κίνδυνος και η αγωνία κορυφώνεται, έως ότου ξεκαθαρίσει η κατάσταση.
***
Στην περιοχή της Μαγνησίας κατά τον 20ό αιώνα απαριθμούνται πάνω από δέκα περιπτώσεις ναυαγίων – σε καιρό ειρήνης –φορτηγών η επιβατηγών πλοίων ,άλλοτε με σημαντικές απώλειες και άλλοτε μόνο με καταστροφή του σκάφους. Κάθε τέτοιο περιστατικό έχει το δικό του προφανές ενδιαφέρον και την φυσιολογική αρνητική αποτύπωση στην κοινωνία κατά την περίοδο που συνέβη. Οι προκλήσεις των ναυαγίων οφείλονται σε συγκεκριμένους λόγους (κακοκαιρία, βλάβη, ανθρώπινο λάθος, πυρκαγιά κ.ά.) οι οποίοι σε κάθε περίπτωση παρουσιάζονται με ξεχωριστό τρόπο ανάλογα με τις συνθήκες του ατυχήματος και άλλες παραμέτρους. Το πρώτο χρονικά, κατά τον 20ό αιώνα, ναυάγιο πλοίου της ακτοπλοϊκής επισημαίνεται το Δεκαπενταύγουστο του 1905, με το ατμόπλοιο Επτάνησος που προσάραξε κοντά στη νησίδα Αργυρόνησος , έξω από τον Παγασητικό. Το ατύχημα οφειλόταν καθαρά σε κακό υπολογισμό του καπετάνιου, αφού οι καιρικές συνθήκες ήταν ιδανικές κι ευτυχώς υπήρξε πλήρης διάσωση των επιβαινόντων, παρά την απώλεια του πλοίου, που δεν ήταν δυνατόν ν’ αποκολληθεί με ασφάλεια λόγω σοβαρών ζημιών στα ύφαλά του.
***
Επόμενη απώλεια ατμόπλοιου της ακτοπλοΐας στην έως τώρα έρευνά μας, είναι ετούτη του α/π Καλλιόπη που προσάραξε σε βραχώδη αυτή του ανατολικού Πηλίου (περιοχή Νεοχωρίου) στις 4/9/1927, λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών. Η διάσωση των επιβαινόντων ολοκληρώθηκε, όπως θα δούμε πιο κάτω, με απόλυτη επιτυχία, αν και το καράβι τελικά καταστράφηκε από την θαλασσοταραχή τις επόμενες μέρες. Το συμβάν καταγράφεται με συντομία, χωρίς να παρέχονται ιδιαίτερες λεπτομέρειες, στον α’ τόμο (σελ. 285) του έργου «Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες» του ναυάρχου λιμενικού κ. Χρ. Ντούνη, ενώ δίνονται και τα πλήρη στοιχεία του πλοίου:
«Επιβατηγό ατμόπλοιο ΚΑΛΛΙΟΠΗ, νηολογημένο στον Πειραιά με αρ. 556 και Δ.Δ.Σ GERολικής χωρητικότητας 473 κόρων και καθ. χωρ. 289 κόρων, ναυπηγήσεως του 1875 στη Σκωτία, ιδιοκτησίας Νικ. Γαβαλά. Το σκάφος την 4/7/1927 εξόκειλε και βυθίστηκε στη βραχώδη ακτή Αυλάκι της περιφέρειας Νεοχωρίου».
Όπως φαίνεται από τα παραπάνω στοιχεία το α/π Καλλιόπη ήταν ένα όχι μεγάλο σκαρί και οπωσδήποτε αρκετά παλιό αφού είχε υπερβεί τα 50 χρόνια. Ακολουθούσε βέβαια πιστά τον κανόνα όπου τα πλοία της ακτοπλοΐας, κι εκείνη την εποχή, ήταν προχωρημένης ηλικίας και υπερέβαιναν τις δυνατότητές τους στις καθορισμένες γραμμές δρομολογίων που κάλυπταν. Το πλοίο, όπως φαίνεται από τις καταχωρήσεις των δρομολογίων των ακτοπλοϊκών γραμμών στην εφ. Ταχυδρόμος, κάθε Κυριακή πρωί (10:30) απέπλεε από το Βόλο για Ωρεούς, Αιδηψό, Χαλκίδα, Πειραιά, Χίο, Λήμνο, Μυτιλήνη, Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη), Καβάλα και Θεσσαλονίκη απ’ όπου και κατέπλεε στο Βόλο. Δηλαδή το μικρό και παλιό σκαρί εκτός από την «κλασική» γραμμή Θεσσαλονίκη-Βόλος-Χαλκίδα-Πειραιάς, όργωνε κι όλο το ανατολικό και βόρειο Αιγαίο σε εβδομαδιαίας διάρκειας δρομολόγιο. Η συγκεκριμένη σύνδεση εφαρμόζεται μόλις μια εβδομάδα νωρίτερα από το ναυάγιο ,με πρώτη αναχώρηση από το Βόλο για Χαλκίδα και Πειραιά στις 28 Αυγούστου, όπως δείχνουν οι σχετικές καταχωρήσεις στον Τύπο. Κι αφού προσέγγισε όλους τους προβλεπόμενους προορισμούς, από τη Θεσσαλονίκη ταξίδευε για Βόλο για τη δεύτερη άφιξή του η οποία όμως δεν επρόκειτο να γίνει ποτέ.
Το α/π Καλλιόπη εκπροσωπούνταν από το πρακτορείο Βασ. Χίου – Χριστοδούλου – Αλεξανδρίδη, μαζί με άλλα πλοία της εποχής (Παναγία, Μάνα, Βάνα κ.ά.) όπως φαίνεται επίσης στις δρομολογιακές ανακοινώσεις. Η καταχώριση του δρομολογίου δημοσιεύεται και στις 5/9/27 δηλαδή την επομένη του ναυαγίου, γιατί προφανώς δεν είχε γνωστοποιηθεί το οδυνηρό συμβάν.
***
Το γεγονός του ναυαγίου δεν φαίνεται ν’ απασχολεί ιδιαίτερα τις τοπικές εφημερίδες. Στην εφ. Σημαία δημοσιεύονται στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου ανταποκρίσεις εξ Αθηνών σχετικά με το ναυτικό ατύχημα, απ’ όπου και αντλούμε κάποιες ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Τοπική δημοσιογραφική κάλυψη δεν φαίνεται να υπάρχει πιθανόν από αδυναμία μετάβασης στον τόπο του ναυαγίου ή απουσία ανταποκριτών στην περιοχή που μετέδιδαν τηλεγραφικά τα γεγονότα. Οι δημοσιεύσεις της Σημαίας διαφωτίζουν αρκετά την υπόθεση:
«Ολαι αι λεπτομέρειαι σχετικώς με το ναυάγιον του ατμόπλοιου Καλλιόπη.
Αθήναι 5. Επείγοντα τηλεγραφήματα ληφθέντα εκ Πειραιώς ανέφερον ότι το ατμόπλοιον Καλλιόπη κατευθυνόμενον εκ Θεσσαλονίκης εις Βόλον και Πειραιάν, με 200 τόνους ειδών γενικού εμπορίου και 45 επιβάτας, φέρον πλήρωμα 22 ανδρών με πλοίαρχον τον κ. Βάπτισμαν ,εναυάγησεν εις τας ακτάς Τρίκερι ακριβώς 10 μίλια της Σκιάθου και πλησίον του Νεοχωρίου. Το ναυάγιον επήλθεν λόγω σφοδροτάτης ταραχής. Το πλοίον μη δυνάμενον εκ της θυέλλης να κυβερνηθή ευκόλως παρεσύρθη προς την βραχώδην ακτήν την 3.45 πρωινήν και εξόκειλε. Εκ του κτυπήματος υπέστη σοβαρόν ρήγμα. Άφθονα δε ύδατα ήρχισαν να κατακλύζουν την κύτην του εις τρόπον ώστε εντός μικρού χρονικού διαστήματος το ατμόπλοιον εβυθίσθη. Ο πλοίαρχος και το πλήρωμα επέδειξαν μέχρι της τελευταίας στιγμής εξαιρετικήν ψυχραιμίαν χάρις εις την οποίαν κατωρθώθη να διεκπεραιωθώσιν εις την ξηράν πάντες οι επιβάται του πλοίου, ήτοι εν όλω 67 πρόσωπα. Μόλις κατέστη προφανής ο κίνδυνος του πλοίου ο πλοίαρχος εφοδίασε πάντας τους επιβάτας με σωσίβια. Όταν δε η προσάραξις επήλθεν και ήρχισεν η βύθισις κατεβιβάσθησαν αι λέμβοι εις την θάλασσαν υπό την εποπτείαν των αξιωματικών του πλοίου, συνετελέσθη εντός ¼ της ώρας η σωτηρία του πληρώματος. Ο πανικός των επιβατών ήτο απερίγραπτος, ιδία όταν λόγω της εισροής των υδάτων διεκόπη ο ηλεκτροφωτισμός του πλοίου. Αι γυναίκες εξέσπαζον εις κραυγάς, εδέησε δε να λάβη έντονον στάσιν ο πλοίαρχος δια να τας καθησυχάση.
Η Καλλιόπη ήτο επιβατηγόν ατμόπλοιον 800 περίπου τόνων, σιδηρούν, παλαιάς όμως ναυπηγήσεως και αξίας 4 χιλιάδων λιρών. Το φορτίον ήτο αξίας ετέρων 6 χιλιάδων λιρών περίπου. Ευθύς ως ετηλεγραφήθη το ναυάγιον, απέπλευσεν εσπευσμένως εκ Πειραιώς το ναυαγοσωστικόν Άγιος Νικόλαος προς διάσωσιν των εμπορευμάτων. Προς τούτο επέβαιναν του ναυαγοσωστικού και 4 δύται. Το πλήρωμα και οι επιβάται έφθασαν εις τον Βόλον. Η ανέλκυσις του πλοίου είναι δυσχερής. Φαίνεται δε ότι το σκάφος θα εγκαταλειφθή».
(Σημαία 6/9/1927).
Από το παραπάνω, άκρως ενημερωτικό, δημοσίευμα αποδεικνύεται πως η ψυχραιμία και η εμπειρία καπετάνιου και πληρώματος οδήγησαν στην πλήρη διάσωση των επιβαινόντων, παρά τις κακές καιρικές συνθήκες και τη βύθιση του επήλθε μετά την προσάραξη. Η διάσωση του φορτίου αποτελούσε δεύτερη προτεραιότητα, ενώ είχε γίνει αμέσως αντιληπτό ότι η ανέλκυση του γερασμένου σκαριού ήταν αδύνατη και ασύμφορη. Η αναφορά του Τρίκερι που σημειώνεται για το ναυάγιο στις αρχές της ανταπόκρισης πρόκειται καθαρά περί λάθους ή άγνοιας της περιοχής από τον αθηναίο ανταποκριτή.
***
Την επομένη (7/9) στην εφ. Σημαία δημοσιεύεται και άλλη ανταπόκριση, πιο σύντομη, που μας πληροφορεί για την διενέργεια ανακρίσεων σχετικά με τις αιτίες του ναυαγίου αλλά και την αδυναμία παροχής βοήθειας από το απεσταλμένο ρυμουλκό, αφού το γερασμένο ατμόπλοιο ήδη είχε καταστραφεί από τη συνεχιζόμενη φουρτούνα. Άλλωστε η τύχη του ναυαγισμένου σκάφους θεωρούνταν προδιαγραμμένη από τη στιγμή της προσάραξης – βύθισης, οπότε οι προσπάθειες στόχευαν μόνο στη διάσωση του φορτίου ή μέρους του ,αλλά κι αυτό όπως φαίνεται, λόγω της τρικυμίας δεν κατέστη δυνατό:
«Λεπτομέρειαι διά το ναυάγιον της Καλλιόπης.
Αθήναι 6. Κατά σημερινάς πληροφορίας προς τα ναυτιλιακά γραφεία του Πειραιώς οι διασωθέντες επιβάται και το πλήρωμα του προχθές ναυαγισθέντος ατμοπλοίου Καλλιόπη παρά τα Τρίκερι εκρατήθησαν επί μίαν ημέραν εις Βόλον, όπου υπεβλήθησαν υπό του Λιμεναρχείου εις μακράν ανάκρισιν εν σχέσει με τα αίτια του ναυαγίου. Σήμερον το απόγευμα οι πλείστοι των ναυαγών φθάνουν εις Πειραιά διά των ατμοπλοίων Αρκαδία και Αμβρακία. Το Λιμεναρχείον Πειραιώς θα επιληφθή και ανακρίσεων διά το ναυάγιον. Το ναυαγοσωστικόν Άγιος Νικόλαος όπου είχε μεταβεί εις τον τόπον του ναυαγίου, επανέπλευσεν άπρακτον εις Πειραιά, καθ’ όσον λόγω της σφοδράς θαλασσοταραχής ουδεμίαν βοήθειαν ηδυνήθη να προσφέρη εις το ναυαγήσαν σκάφος το οποίον κατεστράφη εντελώς υπό της σφοδρότητος των κυμάτων».
(Σημαία 7/9/1927).
Στο παραπάνω δημοσίευμα επαναλαμβάνεται πάλι το λάθος που αναφέρει την περιοχή του Τρίκερι ως τόπο του ναυαγίου. Η θέση του συμβάντος είναι σαφής: Πρόκειται για το Αυλάκι, το μικρό φυσικό λιμανάκι του οικισμού Πλάκα του Νεοχωρίου, που μπορεί να «φιλοξενήσει» μικρά πλεούμενα, αλλά είναι απροστάτευτο στους βόρειους και βορειοανατολικούς ανέμους. Το ναυάγιο συνέβη προφανώς κάπου κοντά στο συγκεκριμένο σημείο.
Η απώλεια του α/π Καλλιόπη απαριθμείται στα σοβαρά ναυτικά ατυχήματα, όπου ευτυχώς δεν χάθηκαν ανθρώπινες ζωές.
***
Εκείνη την περίοδο, αρχές Σεπτεμβρίου του 1927, συνέβησαν ακόμη δύο σοβαρά ναυτικά ατυχήματα ,το ένα με πλοίο του στόλου. Μετά τον απόπλου της μοίρας γυμνασίων, μ’ επικεφαλής τον Αβέρωφ από το Βόλο (παρέμεινε από τις 13 έως τις 31/8) κατά τη διάρκεια νυχτερινής άσκησης στη διαδρομή από Αλμυρό για Σύρο, το αντιτορπιλικό Λόγχη συγκρούστηκε με το ρυμουλκό Σαμψών επιφέροντας τη βύθιση του, ενώ το πολεμικό υπέστη επίσης σοβαρές ζημιές. Το συμβάν δημοσιεύεται σε ανταπόκριση εξ Αθηνών από την εφ. Σημαία.
Το δεύτερο ατύχημα, λίγες μέρες αργότερα στις 9/9, αφορά το πλοίο της γραμμής Βόλου – Πειραιά, Ναυκρατούσα που προσάραξε σε αμμώδη αβαθή έξω από τη Χαλκίδα. Επειδή εμπόδιζαν την πορεία του γρι γρι που αλίευαν, προσπάθησε ο καπετάνιος να τα παρακάμψει και επήλθε η προσάραξη. Ευτυχώς το συμβάν παρήλθε δίχως δυσάρεστες συνέπειες και το πλοίο αποκολλήθηκε μόνο του συνεχίζοντας απρόσκοπτα τον πλου του. Οι πρώτες μέρες του Σεπτέμβρη του 1927 περιλάμβαναν κάμποσα ναυτικά ατυχήματα.
***
Λίγους μήνες αργότερα, στις 21/2/1928 συνέβη άλλο ένα ναυάγιο πλοίου των ακτοπλοϊκών γραμμών, αυτή τη φορά στα νερά του Παγασητικού. Επρόκειτο για το α/π Ύδρα IIπου προσέκρουσε και βυθίστηκε σε βραχώδη ακτή κοντά στο ακρωτήριο Σταυρός, στην προσπάθεια του να διέλθει από το δίαυλο του Τρίκερι κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς καιρικές συνθήκες ,έπειτα από τον απόπλου του από τον Βόλο. Το πλοίο και το φορτίο απωλέστηκαν, αλλά ευτυχώς όλοι οι επιβαίνοντες – το πλήρωμα και οι λιγοστοί επιβάτες – διασώθηκαν και μετά από κοπιώδη νυχτερινή πεζοπορία έφθασαν το πρωί ταλαιπωρημένοι στο Αχίλλειο όπου τους περιέθαλψαν οι κάτοικοι του οικισμού. Το γεγονός είχαμε παρουσιάσει αναλυτικά σε παλιότερο σημείωμά μας.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
