Πάνε δύο χρόνια τώρα – μέσα Ιουνίου του 2015 ήτανε θαρρώ, όταν έγινε στον γράφοντα πρόταση για συμμετοχή στο συλλογικό τόμο που θα εκδίδονταν προς τιμή του Κώστα Λιάπη. Η πρόταση -άκρως τιμητική για τον υποφαινόμενο- αφορούσε βέβαια τη σύνταξη κειμένου σχετικού με την προσωπικότητα και το έργο του γνωστού λαογράφου και ιστορικού συγγραφέα.
Επειδή βέβαια τις πολυκύμαντες πτυχές του πλούσιου σε ποιότητα, ποσότητα και θεματολογία έργου του και την πολυεπίπεδη πνευματική προσφορά του γενικότερα, θα παρουσίαζαν δικαίως μελετητές εγνωσμένου κύρους που διαθέτουν άλλωστε και τις απαιτούμενες γνώσεις, θεώρησα φρόνιμο να καταπιαστώ με κάτι πιο καθημερινό και οικείο: τη σχέση του Κώστα Λιάπη με τη θάλασσα, μέσα από τις βιωματικές του αναμνήσεις και τα γραπτά του. Τίτλος της ταπεινής αναφοράς: «Κώστας Λιάπης ο θαλασσινός – Βιώματα και γραφές». Γνήσιος και αυθεντικός εραστής της θάλασσας, με γνώση και σεβασμό γι’ αυτήν ο αϊγιωργίτης συγγραφέας, παρουσιάζει πρόσφορο πεδίο -μια απλωμένη θάλασσα- για να δοθεί παραστατικά κι ετούτη η πτυχή του βίου του. Με στοιχεία παρμένα κυρίως από τη συλλογή των αυτογραφικών, αλιευτικών αφηγημάτων «Με τη μάσκα του ψαροντουφεκά – Σπαρταριστές ψαράδικες ιστορίες», Βόλος 1998, όπως κι από άλλα έργα του κατατέθηκε νομίζω μια ευπρόσωπη παρουσίαση ενός πραγματικού εραστή του υγρού στοιχείου. Άλλωστε ετούτο αποτελεί κοινό τόπο, κάτω από διαφορετικές προσεγγίσεις βέβαια, τόσο για τον Λιάπη όσο και για τον γράφοντα. Η γραφή κειμένου από μέρους μου στον τιμητικό τόμο «Φίλιος Αμητός» εκλαμβάνονταν και ως μια ελάχιστη υποχρέωση προς τον τιμώμενο, αφού υπήρξε για μένα πολύτιμος συμβουλάτορας (μαζί με τον Γιώργο Θωμά) στα πρώτα μου συγγραφικά μου τολμήματα.
***
Με αφορμή το τελευταίο πόνημα του Κώστα Λιάπη: «Ο παροιμιακός και γνωμικός λόγος στο παραδοσιακό Πήλιο», έκδοση του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βόλος 2017, εντυπωσιακό σε όγκο (μέγεθος Α4, 688 σελ) αλλά κυρίως σε περιεχόμενο, θα ήθελα να καταθέσω κάποιες σκέψεις μου σχετικά με το έργο του πολυγράφου, πηλιορείτη συγγραφέα. Στο εν λόγω βιβλίο εμπεριέχεται συγκεντρωμένη, λειτουργικά ταξινομημένη και αναλυτικά ερμηνευμένη, ολόκληρη η λαϊκή σοφία των πηλιορειτών, όπως αποκρυσταλλώθηκε αποφθεγματικά στο πέρασμα των αιώνων. Εύστοχα και παραστατικά, κυριολεκτικά ή αλληγορικά ο «απαίδευτος» μα σοφός λαός κατέθετε πάντοτε την άποψή του στην καθημερινή ντοπιολαλιά, ώστε να μετατρέπεται σε διαχρονική ρήση. Πόσες παροιμίες και γνωμικά δεν χρησιμοποιούνται ως σήμερα!
Δεν προτίθεμαι να προχωρήσω σε παρουσίαση του μνημειώδους, ομολογουμένως, έργου. Έχουν ήδη δημοσιευτεί στον τοπικό τύπο εμπεριστατωμένες βιβλιοπαρουσιάσεις – κριτικές από τους εγκριτώτερους πνευματικούς ανθρώπους του τόπου, με τα ευμενέστερα, εννοείται, σχόλια. Το πόνημα, όμως παρά τον τοπικό του χαρακτήρα, διαθέτει ευρύτερες διαστάσεις ως συμβολή στον λαϊκό γνωμικό λόγο κι ως εκ τούτου προκάλεσε ανάλογες παρουσιάσεις και σε έντυπα όχι αποκλειστικά τοπικού ενδιαφέροντος. Το σχετικό άρθρο του φιλόλογου – συγγραφέα Νίκου Δ. Τριανταφυλλόπουλου (κορυφαίου παπαδιαμαντολόγου), στην εφ. Καθημερινή επισημαίνει τη σπουδαιότητα και τη χρησιμότητα τέτοιων συγγραμμάτων υψηλού επιπέδου. Πράγματι πρόκειται για έργο ζωής, προϊόν επίπονου μόχθου, αφού μόνο η συλλογή του υλικού μετρά, σύμφωνα με το συγγραφέα, κάπου έξι δεκαετίες.
***
Στον απόηχο του τόμου«Φίλιος Αμητός» ο Λιάπης κυκλοφόρησε ένα ακόμη περισπούδαστο έργο, προϊόν κι αυτό ιδιαίτερης συλλεκτικής και ερευνητικής προσπάθειας: «Πηλιορείτικα και Βολιώτικα ανθρωπονύμια», Βόλος 2015. Μου χάρισε όπως συνήθως ένα αντίτυπο μ’ εκείνες τις εγκάρδιες, ευρηματικές και πάντοτε διαφορετικές αφιερώσεις του. Αφού τον ευχαρίστησα, έχοντας ξεφυλλίσει, έπειτα από λίγες μέρες, το βιβλίο του, εξέφρασα τον θαυμασμό μου για τον όγκο του αριθμού των ονομάτων και τη συνακόλουθη κατάταξη – ερμηνεία τους, αλλά και την κατά τόπους συχνότητά τους. Μου αποκρίθηκε μ’ εκείνη τη χαρακτηριστική ηρεμία του και το διακριτικό χιούμορ του, πως ετούτη η προσπάθεια υπήρξε πολύ ευκολότερη από το βιβλίο που έχει έτοιμο για έκδοση και αφορά τις παροιμίες του Πηλίου, εργασία ήδη βραβευμένη με τον Α’ έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών. Η υλοποίηση της έκδοσης του ογκώδους τόμου επιβεβαίωσε με τον πλέον πειστικό τρόπο πόσο δίκιο είχε ο συγγραφέας. Πρόκειται για μια πραγματικά «παροιμιώδη» έκδοση.
***
Ο όγκος της συγγραφικής παραγωγής του Λιάπη είναι βέβαια εντυπωσιακός: 21 αυτόνομα βιβλία, 34 ανάτυπα συνήθως πολυσέλιδα και αναρίθμητα άρθρα σε διάφορα έντυπα. Και που να πρωτοσταθεί κανείς: Στο μπέστ – σέλερ «Ώρες του Πηλίου» και στο συναφές «Στο Πήλιο της Παράδοσης» τα σπουδαία λαογραφικά του έργα, ή στην αποκατάσταση της ηρωικής μορφής του μακεδονομάχου οπλαρχηγού, μηλιώτη Κ. Γαρέφη; Στα πηλιορείτικα διηγήματα του «Κισμέτ» ή στα αυτοβιογραφικά θαλασσινά αφηγήματα «Με τη μάσκα του ψαροντουφεκά»; Ή ακόμη στα βιβλία του για το Κάστρο του Βόλου και τα Παλιόκαστρα της Μαγνησίας καθότι ο Λιάπης είναι πέρα από τ’ άλλα και ο «Καστρολόγος» -για να θυμηθούμε το σχετικό βιβλίο του Φώτη Κόντογλου- της περιοχής μας. Με αιχμή του δόρατος τη λαογραφία και την ιστορία ο Λιάπης περιδιαβαίνει με την ίδια γονιμότητα και στους χώρους της λογοτεχνίας, των ταξιδιωτικών κειμένων των δοκιμίων κλπ.
***
Εκεί όμως που θα ήθελα να εστιάσω την προσοχή μου είναι στην «τετραλογία» της τοπικής μας παράδοσης και αυτογνωσίας, όπου τα τρία τουλάχιστον πονήματα αποτελούν έργα ζωής. Γλωσσικά, Δημοτική μουσική παράδοση, ονοματολογία και παροιμίες, συνθέτουν αυτό το εντυπωσιακό όσο και αποκαλυπτικό τετράπτυχο του παραδοσιακού μας πλούτου. Η πηλιορείτικη ντοπιολαλιά αρχικά αποτυπώνεται συγκεντρωτικά με πληρότητα στην επιστημονική οργάνωση, αλλά και ακριβή φωνητική απόδοση στο βιβλίο, βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών: «Το γλωσσικό ιδίωμα του Πηλίου» εκδ. Ώρες, Βόλος 1996. Έργο ζωής στον τομέα της λαογραφίας – γλωσσολογίας.
Ακολουθεί το δίτομο έργο «Το Δημοτικό τραγούδι στη Μαγνησία», έκδοση ΕΚΠΟΛ, εκδ. Παλμός, Βόλος, τόμος Α’ 2006, τόμος Β’ 2009. Εδώ αποκαλύπτεται καταγραμμένη ταξινομημένη και πλαισιωμένη με τις απαραίτητες επισημάνσεις η μουσική παράδοση της Μαγνησίας, με το συγγραφέα να αναλώνει κάμποσες δεκαετίες του βίου, του ώσπου να συγκεντρώσει και να καταθέσει με επιστημονική συγκρότηση το πολυάριθμο κι ετερόκλητο πολλές φορές υλικό. Τα «Πηλιορείτικα και Βολιώτικα ανθρωπονύμια» αποτελούν νομίζω μοναδική σφαιρική παρουσίαση της τοπικής ονοματολογίας – ονοματοθεσίας προσώπων: χιλιάδες ονόματα βαφτιστικά και οικογενειακά (κυρίως τα δεύτερα) καταγράφονται, ταξινομούνται και ερμηνεύονται ως προς την προέλευσή τους. Ακόμη επισημαίνονται τα συνηθέστερα επώνυμα σε κάθε χωριό της Μαγνησίας.
Και τελευταία ο Λιάπης ήρθε να ολοκληρώσει τούτη την τετραλογία του για την τοπική μας παράδοση με το ογκώδες πόνημά του «Ο παροιμιακός και γνωμικός λόγος στο παραδοσιακό Πήλιο» όπου στις 700 περίπου σελίδες του, όπως είπαμε, καταχωρούνται, κωδικοποιούνται και επεξηγούνται οι αποφθεγματικές ρήσεις της λαϊκής σκέψης. Εύστοχες κι ευρηματικές ατάκες, κυριολεκτικές και μεταφορικές που καταδείχνουν την υψηλή νοημοσύνη του «αμόρφωτου» λαού μας. Πρόκειται για έργο μνημειώδες και… παροιμιώδες.
***
Ολοκληρώνοντας ετούτο το ταπεινό σημείωμα για τον Κώστα Λιάπη θα ήθελα να καταθέσω και μια προσωπική ανάμνηση σχετικά με τα βιβλία του συγγραφέα. Εκτός βέβαια από αναγνώστης τους, κάποια φορά έτυχε να έχω και μια σχέση κυριολεκτικά… μεταφορική.
Ήταν στα 1990 όταν εξέδωσε ο Λιάπης από τις εκδόσεις Πύλη του Πέτρου Κυπριωτέλη τα βιβλία του: «Στο Πήλιο της Παράδοσης» και «Η μάνα στο τραγούδι του λαού μας» όπως και την 6η έκδοση για τις «Ώρες του Πηλίου». Τα εκατοντάδες αντίτυπα και των τριών βιβλίων βρίσκονταν καθηλωμένα στο βιβλιοδετείο, λόγω κάποιας, αν θυμάμαι καλά, δυσλειτουργίας των εταιριών μεταφορών, και καθυστερούσαν να φθάσουν στα χέρια του συγγραφέα. Επειδή επρόκειτο να κατεβώ για κάποιες επαγγελματικές υποχρεώσεις στην πρωτεύουσα συνεννοηθήκαμε με τον κυρ-Κώστα, ένα βράδυ στα γραφεία της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών, κατά την επιστροφή μου, αν μπορούσα να μετέφερα και τα έτοιμα από μέρες, βιβλία. Το φορτίο δεν ήταν αμελητέο: τρείς εκδόσεις με τιράζ 500 σώματα κάθε μια, συγκροτούσαν ένα όγκο που με δυσκολία βολεύονταν στον χώρο εμπορευμάτων του τζιπ, ενός παλιού Λάντα Νίβα, αλλά με προθυμία συμφώνησα για η μεταφορά. Θυμάμαι που πήγα σ’ ένα βιβλιοδετείο -εκεί όπου ολοκληρώνεται η διαδικασία της έκδοσης- στην οδό Ψαρομηλίγκου, στον Κεραμεικό σ’ ένα αδιέξοδο που οδηγούσε στα κάγκελα της περίφραξης του αρχαιολογικού χώρου και φόρτωσα όλα τα αντίτυπα που ήταν όμορφα συσκευασμένα με ταινία. Το ταξίδι δεν ήταν εύκολο λόγω του βάρους του φορτίου, μολαταύτα όμως έφθασα στην Κάτω Γατζέα, δίχως στάση στον Βόλο, παραδίνοντας στον δημιουργό, απ’ τους καρπούς του πνεύματος και της γραφίδας του. Ο Λιάπης πραγματικά ανησυχούσε μήπως κατά τη διαδρομή προέκυπτε καμιά αναποδιά, με κυριότερο κίνδυνο εκείνο του ελέγχου που επέσυρε βαριά ποινή για παράνομη μεταφορά φορτίου. Τα ήξερα όλα αυτά τότε αλλά ποιος τα υπολόγιζε! Ευτυχώς όλα πήγαν καλά και τα βιβλία έφτασαν στον προορισμό τους.
Στον τιμητικό τόμο «Φίλιος Αμητός» είχα γράψει «Κώστας Λιάπης ο θαλασσινός» επισημαίνοντας τη σχέση ζωής που έχει με το υγρό στοιχείο. Τώρα με αφορμή την έκδοση του σπουδαίου πονήματος «Ο παροιμιακός και γνωμικός λόγος στο παραδοσιακό Πήλιο», λαμβάνοντας υπόψη και το σύνολο της συγγραφικής του προσφοράς, μπορούμε εύστοχα να πούμε: Κώστας Λιάπης ο παροιμιώδης!
